وداع با الگوی نوسازی «پلاک به پلاک»؟

گروه راه و شهرسازی|

آن‌گونه که علیرضا زاکانی، شهردار منتخب تهران اعلام کرده است، او در نظر دارد تا بازسازی بافت‌های فرسوده شهر تهران را با به‌کار‌گیری یک «الگوی جدید» انجام دهد. الگویی که بر اساس آن، یک محله کاملا تخلیه می‌شود و ساکنان آن کوچ داده می‌شوند و کل آن محله تخریب شده و دوباره ساخته می‌شود. پس از نوسازی، ساکنان قبلی به محله خود باز خواهند گشت. این در حالی است که تاکنون، بازسازی بافت‌های فرسوده شهری به صورت پلاک به پلاک یا از طریق تجمیع دو یا چند پلاک کنار هم و نه تخریب کامل یک محله، صورت می‌گرفت. مساله‌ای که منجر به کندی بازسازی بافت‌های فرسوده شده و زمان زیادی را می‌برد. در طرح تجمیع، دولت و شهرداری، صرفا تسهیلاتی را برای سازندگان و مالکان در نظر می‌گرفتند و این اقدامات با سرمایه اشخاص یا مشارکت بخش خصوصی صورت می‌گرفت. اما در الگوی جدید که پیش از این هم مطرح شده بود، نیازمند منابع مالی بسیار زیادی شهرداری یا دولت برای اسکان ساکنان در مکان جدید، تخریب و تسطیح محله و ساخت مجتمع‌های مسکونی است و از این لحاظ، انجام چنین پروژه‌هایی سخت و بعید به نظر می‌رسند، چرا که در حال حاضر، تامین منابع مالی برای پروژه‌ها یکی از دشوارترین بخش‌های تولیدی اقتصاد به شمار می‌رود. زاکانی در گفت‌وگو با ایلنا در پاسخ به اینکه برنامه شما برای کاهش فاصله طبقاتی در تهران چیست؟ گفت: در مساله فاصله طبقاتی توجه به سرانه‌ها موضوعیت پیدا می‌کند، در واقع سرانه‌های مختلف از جمله فضای سبز، فرهنگی، اجتماعی و خدماتی بایدبتواند رشد کند و این سرانه‌ها بین شمال و جنوب پایتخت متناسب‌سازی شود و مدنظر قرار گیرد.  او ادامه داد: این مساله برنامه‌ریزی دقیقی می‌خواهد که رئوس آن در برنامه‌های ما هست و باید جزییات این رئوس را پیاده‌سازی کنیم تا بتوانیم آن را عملیاتی کنیم.  شهردار منتخب تهران در پاسخ به این سوال که در ارایه برنامه‌های خود به مساله بافت فرسوده بسیار اشاره کردید، چه برنامه‌ای برای احیای آن در نظر دارید؟ گفت: در مورد بافت فرسوده یک مساله توجه به برنامه‌های کوتاه‌مدت است و اگر نوسازی در این بافت موضوعیت داشته باشد، توجه به بخش ریزدانه‌ها مطرح است که شامل سه مولفه خاص و محدودیت می‌شود که در این زمینه نیز باید تسهیلات و مشوق‌هایی ارایه شود.در حقیقت نیاز به ایجاد بسترهایی است که به سرعت صرفه داشته باشد.  زاکانی در پاسخ به اینکه آیا شما تسهیلات خاصی برای نوسازی بافت فرسوده در نظر دارید؟ گفت: ما مشوق‌های خود را اعلام می‌کنیم، چرا که نیاز به بسته کاری دارد. بخشی از ماجرا نیز مربوط به نوسازی بافت فرسوده به معنی نوسازی شهری و نه فقط نوسازی بافت است.  او اضافه کرد: می‌خواهیم یک محله را با یک الگوی جدیدی بسازیم و این نیاز به کوچ دارد. قبل از کوچ نیاز به بلوک‌بندی خاصی داریم که باید برویم و بسازیم، مانند همان ایده‌ای که قبلا برای اکباتان و آپادانا بود.  شهردار منتخب تهران توضیح داد: در این ایده باید مردم محله را کوچ بدهیم، جای آنها را بسازیم و مردم را سرجای سکونت خود برگردانیم. اینها مدل‌های مختلفی است که باید دنبال شود.

      معایب نوسازی پلاک به پلاک؟

به گزارش «تعادل»، روند کند بهسازی و نوسازی بافت‌های فرسوده شهری دلایل مختلفی از جمله نبود یک طرح جامع و کامل شهری و کشوری برای بازسازی، عدم حمایت دولت از سازندگان و مالکان با ارایه بسته‌های تشویقی، نبود انگیزه لازم در میان صاحبان واحدهای مسکونی و... دارد. افزون بر این، شیوه بازسازی بافت‌های فرسوده هم نادرست بوده است. بازسازی و نوسازی بافت فرسوده هم‌اکنون به شیوه پلاک به پلاک در مناطق شهری تهران و سایر شهرها در حال اجرا است درحالی که کارشناسان ساختمان و انبوه‌سازان معتقدند که طرح پلاک به پلاک بدترین شیوه برای بازسازی بافت فرسوده است. زیرا با درجاسازی ساختمان‌ها، هیچ از یک مشکلات کنونی بافت‌های فرسوده حل نمی‌شود و مشکلات پابرجا می‌مانند. کارشناسان معتقدند، باید طرحی جامع برای هر بازسازی بافت‌های فرسوده هر شهر تدوین شود و براساس تراکم جمعیت و فشردگی ساختمان‌ها درباره ارتفاع ساختمان‌ها تصمیم‌گیری شود. در این میان ساخت ساختمان‌های بلندمرتبه در مناطقی که عرض خیابان‌ها کم بوده و فشردگی ساختمان‌ها بسیار است بهترین گزینه است زیرا فضا را برای ارایه خدمات شهری آزاد می‌کند. کارشناسان شهری و عمران معتقدند، باید طرحی جامع و کلی برای احیای بافت‌های فرسوده درنظر گرفته شود و حتی اگر امکان نوسازی محله به محله امکان پذیر نشد و تنها تعدادی از مالکان پلاک‌ها با نوسازی موافقت کردند با تجمیع همان تعداد پلاک اقدام به نوسازی کنند. 

بر این اساس، درطرح نوسازی پلاک به پلاک، تغییری درفضای بافت فرسوده رخ نمی‌دهد و تنها ممکن است ساختمان نوسازی شده یک تا دو مترعقب‌نشینی داشته باشد. اجرای این شیوه موجب می‌شود که مهندسان این ساختمان‌ها از سوی جامعه مهندسان برای ساخت و ساز چنین واحدهایی مورد سوال قرار بگیرند زیرا اینگونه ساخت و ساز موجب می‌شود که 5 تا 10 سال دیگر این بافت دوباره تبدیل به بافت فرسوده شود. به باور کارشناسان، در نوسازی پلاک به پلاک مشکل اصلی درجاسازی ساختمان‌هاست و طرح کلی و جامعی برای این شیوه ساخت وساز وجود ندارد، درحالی که در یک طرح مناسب شهرسازی برای نوسازی بافت فرسوده علاوه بر احیای ساختمان‌ها باید مکان فضاهای عمومی و ورزشی هم مشخص شود و هم‌اکنون در بافت‌های فرسوده تهران و سایر شهرها، امکانات زیرساختی و همچنین فضاهای ورزشی و فرهنگی مناسبی وجود ندارد و با بازسازی پلاک به پلاک و درجاسازی، شرایط ساختمان‌ها در همان شرایط قبلی باقی می‌ماند. افزون بر این، ساخت و ساز به شیوه پلاک به پلاک موجب می‌شود هم تراکم جمعیت درشهرها افزوده شود و هم اینکه زیرساخت‌های کنونی از جمله تاسیسات برق، آب و... به همان صورت باقی بماند، در حالی که در نوسازی بافت فرسوده، هم روسازی و هم زیرساخت‌ها باید نوسازی شود یعنی علاوه بر تاسیسات آب، برق و... باید مطابق با شرایط محله ساخت و ساز مدارس، مراکز خرید و... در دستور کار قرار گیرد.