زمانی برای گفت‌وگو و توافق

حسن بهشتی‌پور

روز گذشته اعلام شد تیم مذاکراتی کشورمان به ریاست علی باقری همراه با هیات 30نفره، راهی وین و هتل کوبورگ شده‌اند تا رسما دور جدید مذاکرات ایران با کشورهای1+ 4و امریکا آغاز شود. برخی ارزیابی‌ها در داخل کشور از سوی رسانه‌های نزدیک به حاکمیت حاکی از آن است که احتمال حصول توافق میان دو طرف در سال 2021، بعید است، این دیدگاه به نظرم درست است. با توجه به این واقعیت که در ماه‌های نوامبر و دسامبر قرار داریم و با عنایت به اینکه دو طرف مطالبات حداکثری را برای دستیابی به توافق مطرح کرده‌اند، بعید است که در ماه‌های پایانی سال 2021 و ماه‌های ابتدایی 2022، چشم‌اندازی از توافق احتمالی نمایان شود. در این میان مقامات امریکایی در گفت‌وگوهای رسانه‌ای‌شان اعلام می‌کنند که برای به نتیجه رسیدن گفت‌وگوها مایل به انجام گفت‌وگوهای رودررو با ایران هستند. به نظرم این رویکرد درستی است و برای دستیابی به توافق ضروری است دو سوی اصلی مذاکرات رو در روی هم بنشینند و گفت‌وگو کنند. در واقع برای تعیین تکلیف مذاکرات لازم است، ایران و ایالات متحده به عنوان دو راس پاره خط گفت‌وگوها در قالب کشورهای 1+5 با هم مذاکره داشته باشند. به وضوح مشخص است که مشکل اصلی ایران با امریکاست و لازم است این دو کشور با هم گفت‌وگو داشته باشند. البته این امریکایی‌ها بودند که با خروج از برجام از ترکیب 1 +5 خارج شدند و مذاکرات را نیمه کاره رها کردند. بعد از خروج امریکا از برجام بود که شرکت‌های اروپایی و حتی چین و روسیه از ایران خارج و سرمایه‌گذاری خود در ایران را متوقف ساختند. در واقع این هژمونی مالی امریکا است که باعث شد ایران تحت شدیدترین فشارهای اقتصادی و معیشتی قرار بگیرد. بنابراین برای خروج از این فشارها لازم است ایران سنگ‌های خود را با امریکا وا بکند. البته این اظهارات به این معنا نیست که ایران گفت‌وگوهای برجامی ذیل کشورهای 1+4 را باید کنار بگذارد، حتی گفت‌وگو با امریکا نیز باید در قالب کشورهای 1+5 صورت بگیرد. اما در شرایط فعلی که ایران در هتل کوبورگ، مستقر شده در هر پارت مذاکراتی، ابتدا باید با طرف اروپایی، چین و روسیه، گفت‌وگو کند، بعد مذاکرات مسکوت گذاشته می‌شود تا طرف‌های اروپایی موضوع را به سمع و نظر مقامات امریکایی برسانند. در مرحله بعد، دیدگاه طرف امریکایی به مقامات اروپایی، منتقل می‌شود، آنها دوباره به هتل‌کوبورگ بازمی‌گردند و موضوع را به ایرانیان منتقل می‌کنند. بعد طرف ایرانی باید موضوع را ترجمه و نهایتا ادامه گفت‌وگوها را تداوم بخشند و پاسخ لازم را مطرح کنند. این سازوکاری که برای مذاکرات تدارک دیده شده، باعث کندی مذاکرات می‌شود و احتمال دستیابی به توافق در سال 2021 را بعید می‌سازد. شما تصور کنید، هر جلسه 5الی 6ساعته در این مکانیسم چقدر اطاله زمان را به دنبال خواهد داشت. البته همانطور که اشاره شد، این وضعیت نتیجه رفتارهای نامعقول مقامات امریکایی در خروج از برجام است، اما باید توجه داشت، طولانی‌تر شدن مذاکرات بیشتر از طرف‌های مقابل برای ایران هزینه خواهد داشت. چرا که ایران تعهدات برجامی خود را انجام داده است و منتظر است تا طرف مقابل تعهدات خود را اجرایی کند. بر این اساس معتقدم گفت‌وگو با امریکا در قالب کشورهای 1+5 به نفع ایران است و باعث می‌شود، دامنه فشار بر کشورمان کاهش پیدا کند. هرچند من فرد خوش‌بینی هستم و معمولا با عینک خوش‌بینی به مقولات مختلف نگاه می‌کنم، اما بعید می‌دانم در سال 2021 و ماه‌های ابتدایی 2022 توافقی حاصل شود.اما برای سال 2022 احتمال دستیابی به توافق بسیار بالاست. چرا که احساس می‌کنم این اراده در دولت سیزدهم وجود دارد که اقتصاد ایران را از شرایط دشوار فعلی رها سازد و بهبود نسبی در وضعیت معیشتی مردم حاصل شود. البته آقای رییسی مایل است تا این توافق به صورت عزتمندانه صورت گیرد. در این شرایط معتقدم توپ در زمین طرف امریکایی است تا به گونه‌ای رفتار کند که ایران به سمت مذاکرات سوق داده شود. امریکا می‌تواند پالس‌هایی ارسال کند که به دنبال انجام توافق است. این عمل از طریق آزادسازی اموال بلوکه شده ایران یا لغو تحریم‌های اقتصادی می‌تواند محقق شود. در غیر این صورت اگر قرار باشد، بایدن هم همان خط تحریمی ترامپ را دنبال کند، نتیجه مطلوبی از گفت‌وگوها حاصل نخواهد شد. نباید فراموش کرد که بایدن قبل از پیروزی در انتخابات ریاست‌جمهوری ایالات متحده انتقادات دامنه‌داری را در خصوص نحوه عمکلرد ترامپ در مواجهه با ایران مطرح می‌کرد. رویکردی که متاسفانه بعد از پیروزی بایدن در انتخابات تغییر کرد و بایدن همان ساز و کاری را پیگیری کرد که قبلا توسط ترامپ امتحان شده بود. در نقطه مقابل، تیم مذاکره‌کننده ایرانی نیز باید به گونه‌ای عمل کند تا ضمن حفظ منافع کشور، روند گفت‌وگوها، تسریع شود. در صورت در پیش گرفتن این راهبردها، می‌توان امیدوار بود که مذاکرات در سال 2022 به سرانجام مورد نظر ختم شود و تحریم‌های اقتصادی لغو شوند.