آلودگی هوا گیاهان بومی را نابود می‌کند
آلودگی هوا نه‌تنها انسان‌ها را در معرض خطر قرار می‌دهد که برای گونه‌های گیاهی نیز بسیار مضر است. اینکه در شرایط فعلی هیچ فردی قصد ندارد مسوولیت مازوت‌سوزی در کشور را به عهده بگیرد، مساله‌ای است که بارها به آن پرداخته شده و البته پاسخ روشنی هم در این باره کسب نشده است. شاید به گفته برخی از مسوولان نبود و کمبود سوخت‌های دیگر، یا حتی گران تمام شدن سوخت‌های فسیلی باعث و عامل روی آوردن صنایع به مازوت‌سوزی شده است. اما هر چیزی که دلیل بروز این اتفاق باشد، اگر زودتر چاره‌ای برای آن اندیشیده نشود، جان میلیون‌ها انسان به خطر افتاده و البته محیط زیست نیز آسیب‌های جبران‌ناپذیری خواهد دید. مساله‌ای که به بررسی دقیق در این زمینه نیازمند است و باید با در نظر گرفتن ضررهای آن هر چه زودتر بساط مازوت‌سوزی از کشور جمع شود.
آلودگی هوا توازن گونه‌های گیاهی را بر هم می‌زند
یک عضو هیات علمی دانشکده علوم و فناوری زیستی دانشگاه شهید بهشتی با اشاره به پیامدهای آلودگی هوا برای گیاهان گفت: آلودگی هوا توازن رقابتی گونه‌ها را به هم می‌زند بنابراین گونه‌های غیربومی در طبیعت فرصت گسترش پیدا کنند، علف‌های هرز افزایش می‌یابند و گونه‌های بومی و باارزش به عنوان گنجینه‌های ژنتیکی هر کشور از دست می‌روند. احمدرضا محرابیان درباره تاثیرات آلودگی هوا بر گونه‌های گیاهی اظهار کرد: بسیاری از گونه‌های گیاهی تا حدی در مقابل آلودگی‌های محیطی سازگاری دارند که البته این سازگاری هم دارای «آستانه» است. اگر میزان آلاینده‌ها بیشتر شود، گیاهان واکنش نشان می‌دهند و تاثیرات ظاهر می‌شود. برای مثال چنارهای شهر تهران در فصل تابستان، به علت شدت گرمای محیط و میزان آلودگی هوا دچار خزان زودرس می‌شوند. این عضو هیات علمی دانشکده علوم و فناوری زیستی دانشگاه شهید بهشتی اضافه کرد: گاهی اوقات برخی گونه‌های گیاهی برای افزایش تحمل در برابر آلودگی‌های محیطی، سطح برگ‌های خود را کم می‌کنند یعنی به جای آنکه برگ‌های پهن و بزرگ داشته باشند، سطح برگ‌های خود را کاهش می‌دهند و این کاهش سطح باعث می‌شود که گیاه نتواند کارایی خود را در طبیعت داشته باشد و میزان اکسیژنی که تولید و میزان دی‌اکسید کربنی که جذب می‌کند، کاهش می‌یابد. این تغییر اثرات منفی در اکوسیستم به دنبال دارد.
پاسخ گونه‌های گیاهی به آلودگی هوا یکسان نیست
او درباره مقاومت گونه‌های گیاهی مختلف دربرابر آلودگی هوا گفت: پاسخ گونه‌های گیاهی به شرایط آلودگی یکسان نیست. بعضی از گونه‌ها مقاومت بسیار بالایی دارند و تا حد زیادی آلودگی هوا را تحمل می‌کنند ولی بعضی دیگر به‌شدت حساس و آسیب‌پذیرند بنابراین کاشت اینگونهها در فضای سبز شهری به هیچ‌وجه مناسب نیست و در سطح وسیع خسارات اقتصادی زیادی برای شهرداری‌ها و نهادهای مربوطه در پی دارد.
محرابیان در مورد جایگزینی گیاهان دارای قابلیت جذب بالای دی اکسید کربن در محیط‌های شهری با گیاهانی که دربرابر آلودگی هوا مقاومت کمی دارند، اظهارکرد: مطالعاتی در این زمینه انجام شده ولی به ندرت اجرایی و کاربردی شده است البته ملاحظات زیادی برای کاشت گونه‌های گیاهی در محیط‌های شهری وجود دارد. برای مثال قابلیت این‌گونه را باید از نظر سلامت شهری ارزیابی کنیم که حساسیت‌زا نباشد و با شرایط آب و هوایی سازگاری داشته و قابلیت جذب دی اکسید کربن آن بالا باشد. محرابیان تصریح کرد: اهلی‌سازی گونه‌های بومی و به کارگیری آنها در فضای سبز نیاز به مطالعات گسترده‌ای دارد. به عنوان نمونه بین ۸۰۰۰ تا ۹۰۰۰ گونه گیاهی در کشور داریم که تعداد زیادی از اینگونهها قابلیت اهلی‌سازی و سازگار شدن با شرایط کشت را دارند بنابراین انجام مطالعات اهلی‌سازی در آنها ضروری به نظر می‌رسد.
این عضو هیات علمی دانشکده علوم و فناوری زیستی دانشگاه شهید بهشتی در ادامه گفت: اگر فرایند اهلی‌سازی و سازگارسازی گونه‌های بومی را در فضای سبز مطالعه و از نتایج این مطالعات استفاده کنیم، اینگونهها کم کم می‌توانند با گونه‌های با سازگاری پایین جایگزین شوند. به گفته محرابیان در پی وقوع تغییرات اقلیمی که در سراسر جهان بسیاری از گونه‌های گیاهی بومی و ارزشمند توان رقابت و سازگاری خود را در طبیعت از دست داده‌اند. او ادامه داد: همیشه بین گونه‌ها در دنیای طبیعت توازن رقابتی است و این توازن رقابتی باعث می‌شود برخی گونه‌ها غالب و برخی دیگر مغلوب شوند اما این رقابت طبیعی باعث حذف گونه‌ها نمی‌شود بلکه متناسب با شرایط اکولوژیک جمعیت گونه‌ها را تعدیل می‌کند. با این حال وقتی تغییرات اقلیمی رخ می‌دهد بسیاری از گونه‌های گیاهی به علت از دست دادن مقاومت خود در برابر شرایط محیطی، از لحاظ فیزیولوژیک ضعیف می‌شوند و توان رقابتی آنها دربرابر رقبایشان کاهش می‌یابد بنابراین آلودگی هوا توازن رقابتی را به هم می‌زند بنابراین گونه‌های مهاجم در طبیعت فرصت گسترش پیدا کنند، علف‌های هرز افزایش می‌یابند و گونه‌های بومی و باارزش به عنوان گنجینه‌های ژنتیک هر کشور از دست می‌روند. محرابیان در پایان به ذکر مثالی پرداخت و اظهارکرد: برای مثال تهران در گذشته به خاطر وجود چنارها شاخص بود اما در نیم قرنی که شرایط اقلیمی تغییر کرده است و آلودگی‌ها افزایش یافته چنار یکی از گونه‌های به‌شدت آسیب‌پذیر شده است بنابراین کاشت آن در شهر تهران مناسب نیست.
