دیوارکشی در مسیر کسب و کار

هادی حق‌شناس

روز گذشته نمایندگان نهایتا به مقوله مخالفت با اصل 85شدن طرح صیانت از فضای مجازی رای منفی دادند؛ رایی که به این معنا است که روند محدودسازی فضای مجازی آنگونه که مدنظر برخی نمایندگان قرار دارد، در مسیر اجرایی شدن قرار گرفته است. قبل از ورود به ارزیابی نقش فضای مجازی در اتمسفر اقتصادی امروز ایران و جهان به نظرم لازم است موضوعی در خصوص تبعات مخرب بررسی طرح صیانت در قالب اصل85 قانون اساسی تشریح شود. واقع آن است، وقتی ارزیابی و تحلیل طرحی در صحن مجلس قرار می‌گیرد، به این معناست که مردم و رسانه‌ها می‌توانند از موضوعات کلی مطرح شده در آن با خبر شوند، مباحث را نقد کنند و پیشنهاداتی برای بهبود روند کلی بررسی‌ها ارایه کنند، اما زمانی که طرحی در قالب کمیسیون‌های ویژه مورد بررسی قرار می‌گیرد، رسانه‌ها و افکار عمومی فرصتی برای آگاهی از نظرات مختلف مطرح شده در آن ندارند و در واقع نوری به ابعاد تاریک آن تابانده نمی‌شود.

نخست) در بیان ارزیابی کلی موضوع باید گفت، امروز اشتغالزایی در فضای اینترنت بسیار ارزان‌تر از فضای واقعی و کسب و کار سنتی ایجاد می‌شود. کسانی که در فضای مجازی کار می‌کنند، می‌توانند در منزل نیز کار خود را دنبال کنند و در واقع مشاغل کوچک مقیاس که گزاره مهمی در توسعه جوامع محسوب می‌شود در بستر فضای مجازی فرصت افزون‌تری برای بالندگی و رشد دارند. این یعنی مقابله با بیکاری و بهبود شاخص‌های معیشتی مردم. تا قبل از عصر اطلاعات و گسترش اینترنت، اغلب مشاغل نیازمند یک مکان فیزیکی در قالب مغازه، شرکت و حجره بودند اما فعالیت‌های اقتصادی در بستر فضای مجازی از یک چنین ضرورت‌هایی بی‌نیاز است. امروز اگر شما بخواهید محصولی تولید کنید و تشریفات مرتبط با صادرات و واردات را در آن رعایت کنید، طبیعتا هم باید هزینه‌های فراوانی انجام دهید و هم اینکه زمان فراوانی را باید صرف آن کنید. این در حالی است که یک چنین روندی در فضای مجازی بسیار سهل‌تر، ارزان‌تر و ساده‌تر انجام خواهد شد.

دوم) دامنه وسیعی از مشاغل در یک حوزه خاص از طریق یک اپلیکیشن و یک نرم‌افزار می‌توانند، حجم عظیمی از مخاطبان را متوجه کسب و کار خود کنند. کافی است نگاهی به اپلیکیشن‌های گوناگون در فضای تولید، خدمات، گردشگری و... بیندازید تا متوجه شوید چه دامنه وسیعی از مشاغل از این طریق رتق و فتق امور خود را ساماندهی می‌کنند. چه بسا افرادی در ایران باشند که از طریق فضای مجازی در حال سرویس‌دهی به مشتریان خود در خارج از کشور هستند. بدون اینکه هزینه سفر و ارتباط با خارج را پرداخت کنند. اینکه در سال‌های پایانی قرن بیستم اشاره می‌شد که دنیا به یک دهکده کوچک جهانی بدل شده، دقیقا در دوران ما قابل فهم و درک است. امروز مخاطبی در برزیل می‌تواند اقلام تولید شده یک هنرمند ایرانی در حوزه صنایع دستی را سفارش دهد.یا یک شرکت در برزیل می‌تواند از خدماتی که یک شرکت در استانی مرزی در ایران ارایه می‌دهد، بهره‌مند شود. امروزه محدود کردن یک چنین اتمسفر پویایی به هر بهانه‌ای مانند این است که فرد یا جریانی در مسیر رشد مدارس و دانشگاه‌های کشور سنگ اندازی کند. البته این اظهارات به این معنا نیست که فعالیت در بستر فضای مجازی نباید قانون و چهارچوبی داشته باشد، اما این قواعد و قوانین نباید منجر به محدود ساختن فعالیت در این فضا شود. در واقع قوانین این بخش باید در راستای تهسیل‌گری باشد، نه مسدود‌سازی. قوانین راهنمایی و رانندگی به این دلیل ایجاد می‌شود تا افراد به راحتی بتوانند به محل مورد نظر خود منتقل شوند. هیچ قانونی در فضای حمل و نقل با هدف مسدودسازی جاده‌ها تصویب نشده است. فضای مجازی هم امروز شاهراه ارتباطی و اقتصادی مهم عصر جدید است و قابل مسدودسازی نیست.

سوم) باید توجه داشت، ذات و شاکله فناوری‌های نوین به گونه‌ای است که هیچ فرد یا جریانی قادر به محدودسازی آن نیست. مثال عینی یک چنین گزاره‌هایی را شاید بتواند در تجربه تاریخی ایرانیان از ماهواره مشاهده کرد. سال‌ها گروهی از تفکرات افراطی و رادیکال در ایران، قوانین متعددی را با هدف مسدودسازی استفاده از ماهواره در کشور تصویب کردند، اما نه‌تنها یک چنین ایده‌ای محقق نشد، بلکه به دلیل عملکرد ضعیف رسانه ملی در کشور و انحصاری بودن آن، امروز در هر کوی و برزنی ردپایی از ماهواره پیداست. کافی است به پشت‌بام خانه‌های ایرانی بروید تا متوجه بشوید، ماهواره تا چه اندازه در جای جای زندگی ایرانیان نفوذ کرده است. این در حالی است که فناوری ماهواره به اندازه فضای مجازی با زندگی معیشتی و ارتباطات عمیق ایرانیان گره نخورده است.در حالی که فضای مجازی امروز ابزار مهم مردم برای خرید، فروش، بازاریابی و... است.

چهارم) در اتمسفر اقتصاد در تعریف بازارهای رقابتی کامل و بازار انحصاری کامل گفته می‌شود، بازار رقابتی کامل بهتر است، چون قیمت در آنجا پایین‌تر است و کیفیت هم مناسب‌تر است. اما بازار انحصاری کامل، قیمت در بالاترین سطح است و کیفیت در نازل‌ترین شرایط. مثال عینی این فرآیند در برخی خودروهای داخلی قابل مشاهده است. 

چون بازاری غیررقابتی و انحصاری است، از یک طرف به نسبت سایر برندهای جهانی قیمت بالایی دارند و از سوی دیگر کیفیت پایین‌تری دارند. فضای مجازی این فرصت را در اختیار مصرف‌کنندگان قرار می‌دهد که کالایی را با کمترین قیمت و بالاترین کیفیت دریافت کنند. هر اندازه بازارها رقابتی باشد به نفع مصرف‌کنندگان است. نمونه دیگری که برای درک این مفهوم می‌توان ارایه کرد؛ بحث خرید آنلاین بلیت هواپیماست. قبلا برای خرید بلیت هواپیما فرد باید به صورت فیزیکی در دفاتر هواپیمایی حاضر می‌شد و اقدام به خرید بلیت با شرایط نامناسب می‌کرد. اما امروز شهورندان در هر ساعتی از شبانه‌روز می‌توانند بلیت مورد نظر خود را با کم‌ترین قیمت و بالاترین کیفیت‌ها دریافت کنند. نمایندگانی که تلاش می‌کنند از طریق طرح صیانت در روند کسب و کار روتین مردم سنگ‌اندازی کنند این مفهوم را به افکار عمومی صادر می‌کنند که ما نه‌تنها در مسیر بهبود وضعیت معیشتی شما، قدمی برنمی‌داریم، بلکه در حال آسیب زدن به کسب و کار شما نیز هستیم.