فقدان سیاست‌گذاری روشن در کشور

تعادل|رقیه ندایی|

روند معاملات و حرکت شاخص کل بازار سرمایه طی شش‌ماهه ابتدایی سال جاری خبر از فقدان سیاست‌گذاری روشن و معقول در کشور می‌دهد. این بازار پس از سقوط عمیق خود تغییر مسیر داده بود و به سمت‌وسوی جذب نقدینگی‌های سرگردان و هدایت آنها به بخش مولد می‌رفت اما در نیمه‌های راه به‌واسطه مشکلات و ابهامات سیاسی و اقتصادی از رشد جا ماند که این موضوع ناشی از بی‌برنامگی سیاست‌گذاران دولتی است. درست است رفتار برخی از سهامداران در فصل تابستان بیش واکنشی نسبت به تحولات غیراقتصادی را نشان می‌دهد اما باید به این نکته توجه داشت که به دلیل بسته بودن اقتصاد ایران، تحولات سیاسی داخلی و بین‌المللی در حوزه نرخ ارز و تحریم‌ها اثر قوی در تمامی اقتصاد و به‌خصوص بازار سرمایه خواهد داشت. بر همین اساس بازار سهام طی ماه‌های اخیر درگیر ابهامات و ضدونقیض‌گویی‌های مقامات مسوول ایرانی و خارجی در خصوص مذاکرات وین بوده؛ مذاکراتی که در صورت توافق، آثار ویژه‌ای بر متغیرهای کلان اقتصادی خواهد داشت و می‌تواند عملکرد شرکت‌های بورسی را به‌طور کل تغییر دهد. 

بورس تهران از انتهای بهمن‌ماه سال اخیر با دامنه نوسان نامتقارن در حال جدال است و هرروز شاهد تشکیل صف‌های فروش سنگین‌تر بوده؛ که این روند تا نیمه‌های بهار طول کشید تا مسوولان بازار سرمایه به عدم کارایی این اقدام اعتراف کردند و دامنه نوسان را از پایان اردیبهشت به شکل اولیه خود بازگرداندند و بر همین اساس بازار شاهد افزایش امیدواری‌ها برای رشد مجدد بود و از روزهای پایانی بهار شاهد کاهش حجم و ارزش صف‌های فروش بازار بودیم. آمارهای منتشرشده از حرکت شاخص کل و هم‌وزن و همچنین روند معاملات بازار سرمایه نشان از آغاز یک حرکت صعودی از نیمه‌های خردادماه بود و پس از گذر از ابهام انتخابات ریاست‌جمهوری این موضوع نیز تقویت شد. 

به همین ترتیب شاخص کل بورس و شاخص هم‌وزن از ابتدای سال جاری روندی نوسانی و عموماً نزولی را طی می‌کردند به‌تدریج در مدار صعودی قرار گرفتند. روند رو به رشد شاخص‌ها با رشد ارزش معاملات خرد همراه بود و خبر از روزهای بهتر با معاملات سهامداران حقیقی می‌داد. درهمین حال بازار سهام طی دو ماه تیر و مرداد به کمک حواشی مثبت و تقسیم سود شرکت‌ها مجددا به یک سرمایه‌گذاری مطمئن و هدف سرمایه‌گذاری تبدیل شد و همسو با ارزنده شدن سهام شرکت‌ها، صعود نرخ دلار و رشد دوباره تورم حرکت رو به بالای خود را بیش‌ازپیش تقویت کرد اما؛ دراین‌بین با شناسایی ابهامات جدید و برجسته شدن بیشتر عدم برنامه‌های دولت سیزدهم این بازار مجدد در لاک دفاعی فر رفت و رونق معاملاتی جای خود را به معاملات با ترس و احتیاط داد. کارشناسان و فعال اقتصادی یکی از مهم‌ترین دلایل وضعیت کنونی بازار سرمایه را سردرگمی سهامداران نسبت به سیاست‌های دولت می‌دانند. طی ماه‌های اخیر قیمت دلار هر بار تحت تأثیر اخبار مثبت و منفی از مذاکرات یا افزایش و کاهش تنش‌های بین‌المللی کشور، با نوسان روبرو بوده و اثرگذاری روانی بر معاملات بازار سرمایه را در پی داشته است. البته دراین‌بین ابهامات نیز ادامه دارد و انتخاب ریاست بانک مرکزی به تأخیر افتاده و معلوم نیست که سیاست‌های پولی کشور در ماه‌های آتی، کدام مسیر را در پیش خواهد گرفت. 

افزایش نرخ بهره و عرضه اوراق دولتی باهدف‌گذاری کاهش آثار کسری بودجه و تأمین هزینه‌های دولت به یکی از مهم‌ترین مساله‌های فعالین بازار سرمایه تبدیل‌شده. درست است اغلب وزرای جدید اقتصادی کشور باسیاست قیمت‌گذاری دستوری مخالفت کرده‌اند اما به دلیل صحبت‌های ضد تورمی دولت فعلی هراس از آن است که سرکوب قیمتی ارزی و کالایی در دستور کار قرار گیرد که درنهایت زیان شرکت‌های تولیدی و تجاری را در پی خواهد داشت. البته مخالفت‌ها با پذیرش FATF در مجمع تشخیص مصلحت نظام نیز همچنان جدی است و نتایج آن اقتصاد کشور را تهدید می‌کند. مجادلات مجلس با مخالفان بر سر پایان یافتن به انحصار در بازار خودرو و لوازم‌خانگی نیز پابرجاست و مشخص نیست که شرکت‌های تولیدی با چه تحولاتی مواجه خواهند شد. ابهامات ریزودرشت اقتصادی و سیاسی در ایران همچنان بی‌پایان به نظر می‌رسد و سکوت دولت در اعلام روشن سیاست‌های اقتصادی بر این ابهامات افزوده است. بااین‌حال اما صاحب‌نظران بازار سرمایه‌بر این باورند که متغیرهای درونی بازار نوید روزهای بهتری را در پاییز می‌دهند و به نظر می‌رسد از دو منظر تکنیکالی و بنیادین، بازار سهام آماده آغاز یک‌روند صعودی متعادل و منطقی است، به‌شرط آنکه متغیرهای بیرونی موثر بر بازار سرمایه نیز با تحولات ویژه‌ای روبرو نشوند و ثبات نسبی در فضای اقتصادی و سیاسی برقرار باشد.

همچنین انتشار آخرین آمار پولی کشور نشان می‌دهد که رشد پایه پولی در مردادماه متوقف‌شده و روند معکوس در پیش‌گرفته است. علاوه بر این، با فعال کردن ابزارفروش اوراق بدهی توسط دولت، نیاز به افزایش پایه پولی و توسل به ‌روش پر‌هزینه استقراض از بانک مرکزی کاهش‌یافته است. باگذشت حدود یک ماه، آثار این مسائله در حوزه نماگر‌های متأثر نمایان شده است. در همین راستا، نرخ سود موثر اوراق اسناد خزانه اسلامی از کانال ۲۰ به‌۲۳‌درصد واردشده است. همچنین‌ کشیده شدن ترمز پایه پولی منجر به تعدیل انتظارات تورمی، کاهش التهاب ارز و عقب‌نشینی قیمت سهام شده است. درنتیجه این روند‌ بازدهی دارایی‌های ریسک‌پذیر شامل طلا، مسکن و سهام همگرا شده و اضافه پرش شاخص بورس از کف اخیر نسبت به سایر دارایی‌ها‌ که در فاصله خرداد و اوایل شهریور مشهود بود، به‌طور کامل تعدیل‌شده است. از این منظر، در صورت تداوم فضای انقباض در متغیرهای پیشران شامل پایه پولی و تعهد دولت به ‌تامین غیرتورمی کسری بودجه، امکان امتداد فضای آرامش در متغیرهای متأخر شامل دارایی‌های ریسک‌پذیر و انتظارات تورمی وجود دارد.

      وضعیت معامله‌گران 

بلاتکلیفی معامله‌گران طی یک ماه اخیر سبب شد شاخص کل بورس که از خردادماه روند رو به رشد مناسبی را در پیش‌گرفته بود، در پایان شهریورماه افت ۵/۸ درصدی را ثبت کند. بدین‌ترتیب بازدهی شاخص بورس از ابتدای سال تا پایان شهریورماه با تنها ۸۰ هزار واحد رشد، شش درصد بوده است. وضعیت معاملات سهام شرکت‌های کوچک بازار هم در ششمین ماه از سال جاری چندان بهتر از شاخص‌سازان نبوده و درنهایت، شاخص هم‌وزن نیز با عبور از موانع متعدد، در پایان شهریورماه ۷/۴ درصد بازدهی منفی را ثبت کرد. بر این اساس شاخص هم‌وزن نیز که در مردادماه روند پرقدرتی را در مسیر افزایشی آغاز کرده بود با ثبت رکوردهای منفی در شهریورماه، بازدهی شش‌ماهه ۵/۵ درصدی را ثبت کرد. این در حالی بود که امید می‌رفت با آغاز اصلاح شاخص‌سازان، صنایع کوچک و متوسط رشد تدریجی مناسبی را پیش رو داشته باشند. طی شش‌ماهه نخست امسال همچنین شاخص کل فرابورس توانست ۱۲ درصد بازدهی مثبت ثبت کند و عملکرد بهتری را نسبت به بورس رقم زند. گفتنی است فرابورس هم رشد خود را از نیمه‌های خردادماه آغاز کرده و توانسته بود روند صعودی مناسبی را طی کند، اما این شاخص نیز طی شهریورماه شش درصد بازدهی منفی ثبت کرده است. بررسی روند قیمتی صنایع در بازار سرمایه طی نیمه نخست سال جاری نشان می‌دهد صنایع قند و شکر، محصولات کاغذی و حمل‌ونقل با بیش از ۲۶ درصد عقب‌گرد، در صدر زیان‌ده‌ترین گروه‌ها بوده‌اند. در مقابل اما صنایع شیمیایی و کانه‌های فلزی با ثبت بازدهی بیش از ۲۳ درصدی در مرتبه‌های نخست پربازده‌ترین گروه‌های بازار سرمایه در نیمه نخست سال قرار گرفته‌اند. پس از این دو صنعت، فلزات اساسی و زراعت بیش از دیگر صنایع، سودبخش ظاهرشده‌اند. گفتنی است روند معاملات بازار در نیمه نخست سال نشان می‌دهد در پایان شهریورماه، به ترتیب صنایع پتروشیمی خلیج‌فارس، فولاد مبارکه و توسعه معادل و صنایع معدنی خاورمیانه بیشترین ارزش بازار را به خود اختصاص داده‌اند. همچنین با چشم‌پوشی از دو شرکت فرابورس و بورس کالای ایران، شرکت‌های ریل سیر کوثر، توسعه معادن و صنایع معدنی خاورمیانه و صنایع جوشکاب یزد، سه سهم پربازده بازار سرمایه در نیمه نخست سال بوده‌اند. گفتنی است سرمایه‌گذاری لقمان، پتروشیمی‌‌های فارابی و نوری، شیشه‌‌سازی مینا و پتروشیمی شازند در ادامه این فهرست قرار گرفته‌اند.