نسخه آبی اتاق برای حل بحران آب

تعادل |

رییس اتاق ایران برای حل بحران آب به رییس‌جمهور نامه نوشت. غلامحسین شافعی در نامه‌ خود به ابراهیم رییسی به بحران آب اشاره کرده وضمن تبیین ابعاد این چالش جدی، پیشنهادهای راهبردی بخش خصوصی برای مواجهه با این چالش را ارایه کرده است. رییس اتاق ایران درنامه خود به رییس‌جمهور «گسترش چاه‌های غیرمجاز در سطح کشور، بیلان منفی آب‌های زیرزمینی، نشست زمین، افزایش مداخلات انسانی و تغییر اقلیم، بی‌توجهی به حق‌آبه‌های زیست‌محیطی، آلودگی منابع آبی، فقدان دیپلماسی فعال در بهره‌برداری از آب‌های مرزی کشور و تنش‌های اجتماعی» را به عنوان چالش‌های اصلی در حوزه آب عنوان کرده، که برای حل آن نیز یکسری راه‌حل پیشنهاد داده است. شافعی تاکید می‌کند که برای برون‌رفت از چالش‌های ناشی از کمبود منابع آبی باید عزم و اراده ملی، هماهنگی بین ارگان‌ها و دستگاه‌ها از طریق به کارگیری ابزارها و تجهیزات مناسب فراهم شود. به باور او، یکی از اقدامات مهمی که در این رابطه باید صورت گیرد تهیه نقشه راه و الگویی ویژه به همت کلیه ذی‌نفعان، نخبگان، بخش خصوصی و نمایندگان قوای سه‌گانه است. از سویی می‌توان برای سرعت دادن به روند کار از ظرفیت برنامه هفتم توسعه نیز بهره برد. 

   نامه آبی اتاق به رییس‌جمهور 

غلامحسین شافعی در این نامه خطاب به ابراهیم رییسی، رییس‌جمهور دولت سیزدهم با اشاره به مطالعات انجام شده توسط مرکز ملی مطالعات راهبردی کشاورزی و آب اتاق ایران، می‌گوید، که موضوع آب و نظام مدیریت آن به یک مساله مزمن و پیچیده تبدیل شده است که حل آن نیازمند اتخاذ تدابیر جدید، کارا و به موقع و نیز تغییر بخش‌های عمده‌ای از رویکردهای گذشته است. او تاکید می‌کند هر چه در شکل‌گیری یک اقدام عمیق و گسترده ملی درنگ شود، راهکارهای موجود کم‌اثرتر و با هزینه افزون‌تری روبرو می‌شود. رییس اتاق ایران در انتها با اتکا به مطالعات مرکز ملی مطالعات راهبردی کشاورزی و آب و سایر واحدهای مرتبط اعم از استان‌ها و کمیسیون‌ها، آمادگی پارلمان بخش خصوصی را در به کارگیری کلیه ظرفیت‌های موجود برای حضور موثر در این مسیر مهم اعلام کرد. در متن نامه رییس اتاق ایران خطاب به رییس‌جمهور موارد زیر مورداشاره قرار گرفته است: 

1- گسترش چاه‌های غیرمجاز از یکسو و بهره‌برداری‌های بی‌رویه از سویی دیگر، سبب بروز کسری مخزن بیش از 135 میلیارد متر مکعبی آب زیر زمینی، ممنوعه و ممنوعه بحرانی بودن 409 دشت از 609 دشت در کشور، وقوع پدیده نشست زمین در بسیاری از دشت‌های کشور و درمعرض خطر قرار گرفتن مناطق شهری و زیرساخت‌های مهم در شهرها در اثر تخلیه آب‌های زیرزمینی شده است. 

 2- به دلیل افزایش مداخلات انسانی، احداث سدهای متعدد، تخصیص کلیه منابع آب در حوضه به منابع انسانی وپدیده‌های تغییر اقلیم، میزان رواناب‌های کشور در نیمه اول 90 نسبت به نیمه اول دهه 50 کاهش 50 درصدی داشته است. استمرار این بی‌توجهی درچرخه هیدرولوژیکی می‌تواند سبب شدیدتر شدن درصد کاهش رواناب شود. 

 3- بی‌توجهی به تخصیص حقابه‌های زیست محیطی، دریاچه‌ها، تالاب‌ها و محیط‌های آبی کشور سبب از بین رفتن یا در معرض تخریب قرار گرفتن این پیکره‌های آبی که نقش مهمی در پایداری اکولوژیکی، متعادل کردن آب وهوا، رونق اقتصادی وایجاد محیط مناسب برای زندگی دارند، شده است. آثار ازبین رفتن این منابع طبیعی، سبب افزایش پدیده‌های ناگوار زیست محیطی مانند بروز پدیده ریزگردها به‌طور گسترده در کشور شده است.  

4- آلودگی منابع آب و اثرات وتبعات مترتب بر آن، وضعیت بسیار نگران‌کننده‌ای را در مورد سلامتی شهروندان ومحیط زیست ایجاد کرده، که بدون تردید ادامه آن ابعاد پیچیده‌ای را برای سلامتی آحاد جامعه و تولید محصولات کشاورزی در برخواهند داشت.

5- فقدان دیپلماسی فعال در بهره‌برداری از آب‌های مرزی کشور، موجب شده است که کشور در بهره‌برداری پایدار از منابع آب مشترک وحقابه‌های مرزی دچار خسارت‌هایی شود. مرزهای آبی کشور مستعد اختلافات آبی است که با وقوع خشکسالی‌ها این اختلافات شدیدتر خواهد شد. 

 6- همان‌گونه که در سفرهای استانی ملاحظه فرمودید، تنش‌های اجتماعی ناشی از بحران آب رشد فزاینده‌ای پیدا کرده و به شکل تعارضات اجتماعی تظاهر پیدا کرده است، که استمرار آن می‌تواند منجر به مشکلات امنیتی در کشور شود. 

   مشکلات پیش‌رو  و علل بنیادی وضع موجود

ادامه وتشدید بحران آب سبب تعمیق اثرات منفی اقتصادی و اجتماعی مانند کاهش سرمایه، تشدید تعارضات اجتماعی و افزایش بیکاری و کاهش تولیدات خواهد شد. مورد بعدی اینکه مشکلات برشمرده با بروز آثار تغییرات اقلیم و وقوع پدیده‌های خشکسالی طولانی مدت تشدید شده و درآینده نیز ادامه خواهد داشت. بدون تردید در آینده 

نه چندان دور، رقابت‌ها بر سر دسترسی به منابع آب محدود، موجب گسترش و شدت منازعات و تنش‌های اجتماعی و اقتصادی بر سر تقسیم و تسهیم آب در نقاط مختلف شده و در صورت عدم چاره‌اندیشی به مناطق بیشتری تسری پیدا خواهد کرد.  بررسی‌ها نشان می‌دهد، که این بحران ناشی از نگرش‌های منطقه‌ای متاثر از تمایلات سیاسی، تکیه بر گسترش و ایجاد فعالیت‌های صرفا سخت افزاری و تامین آب به دلیل مقاصد اقتصادی (به خصوص گسترس سدسازی، حفر چاه‌ها حتی در حریم‌های ممنوعه، انتقاد آب بین حوضه‌ای، وشیرین‌سازی آب دریاها)، تشدید افزایش برداشت از ظرفیت‌های آب‌های زیرزمینی و ازهمه مهم‌تر توسعه همه‌جانبه اقتصادی خارج از ظرفیت‌های اکولوژی آب کشور و عدم توجه به آب به عنوان یک عامل بین بخشی اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی است. با کمال تاسف این فرآیند بدون واکاوی تجربیات گذشته و یادگیری از درس آموخته‌های آن، همچنان در روح برنامه‌های مدیریتی و توسعه‌ای کشور حاکم است که خودموجب فشار مضاعف و شدت گرفتن وخامت آب کشور می‌گردد. 

   پیشنهادها

در بند پایانی این نامه آمده است که مرکزملی راهبری کشاورزی و آب اتاق ایران که در اجرای تبصره بند الف ماده یک قانون بهبود فضای کسب وکار مصوب سال 1390 ایجاد و شروع به فعالیت کرده است، از بدو تاسیس مطالعات گسترده‌ای را برای ارزیابی شیوه‌های برون رفت از بحران آب سازماندهی کرده وهمواره سعی کرده، در ایفای مسوولیت‌های قانونی اتاق ایران، با ارایه پیشنهادها و مشاوره‌های راهبری، برگرفته از مطالعات اقتصادی و فنی در مورد مسائل و چالش‌های موجود در حوزه آب و کشاورزی به ارکان حاکمیتی و مسوولان نظام موثر باشد. اینکه دولت مستقر و برنامه‌های اجرایی خودرا در کلیه زمینه‌های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی، آغاز کرده، ضمن عطف توجه حضرتعالی به مفاد فوق الاشاره، پیشنهادهای زیر در مقوله مدیریت آب اعلام می‌شود.

1. واقعیت این است که در واکاوی برون رفت از شرایط بحران آب، بسیاری از راهکارهای اصلی و اثرگذار را باید خارج از بخش عرضه آب جست‌وجو کرد. لذا ضروری است، به منظور رفع چالش‌های موجود، عزم و اراده ملی، هماهنگی بین ارگان‌ها و دستگاه‌ها از طریق به کارگیری ابزارها و تجهیزات مناسب فراهم شود، زیرا آب یک عامل فرابخشی و چندوجهی است. اهم راهکارهای موجود برای مقابله با این بحران ملی: «شامل بازتخصیص هوشمندانه وتدریجی آب برای کلیه بخش‌های مصرف، تخصیص آب صرفه جویی شده به محیط زیست، توجه به ردپای آب براساس آب قابل برنامه‌ریزی و متناسب با ظرفیت‌های زیرزمینی، اصلاح ساختار آب بر مبنای استقرار نظام تدبیر مناسب آب و فعال‌سازی دیپلماسی آب» است. نکته مهم متوقف کردن فوری تمام طرح‌های سرمایه‌گذاری نیمه تمامی است که منابع آبی در دشت‌های بحرانی را تحت فشار بیشتری قرار می‌دهد.  2- پیشنهاد می‌شود به منظور احیای مدیریت آب کشور، مبتنی بر راهکارهای مدبرانه و موثر ایجاد اجماع جریان‌سازی در سطوح مختلف، با به کارگیری ظرفیت‌های علمی، نخبگان، بخش خصوصی و به ویژه ذی نفعان و بهره‌برداران و همچنین با مشارکت نمایندگان قوای سه گانه، نقشه راه والگوی برون رفت از بحران موجود تهیه شود.

این برنامه باید براساس برنامه زمانی و با قبول مسوولیت یا تفکیک مسوولیت دستگاه‌ها، نهادها و بخش‌های مختلف به سرعت اقدامات اجرایی را تعیین و پیگیری کند. شایسته ذکر است که می‌توان از ظرفیت تهیه، تصویب و اجرای برنامه هفتم توسعه نیز برای حل بحران استفاده موثری کرد. موضوع آب می‌تواند یکی از اولویت‌های برنامه هفتم در نظر گرفته شود.