روزهای آسودگی و سایه سنگین محرومیت
گلی ماندگار|
سالمندان ایران در بسیاری از موارد با سختی و در فقر و نداری زندگی می‌کنند، اگر توان داشته باشند که بعد از بازنشستگی هم باز به کار کردن ادامه می‌دهند، چون حقوق بازنشستگی کفاف هزینه‌های زندگی آنها را نمی‌دهد و اگر هم توان کار کردن دوباره را نداشته باشند باید با فقر و نداری دست و پنجه نرم کنند. در حالی که این افراد سال‌های جوانی شان را با تمام توان کار کرده‌اند تا در روزگار پیری بتوانند خاطری آسوده داشته باشند. اما... مجلس در سال ۱۳۷۳ دولت را مکلف به تاسیس شورای ملی سالمندی و برنامه‌های سالمندی کرد، اما این شورا طی ۱۷ سال به سند ملی سالمندی رسید که البته هنوز این سند برنامه اقدام ندارد؛ بنابراین باید به سرعت اقدام شود، اگر امروز در حوزه سالمندی اقدام نکنیم، فردا دیر است. رییس انجمن سالمندشناسی ضمن تشریح مشکلات سالمندان و همچنین روند رو به رشد سالمندی در کشوردر نشست خبری که به مناسبت هفته سالمندان برگزار شد، گفت: بحث سالمندی در دنیا و کشور یکی از بحث‌هایی است که می‌تواند هم به عنوان یک فرصت دیده شود و هم به عنوان یک تهدید. اگر عزم جدی در این زمینه نداشته باشیم، قطعا اهتمامی که سیستم بهداشت و درمان در سنوات گذشته در افزایش عمر جامعه داشته، قطعا در سال‌های آتی به عنوان یکی از بحران‌های جدی فراروی سازمان‌ها و وزارتخانه‌هایی که متولی امر سلامت، رفاه، بیمه و تامین اجتماعی و سالمندان هستند، خواهد بود. دکتر احمد دلبری افزود: موضوع سالمندی در دنیا به عنوان انقلاب خاموش یاد می‌شود و اگر درباره آن فکر و برنامه‌ریزی نشود، می‌تواند سیمای جوامع بشری را دگرگون کند. متاسفانه از آنجایی که بخش زیادی از سالمندان جامعه دیده نمی‌شوند، مشکلات‌شان در صدر و اولویت دولت‌های گذشته نبوده و بیم می‌رود که موفقیت‌مان در افزایش عمر افراد، در سال‌های آینده یکی از چالش‌های جدی دولت‌ها شود.
تجرد قطعی در ۸۰ هزار سالمند کشور
او ادامه داد: ما نتوانستیم مشکل جوانان را ساماندهی کنیم، در حالی که مشکلات سالمندان به مراتب بیشتر خواهد شد. در دنیا طی ۵۰ سال گذشته افزایش جمعیت به صورت بطئی بوده است و در کشورهای توسعه‌یافته مدت زمان دو برابر جمعیت از ۱۰ درصد به ۲۰ درصد سالمندان ۱۰۰ سال طول کشیده، اما در کشور ما این افزایش جمعیت فقط ۲۰ سال زمان دارد و آمادگی تهیه زیرساخت را برای این جمعیت نداشتیم. در ۱۳۳۵، ۲ میلیون و ۴۰۰ سالمند بالای ۶۰ سال داشتیم اما در ۱۴۳۵ به ۳۳ میلیون و ۴۰۰ هزار نفر می‌رسد. یعنی طی یک قرن میزان جمعیت سالمند ما ۲۴ برابر شده است. در این مدت جمعیت سالمند نیازمند خدمت ویژه یعنی افراد بالای ۸۰ سال بسیار بیشتر شده است. در سال ۱۳۸۵ فقط ۶۰۰ هزار سالمند بیش از ۸۰ سال داشتیم، اما در سال ۱۴۳۰ این عدد به ۳.۵ میلیون نفر جمعیت سالمندی می‌رسد که بخشی از آنها خانواده‌ای نخواهند داشت. تجرد قطعی اکنون ۸۰ هزار سالمند است، اما در سال ۱۴۳۰ به دلیل عدم ازدواج‌هایی که اکنون می‌بینیم، تجرد قطعی به بیش از ۲ میلیون و ۶۰۰ هزار نفر در سالمندان می‌رسد. وقتی اینها را کنار هم می‌گذاریم، می‌بینیم که نیروی مراقب کافی در حوزه سالمندی نخواهیم داشت. دلبری گفت: سالمندان فعلی ما به‌طور میانگین ۵.۵ فرزند به دنیا آورده‌اند و فرزندی دارند که از آنها مراقبت کنند، اما در آینده وضعیت اینگونه خواهد شد. از طرفی جمعیت سالمند شهرنشین ما در حال افزایش است. در سال ۱۳۸۵، ۶۴ درصد سالمندان شهرنشین بودند که در سال ۱۳۹۵ به ۷۲ درصد رسیده است. دولتمردان ما باید دغدغه بیشتری در زمینه سالمندی داشته باشند. با توجه به اینکه تقریبا ۴۵ درصد سالمندان فعلی کشور مستمری‌بگیر هستند و ۵۵ درصد درآمد و مستمری لازم را برای دوره سالمندی ندارند. باید اقدامات جدی‌تری در حوزه سالمندی انجام دهیم.
بیمه پایه نیازهای دوره سالمندی را تامین نمی‌کند
رییس انجمن سالمندشناسی گفت: وضعیت بیمه‌ای ما در حوزه سالمندی هم مقداری نگران‌کننده است. هرچند در حوزه بیمه پایه بر اساس آمار سال ۱۳۹۵ حدود ۹۴ درصد سالمندان بیمه پایه داشتند، اما بیمه پایه نیازهای دوره سالمندی را تامین نمی‌کند و فقط ۳۱ درصد سالمندان ما از بیمه تکمیلی برخوردار بودند که میزان آن در روستاها ۱۲ درصد بوده و ۸۸ درصد سالمندان روستایی ما بیمه ندارند. در عین حال متاسفانه فقر در جامعه سالمندی دو برابر سایر رده‌های سنی است و این میزان فقر در زنان سالمند بیشتر است. اگر در کل سالمندان ۲۵ درصد از فقر نسبی رنج می‌برند، در زنان سالمند میزان فقر ۴۰ درصد است و در مردان سالمند ۱۹ درصد است. همچنین ۳۷ درصد از سالمندان آسیب پذیر از فقر رنج می‌برند و این میزان در سیستان و بلوچستان به ۷۰ درصد و در تهران و البرز کمتر از ۱۰ درصد است. دلبری گفت: متاسفانه در سال ۱۳۸۵، ۲۴ درصد سالمندان ما شاغل بودند اما در سال ۱۳۹۵، به ۱۸ درصد رسید. قطعا فرآیند بازنشستگی تدریجی می‌تواند نقش زیادی در این وضعیت داشته باشد. البته در طی سنوات گذشته اتفاقات خوبی در حوزه سالمندی داشتیم، اما در حوزه نیروی متخصص در بخش سالمندی عقب‌ماندگی ۵۰ ساله داریم.
سند ملی سالمندی، برنامه اقدام ندارد
دلبری در پاسخ به سوالی درباره برنامه‌ریزی‌ها برای کاهش اشتغال به کار بعد از بازنشستگی در سالمندان، گفت: قطعا وزارت بهداشت و حوزه‌های مشغول در حوزه سالمندی، نگاهشان به برنامه‌های ایده‌آلی که انجام شده و موفق بوده است. در زمینه مراقبت جوانان از سالمندان، کاری در دنیا انجام شده با عنوان بانک زمان. در این برنامه افرادی که در دوره جوانی و میانسالی که از سلامت کامل برخوردار هستند، خدمات و مراقبت‌های دوره سالمندی را انجام می‌دهند. از سال گذشته این الگو در مجموعه وزارت دفاع و نیروهای مسلح و تامین اجتماعی این کار شروع شد و اکنون در حال تهیه پیوست‌های آن هستند که به زودی در این سازمان شروع می‌شود.
۵۲ سال؛ سن بازنشستگی در کشور
او گفت: در زمینه سن بازنشستگی، به‌طور میانگین در کشور ما سن بازنشستگی ۵۲ سال است و سن سالمندی ۶۰ سال است. هرچند که با توجه به افزایش امید به زندگی در کشور دنبال این هستند که سن سالمندی هم افزایش یابد. با این حال از آنجایی که افراد ۷۰ تا ۷۵ سالگی افتاده نیستند، سن بازنشستگی می‌تواند افزایش یابد و قطا افزایش سن بازنشستگی می‌تواند کمک کند. در زمینه اشتغال بعد از بازنشستگی هم باید سازمان‌های متولی امر رفاه پاسخ دهند.
سالمندی جمعیت واقعیت جهانی است
رییس اداره سالمندان وزارت بهداشت در ادامه این نشست نیز گفت: سالمندی جمعیت یک واقعیت جهانی است و ما با یک فاصله چند ده ساله داریم وارد این وضعیت می‌شویم. در این شرایط هم اولویت هم توجه به سلامت و رفاه سالمندان است که اولویتی ملی و جهانی است. دکتر محسن شتی افزود: در زمینه بحث صیانت از جمعیت اول فرزندآوری در ذهن‌مان می‌آید، اما یکی از بحث‌هایی که در سیاست‌های جمعیتی اهمیت زیادی دارد، این است که وقتی جمعیت سالخورده می‌شود، متوسط سن جامعه بالا می‌رود. این باعث نگرانی همه سیاست‌گذاران در همه جای دنیاست. با افزایش متوسط سن یکی از نگرانی‌ها افزایش درصد سرباری و افرادی است که نیاز به مراقبت دارند. یکی از استراتژی‌هایی که روی آن تاکید می‌شود، تاکید بر فرزندآوری است که تعداد موالید افزایش یابد و متوسط سن کاهش یابد. اما جمعیتی که به دنیا می‌آید، طول می‌کشد به جمعیت سن استقلال برسد و ۱۵ سال سربار خواهند بود. حال اگر دستگاه‌های مختلف بتوانند نقش خود را در سالمندی فعال و سالم ایفا کنند، سالمندانی داریم که فعالند، بیمار نیستند، وابسته به دیگران نیستند و ... بنابراین اگر بتوانیم در حوزه سالمندی تمرکزمان را بر روی حفظ و ارتقاء سلامت سالمندان‌مان و سالمندی فعال و سالم بگذاریم، نگرانی کمتری خواهیم داشت. این اقدام زودبازده‌تر است.
اجرای مراقبت‌های ادغام یافته سلامت سالمندان
شتی گفت: موضوع دیگر بحث مراقبت‌های ادغام یافته‌ای است که داریم. بسته مراقبت‌های ادغام‌یافته سلامت سالمندان‌مان در کل مراکز جامع سلامت، پایگاه‌های بهداشتی و خانه‌های بهداشت در حال اجراست که شامل مراقبت‌های شش گانه پیشگیری از سکته‌های قلبی و مغزی از طریق خطرسنجی و مراقبت ادغام یافته دیابت، فشار خون بالا و چربی خون، اختلالات تغذیه، پیشگیری از عدم تعادل، افسردگی، تشخیص زودهنگام غربالگری سرطان پستان و سرطان روده بزرگ از برنامه‌های دیگری است که در دو سطح غیرپزشک و پزشک در حال اجراست. بسته خدمت پزشک‌مان بازنگری شده و در حال اجراست. وی گفت: هدف سوم سند ملی سالمندان مرتبط با وزارت بهداشت است که شامل حفظ و ارتقاء سلامت جسمی، روانی و توانبخشی پزشکی است. ما در حوزه‌های مختلف، برنامه‌های مختلفی داشتیم. در دولت گذشته آماده کردن زیرساخت‌ها، محتواها و مدل‌ها بوده است. مانند محتواهای خودمراقبتی برای سالمندان که نوشته شده و آماده است. مباحثی مانند مراقبت در منزل و ... هم در سالمندان وجود دارد که به دنبال تدوین استانداردهای بومی برای آن هستیم.
لزوم عملیاتی شدن سند ملی سالمندان
وی گفت: سالمندی فقط مشکل جسمی و پزشکی نیست، بلکه سازمان‌های بیمه، کمیته امداد، بهزیستی، هلال احمر و ... در کنار هم جمع شده و فکر کنیم. سند ملی سالمندان ابلاغ شده اما عملیاتی شدن آن شرط لازم است. تا زمانیکه عملیاتی نشود، از آن استفاده‌ای نمی‌شود و لازمه عملیاتی شدن آن هماهنگی و همکاری دستگاه‌ها با یکدیگر است.
۸ میلیون سالمند در ایران
وی افزود: در کشور ۱۰ درصد یعنی هشت میلیون سالمند داریم که و شش تا هفت میلیون سالمندان ما در پرونده‌های الکترونیک ثبت هستند که در سال قبل این سالمندان را از نظر خطرپذیری به گروه‌های بسیار پرخطر، پرخطر، خطر متوسط، کم خطر و حداقل خطر تقسیم کردند. یعنی سالمندان دچار بیماری صعب‌العلاج، بیش از دو بیماری زمینه‌ای و ... داشتند، ریسک فاکتورهای بالا بوده است و به همین ترتیب پیش رفته‌اند.
