بورس از صعود جا ماند
سال 2021 به گونه‌ای به پایان می‌رسد که تمامی بازارهای جهانی نوسانات زیادی را پشت سر گذاشته‌اند. در این سال جهش‌های ویروس کرونا، سیاست‌های اقتصادی چین، رویکرد جدید فدرال‌رزرو درباره نرخ بهره باعث شده همه بورس‌های جهانی افت و خیز و نوسان را تجربه کنند.
در طول یک سال گذشته نوسانات نرخ تورم در امریکا و اروپا و دورنمای افزایشی شاخص تورم در کنار کاهش موقعیت‌های شغلی، سرمایه‌گذاران را نسبت به آینده اقتصاد جهانی نگران کرده بود. در این بین بورس ایران نیز از تکانه‌های اقتصاد بین‌المللی در سال ۲۰۲۱ در امان نبوده است. به ویژه آنکه بخش بزرگی از ارزش بازار سرمایه ایران در دست سهام صادرات‌محوری است که همواره در پیوند با نرخ‌های جهانی دچار نوسان می‌شوند.
بورس‌های جهانی طی سال ۲۰۲۱ با روندی نوسانی همراه بوده و ریسک‌های زیادی را پشت‌سر گذاشته‌اند اما به دلیل برخورداری از حمایت‌های کلان اقتصادی و رسانه‌ای، عموما سالی صعودی را به پایان رسانده و با بازدهی مثبت به استقبال سال نوی میلادی رفته‌اند. به ویژه آنکه کامودیتی‌ها نیز در این سال رکوردهای افزایشی بی‌سابقه‌ای را ثبت و سرمایه‌گذاران را برای ورود به معاملات ترغیب کردند. این در حالی است که بورس تهران با وجود اصلاح عمیق سال گذشته و قرار گرفتن در سطح ارزندگی برای ورود سرمایه‌گذاران، در مدت مشابه، افت ۶/۵ درصدی شاخص کل را تجربه کرده است.
این رقم البته در مقایسه با اصلاح اغلب نماد‌های بازار و ریزش قیمت سهام طی این مدت، بسیار کوچک به نظر می‌رسد. بر همین اساس و با توجه به رشد بی‌سابقه کامودیتی‌ها در سال ۲۰۲۱ که یکی از اثرگذارترین متغیرها بر بازار سرمایه ایران هستند، می‌توان گفت بازار سرمایه ایران به دلیل سیاست‌گذاری‌های نادرست طی دو سال گذشته، نتوانست از فرصت رشد در سال ۲۰۲۱ بهره‌ای ببرد.
جهش تازه ویروس کرونا، طی سه هفته پایانی سال، دورنمای اقتصاد در سال آینده میلادی را در محاق فرو برده بود. با این حال روشنگری درباره سویه جدید ویروس و تحرکات فایزر در رابطه را عرضه داروهای جدید برای مقابله با همه‌گیری کرونا، اندکی امید را به سرمایه‌گذاران بازگرداند تا برخی از بازارهای مهم جهانی سال میلادی را با صعود به پایان ببرند. به گزارش «جهان‌صنعت» به نقل از CNBC میانگین‌های اصلی در روز پنجشنبه برای سومین روز افزایش یافته بود، زیرا نگرانی‌های پیشین سرمایه‌گذاران در مورد گسترش نوع جدید ویروس کرونا تا حد زیادی کاهش یافته بود. بدین‌ترتیب میانگین صنعتی داوجونز حدود ۲۷۰ واحد معادل ۸/۰ درصد بالا رفت و S&P 500 معادل ۹/۰ درصد رشد کرد؛ اگرچه این رشد ۲/۰ درصد کمتر از بالاترین رکورد این شاخص بوده است. در همین حال شاخص نزدک کامپوزیت نیز ۱/۱ درصد رشد کرد.
برهمین اساس شاخص‌های اصلی والاستریت پایان خوشی را در سال ۲۰۲۱ رقم زدند. جیم پالسن استراتژیست ارشد سرمایه‌گذاری Leuthold Group درباره رفتار معامله‌گران طی روزهای اخیر گفته است: «بخش اعظم رشد بازار سهام در این هفته به دلیل آن است که خریدارانی که نمی‌خواهند رالی بابانوئل را از دست بدهند، مسوولیت را بر عهده گرفته‌اند؛ اکنون پس از عبور از ترس‌های بیش از حد هفته گذشته یک نفس راحت کشیده‌اند و در نهایت فروش متوقف شد.» مطالعات جدید نشان می‌دهد که اومیکرون نسبت به سایر انواع کووید خطر کمتری نسبت به دیگر واریانت‌ها برای بستری شدن در بیمارستان دارد. در همین حال سازمان غذا و داروی امریکا نیز مجوز استفاده اضطراری برای قرص کووید فایزر را صادر کرده که اولین داروی ضدویروسی خوراکی است. بدین‌ترتیب هر سه میانگین در والاستریت در مسیر بالاتری برای پایان هفته قرار گرفتند. از روز دوشنبه، داوجونز ۷/۱ درصد و S&P 500 معادل ۲/۲ درصد رشد کرده است. نزدک کامپوزیت هم این هفته ۸/۲ درصد افزایش یافته بود.
اگرچه داده‌های اقتصادی نشان‌دهنده یک اقتصاد قوی با بهبود روند کار و هزینه است اما تورم همچنان در سطوح ناخوشایندی قرار دارد. در همین حال مطالبات بیکاری برای هفته منتهی به هجدهم دسامبر تقریبا همان‌طور که انتظار می‌رفت به ۲۰۵۰۰۰ رسید. کالاهای بادوام در ماه نوامبر ۵/۲ درصد در مقایسه با ۵/۱ درصد تخمین داوجونز افزایش یافته و درآمد و مخارج شخصی در ماه نوامبر با رشد روبرو بوده است. اما در سمت تورم هم، شاخص مخارج اصلی مصرف شخصی فدرال‌رزرو در نوامبر نسبت به ماه قبل ۶/۰ درصد افزایش یافت. شاخص هزینه‌های مصرف شخصی یا PCE آماری است که نمایانگر مخارج خانوار در یک دوره مشخص است. در سال ۲۰۱۲ شاخص هزینه‌های مصرف شخصی (PCE) تبدیل به شاخص تورمی اصلی فدرال‌رزرو امریکا شد. حالا این شاخص مهم و تعیین‌کننده که در مسیر صعودی قرار گرفته نگرانی سرمایه‌گذاران را به دنبال داشته است. به رغم داده‌های نگران‌کننده اقتصادی در امریکا اما خوش‌بینی نسبت به کم‌اثر بودن سویه جدید کرونا، شاخص‌های والاستریت را پیش راند این در حالی بود که بورس‌های اروپایی و آسیایی، آخرین روز معاملاتی پیش از کریسمس را با عملکردهای متفاوتی به پایان رساندند. در اروپا به رغم رشد اغلب بورس‌ها، اما کک فرانسه و بورس هلند سرخپوش بودند. در آسیا نیز دو شاخص اصلی یعنی نیک‌کی ژاپن و شانگهای چین با افت به استقبال سال نوی میلادی رفتند.
روند معاملاتی کامودیتی‌ها
سال ۲۰۲۱ سالی نوسانی برای بازارهای کالایی بوده است. کامودیتی‌ها در این سال افت و خیزهای بسیاری را تجربه کردند که عموما از سیاست‌های اقتصادی چین به ویژه در حوزه فولاد اثر زیادی پذیرفت. چین بزرگ‌ترین واردکننده نفت خام، سنگ‌آهن، زغال‌سنگ، مس و حتی گاز طبیعی مایع (LNG) در دنیا است و بنابراین هر اتفاقی در این کشور می‌تواند به سرعت بر بازارهای کالایی دنیا اثرگذار شود. بدین‌ترتیب در بخش فلزات سیاست‌های دولت چین رشد تقاضا را در نیمه نخست سال میلادی برای سنگ‌آهن در پی داشت تا بهای این کالا در ماه می‌به رکورد تاریخی ۲۳۵ دلار و ۵۵ سنت به ازای هر تن برسد. چینی‌ها همچنین در همان ماه بهای هر تن مس را در بورس فلزات لندن به رکورد قیمتی ۱۰ هزار و ۷۴۷ دلار رساندند.
اگرچه این روند پایدار نماند و در نیمه دوم سال، کامودیتی‌ها از سقف‌های قیمتی خود فاصله گرفتند اما به رغم تمامی این نوسانات می‌توان گفت کامودیتی‌ها سال قدرتمندی را پشت سر گذاشتند و نسبت به دیگر حوزه‌ها عملکرد بهتری را ثبت کردند. شاخص کالای S&P گلدمن ساکس در سال جاری میلادی با جهش ۳۵ درصدی روبرو شد و این شاخص برای اولین‌بار در یک دهه گذشته رکورد شاخص سهام S&P 500 ایالات متحده را شکست. بر همین اساس می‌توان گفت که سیاست‌های بزرگ‌ترین اقتصاد کالامحور جهان یعنی چین، توانسته آثاری عمیق بر اقتصاد جهانی در سال ۲۰۲۱ داشته باشد و از همین رو پیش‌بینی می‌شود تحرکات سیاسی و اقتصادی این کشور در سال آینده نیز، سمت‌و‌سوی بازارهای جهانی را تعیین کند. بر همین اساس می‌توان روند سهام برخی صنایع صادرات‌محور بازار سرمایه ایران را نیز با توجه به آینده اقتصاد جهانی تا حدودی پیش‌بینی کرد.
موسسه فیچ در آخرین گزارش صنعتی خود از بازار برآورد می‌کند که بهای اغلب کامودیتی‌ها در سال آینده میلادی نسبت به سطوح فعلی کاهش یابد. در این گزارش بهبود عرضه در عین رشد تقاضا عامل تعدیل میانگین نرخ کامودیتی‌ها در سال آینده میلادی نسبت به سال جاری عنوان شده است. البته در این گزارش تاکید شده که این افت نرخ قابل ملاحظه‌ای نخواهد بود و میانگین نرخ معامله اغلب کالاهای صنعتی ظرف سال آینده در سطوح بالایی باقی خواهد ماند. در این میان روند نوسان اقتصاد جهانی و کاهش اقبال به بازارهای سهام از حفظ قیمت در سطوح بالا حمایت خواهد کرد. فیچ پیش‌بینی می‌کند از ۲۷ کامودیتی مورد بررسی ۱۹ مورد به‌طور میانگین در سال جاری نسبت به سال قبل با افت نرخ روبرو شوند. در این میان کالاهای پایه آهنی یعنی سنگ‌آهن و فولاد، گاز طبیعی، زغال‌سنگ حرارتی و محصولات روغنی بیشترین افت نرخ را خواهند داشت. اما وضعیت برای فلزاتی از جمله قلع و لیتیوم متفاوت بوده و این محصولات به نرخی بالاتر از میانگین امسال صعود خواهند کرد. در مجموع موسسه فیچ برآورد می‌کند که میانگین نرخ کالاهای پایه در سال ۲۰۲۲ بالاتر از میانگین نرخ معامله آنها در سال‌های ۲۰۱۷ تا ۲۰۲۱ باشد. در همین حال میزان برآورده شده برای رشد اقتصادی جهانی در سال ۲۰۲۲ میلادی برابر ۱/۴ درصد است که این رقم بسیار بالاتر از میانگین ۱/۳ درصدی ثبت شده بین سال‌های ۲۰۱۵ تا ۲۰۱۹ است. با این حال، سرعت رشد اقتصادی جهانی در سال آینده کمتر از امسال خواهد بود و این موضوع فشاری نزولی بر کالاهای پایه خواهد داشت. موسسه فیچ در آخرین گزارش خود میزان رشد اقتصادی دنیا در سال جاری میلادی را برابر ۵/۵ درصد برآورد کرده است.
عقب‌نشینی بورس ایران
بررسی روند بازارهای جهانی در سال ۲۰۲۱ عموما نشان از رشد این بازارها طی یک سال دارد. اگر چه این بازارها از نوسانات اقتصادی ناشی از همه‌گیری کرونا، سیاست‌های اقتصادی چین و امریکا و نوسانات نرخ نفت مصون نبوده‌اند، با این حال اما در یک نگاه مقایسه‌ای، عملکرد اغلب بازارهای جهانی بسیار بهتر از بورس ایران بوده است. این عملکرد جدا از تفاوت سطح اقتصادی کشورها، به دلیل حمایت‌های سیاست‌گذاران از سرمایه‌گذاری در بازار سهام و عدم وارد آوردن شوک‌های ناگهانی به بخش‌های اقتصادی بوده است؛ حمایت‌هایی که بازار سرمایه ایران به‌شدت از نبود آن رنج می‌برد. بر این اساس در والاستریت شاخص S&P با رشد یک‌ساله ۸/۲۶ درصد به کار خود پایان داد و داوجونز رشد ۰۴/۱۹ درصدی را تجربه کرد. طی سال ۲۰۲۱ در آسیا، نیک کی ژاپن هشت درصد رشد کرد، اما هانگ سنگ هنگ کنگ با افت ۷/۱۱ درصدی به سال ۲۰۲۲ رفت. شانگهای چین هم در سال ۲۰۲۱ رشد ۵۳/۶ درصدی را ثبت کرد و KOSPI کره‌جنوبی ۸/۶ درصد بالا رفت. در هند شاخص NIFTY50 22 درصد رشد کرد و شاخص STI سنگاپور هم ۱۳/۹ درصد افزایش یافت. در همین حال بورس سیدنی هم با ۷۵/۱۰ درصد رشد به کار خود در سال ۲۰۲۱ میلادی پایان داد. این در حالی بود که اقتصاد پیشروی مالزی در سال ۲۰۲۱، با افت شاخص بورس خود روبرو بود و ۷۳/۷ درصد عقب نشست. اما در اروپا شاخص‌های دکس آلمان و کک فرانسه به ترتیب با رشد ۲۵/۱۴ درصد و ۷/۲۸ درصد در سال ۲۰۲۱ روبرو بودند و شاخص فوتسی ۱۰۰ بریتانیا نیز افزایش ۷۸/۱۳ درصدی را در این سال ثبت کرد. در همین حال شاخص استاکس۶۰۰ اروپا که شاخص بازارهای بورس لندن، بورس پاریس، بورس فرانکفورت و بورس سیکس سوییس است و از ۶۰۰ شرکت دارای بالاترین میزان ارزش بازار سرمایه، تشکیل می‌شود، در سال ۲۰۲۱ بازده مثبت ۷۵/۲۰ درصد را ثبت کرد. بدین‌ترتیب می‌توان گفت برآیند سرمایه‌گذاری در بورس‌های جهانی در سال ۲۰۲۱ میلادی مثبت بوده است. این درحالی است که بورس تهران در مدت مشابه با افت مواجه بوده و در ادامه یک روند طولانی مدت اصلاح و ریزش، تا ابتدای دی سال جاری معادل ۶/۵ درصد افت را تجربه کرده است. باید توجه داشت همان‌گونه که گفته شد، بیش از ۶۰ درصد ارزش بازار سرمایه ایران در دست شرکت‌های صادرات‌محور و کامودیتی است که در صورت سیاست‌گذاری‌های درست دولت می‌توانستند با توجه به رشد و صعود کامودیتی‌ها در سال ۲۰۲۱، وضعیت بهتری را برای سرمایه‌گذاران ایرانی رقم بزنند. اکنون این سوال مطرح است که آیا سیاست‌گذاران اجازه خواهند داد سرمایه‌گذاران ایرانی از فرصت‌های احتمالا محدودتر اقتصادی در سال آینده میلادی توشه‌ای فراهم کنند؟
