هشدار درباره «بی‌عملی» دربرابر فرونشست زمین
گروه راه و شهرسازی|
به گفته علی بیت‌الهی، دبیر کارگروه ملی مخاطرات طبیعی در 600 دشت، ۱۸ استان و 110 شهر کشور شاهد رخداد فرونشست هستیم، مساله‌ای که روی زندگی 20 میلیون جمعیت ساکن در این مناطق اثر گذار است و پیامدهایی به مراتب خطرناک‌تری از زمین لرزه دارد. از همین رو، ضروری است محدودیت‌های در خصوص حفر چاه و انجام زراعت در مناطق فوق بحرانی و بحرانی از سوی دستگاه‌های ذی ربط صورت گیرد.
دکتر بیت الهی در گفت‌وگو با ایسنا، درباره فرونشست زمین و چالش‌هایی که ایجاد کرده است، اظهار کرد: به فرونشست زمین در بازه زمانی اواخر دهه ۷۰ تا به حال که نگاه می‌کنیم تفاوتی در زمینه آشنایی افراد با آن احساس می‌شود. حالا موضوع فرونشست زمین به دفعات مطرح می‌شود و روی میز مسوولان آمده است؛ در حالی که پیش از این به این طریق نبود. البته از این نظر که آیا اقدامی برای کاهش این پدیده صورت گرفته یا خیر؟ باید گفت که این شرایط تفاوتی با بیست و چند سال قبل ندارد و اقدام چشمگیرانه یا قابل ملاحظه‌ای در این خصوص انجام نشده است. وی گفت: در سال ۱۹۶۵ دشت توکیو در ژاپن حدود ۱۲ سانتی‌متر فرونشست داشت؛ اما حالا این میزان به کمتر از یک سانتی‌متر رسیده است؛ چرا که در مقابله با گسترش این پدیده سیاست‌هایی اتخاذ شده و به‌طور جدی موضوع فرونشست زمین را دنبال کردند.دبیر کارگروه ملی مخاطرات طبیعی اظهار کرد: متأسفانه اتخاذ سیاست‌هایی برای مقابله با فرونشست در کشور ما آغاز نشده و اقدام خاص و قابل لمسی صورت نگرفته است. بر همین اساس با ادامه روند خشکسالی، کمبود نزولات جوی، نیاز آبی اراضی کشاورزی و سیستم‌های غلط آبیاری که موجب هدر رفت زیاد آب می‌شود، فشار روی سفره‌های آب زیرزمینی بیشتر شده است. این فشار به این معنی است که آب زیادی از آب‌های زیرزمینی که محدود هم هستند برداشته می‌شود و سطح آب زیرزمینی بیشتر از پیش پایین می‌آید. اینگونه فرونشست زمین توسعه بیشتری پیدا کرده و این پدیده به تازگی به بروز و ظهور عوارض خطرناک خود نیز نزدیک شده است. وی ادامه داد: منظور از عوارض خطرناک وجود چاله‌ها و شکاف‌هایی است که به صورت ناگهانی در امتداد جاده‌ها، محدوده شهرها، در مراکز زیرساختی و مهم ایجاد می‌شود که نمونه‌های بارز آن را در شهرهای مختلف زیاد دیدیم. به تازگی در رسانه‌ها درباره ترک خوردگی متعدد ساختمان‌ها در شهر اصفهان و شهرک‌های اطراف آن و زیرساخت‌های مهم این شهر بسیار صحبت شده است. این امر به دلیل کمبود آب، به دلیل خشک شدن زاینده رود و کاشت برنج است که در اطراف زاینده رود اتفاق می‌افتد و آب زیادی از این طریق هدر می‌رود. بیت‌الهی اظهار کرد: در بیش از ۶۰۰ دشت در گستره کشور فرونشست زمین در حال رخ دادن است و شرایط تعدادی از آنها به یک حالت فوق بحرانی رسیده است، به‌طوری که در بعضی از این مناطق ممنوعیت حفر چاه اعمال شده و در برخی از دشت‌ها هم فقط برای تأمین آب شرب مجوز حفر داده می‌شود. همه موارد ذکر شده بر زندگی اجتماعی و اقتصادی مردم و روی کشاورزی و امنیت غذایی کشور تاثیر دارد و فرونشست به حد بحرانی رسیده است. وی در خصوص حساسیت پدیده فرونشست و دلیل اهمیت ویژه آن گفت: حساسیت فرونشست را فقط نباید از دریچه خود خطر و آسیب‌های ناشی از آن نگاه کنیم. اهمیت این موضوع صرفا به این دلیل نیست که حوادث تلخ اتفاق می‌افتد یا خودرویی داخل چاله فرو می‌رود؛ چرا که اینها تنها از ابعاد کوچک فرونشست زمین است. از مهم‌ترین و دیگر آثار فرونشست از بین رفتن دشت‌ها و از بین رفتن کشاورزی است. اگر فرونشست به صورت ریشه‌ای و با روندی پیوسته دنبال نشود، این نگرانی را داریم که به مرحله‌ای برگشت ناپذیر برسد. دبیر کارگروه ملی مخاطرات طبیعی در خصوص اینکه چه استان‌هایی به صورت جدی با موضوع فرونشست رو به رو هستند، اظهار کرد: در استان‌های مختلفی فرونشست را که پیگیری کردیم، نشان داده شد که چندین استان با مشکل فرونشست زمین و آثار آن مواجه شدند. از این نظرها استان‌های مختلفی درگیر هستند که استان‌هایی مثل خراسان رضوی، اصفهان، تهران و کرمان بسیار در معرض خطر قرار دارند. همچنین چندین شهر از این استان‌ها در زون خطر فرونشست قرار دارند. به نظر می‌آید با توجه به نوع گسترش فرونشست نزدیک به حدود ۲۰ میلیون نفر از جمعیت شهری در زون‌های فرونشستی با نرخ‌های متفاوت واقع شدند. این مساله مهمی است که باید به آن توجه کرد. ۲۰ میلیون نفر عدد زیادی است و می‌توان گفت که حدود یک چهارم کشور در این زون‌ها قرار دارد.
فرونشست زمین در 110 شهر کشور
وی گفت: بررسی‌هایی که به صورت کشوری انجام شده نشان داده می‌شود که از ۳۱ استان، در ۱۸ استان شاهد رخداد فرونشست هستیم. همچنین زمین‌های ۳۱ شهر از استان اصفهان، ۳۰ شهر از تهران، ۲۵ شهر از استان کرمان و ۲۴ شهر از استان خراسان رضوی دچار فرونشست شدند. در استان‌های البرز، فارس، یزد، همدان، مرکزی و... این فرونشست‌ها مشاهده می‌شود. یکی از نکات دیگر مهم این پدیده این است که روی این زون‌ها ساختمان‌هایی با بنای خشت و گل در محیط‌های روستایی و اماکن باستانی و فرهنگی قرار دارد که در اثر فرونشست زمین دچار شکاف و ترک می‌شوند. ترک خوردگی موجب نامقاوم شدن ساختمان‌ها شده و زلزله‌هایی با قدرت متوسط نیز ممکن است موجب تخریب این ساختمان‌ها شود. بیت الهی گفت: فرونشست وسعت زیادی دارد و کل کشور را در بر گرفته است و در مقایسه این پدیده با زلزله که فقط حالت مخربی را در یک نقطه ایجاد می‌کند، متوجه گسترده بودن این پدیده می‌شویم. همچنین فرونشست هر روز و به‌طور تدریجی و مستمر ادامه پیدا می‌کند. بنابراین این اثرات به ویژه از نظر اقتصادی حتی عمیق‌تر از زمین لرزه خواهد بود.
لزوم محدودیت در حفر چاه
وی گفت: علت این پدیده کاهش سطح آب زیرزمینی است. در این حالت سطح آب درون زمین پایین آمده و حالتی کششی به پایین سطح زمین ایجاد می‌شود. پس بهتر است حفر چاه‌های آب بلا انقطاع محدود شود که البته بعضی از اینها هم چاه‌هایی هستند که غیرقانونی حفر شدند. در زمینه کشاورزی نیز همین طور است، سیستم آبیاری غلط است. اگر سیستم آبیاری درست باشد این حجم از آب برای کشاورزی نیاز نمی‌شود. در این خصوص وزارت جهاد کشاورزی باید تشویق کند که کشاورزی بر اساس مبانی علمی و نوین توسعه پیدا کند. همینطور از نظر کشت محصولات که آب زیادی نیاز دارند در زون‌های فرونشست اصلا نباید مجوز کشت داده شود. اگر این محدودیت‌ها انجام شود، مطمئنا نتیجه خواهیم گرفت.
ورود شورا به وضعیت فرونشست در تهران
در همین حال، مهدی عباسی، رییس کمیسیون شهرسازی و معماری شورای شهر تهران از تدوین طرحی برای مهار فرونشست در تهران خبر داد.
عباسی درباره وضعیت فرونشست در تهران با تاکید بر اینکه وضعیت پل‌ها، معابر و... مدام پایش می‌شود، افزود: مطالعاتی در مورد وضعیت و روند فرونشست در تهران در گذشته انجام شده است؛ اما قطعا با توجه به حساسیت موضوع، می‌بایست این مطالعات به روز رسانی شود.
وی با بیان اینکه یکی از دلایل اصلی بحران فرونشست، استفاده مدام از آب‌های زیر زمینی است، گفت: می‌توان با اتکا به موضوع بازچرخانی پساب، بخشی از این مشکل را حل کرد؛ اما لازم است مصرف آب در تهران که متأسفانه از میانگین مصرف جهانی بالاتر است، اصلاح شود و باید با اقدامات فرهنگی که صورت می‌گیرد، مردم روی این موضوع حساس شده و در نحوه مصرف آب تجدید نظر کنند. عباسی با تاکید بر اینکه امیدواریم امسال، سال پر بارشی برای تهران باشد و لازم است آب باران و آب‌های سطحی را به گونه‌ای هدایت کنیم که به لایه‌های زیرین نفوذ کنند نه اینکه راهی فاضلاب شوند، افزود: شهرداری تهران مدعی است که با بازچرخانی آب، بخش زیادی از فضای سبز را آبیاری می‌کند؛ اما باید به گونه‌ای عمل شود که تمام فضای سبز و نه بخش اندکی، به این روش آبیاری شود تا مجبور به استفاده از چاه‌های جذبی نشویم.
رییس کمیسیون شهرسازی شورای شهر تهران افزود: مساله فرونشست در کشور و تهران یک مساله فرابخشی است و باید همه دستگاه‌ها و نه صرفا شهرداری در این خصوص حساس باشد اما ما نیز به نوبه خود تلاش خواهیم کرد تا از ظرفیت‌های فرهنگی، اجتماعی و زیرساختی مدیریت شهری برای حل این بحران بهره ببریم به همین دلیل درصدد تدوین طرحی در مورد وضعیت فرونشست در تهران هستیم تا بتوانیم با کمک کارشناسان و متخصصان بسته جامعی برای حل بحران فرونشست در تهران تدوین کنیم؛ اما یادمان باشد که حل این مشکل زمانبر است و با تجویز نسخه‌های فوری رفع نمی‌شود و می‌توان در یک افق زمانی مشخص از این بحران عبور کرد.
