معاملات بلوکی در انتظار سرمایه‌گذاران
تقریبا 10 روز پیش بود که معاون نظارت بر بازار فرابورس درخصوص احیای قوانین بازار سوم و کارکردهای آن برای عرضه اموال تملیکی صحبت کرد. طبق گفته سروش خواجه‌حق‌وردی پیش از این بازار سوم برای واگذاری‌ها بسیار کمک‌کننده بوده و اکنون فرابورس پیگیر احیای این بازار است.
در این میان کارشناسان و تحلیلگران بازارسرمایه شفافیت را یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های عرضه‌های بازار سوم می‌دانند، در همین حال می‌گویند که این بازار می‌تواند فضایی منصفانه برای شرکت‌هایی که پذیرش در بازار سرمایه و عرضه از طریق ساز و کارهای بورس و فرابورس را نداشته‌اند فراهم کند.
سروش خواجه‌حق‌وردی معاون نظارت بازار فرابورس ایران با اشاره به لزوم احیای مجدد قوانین بازار سوم اظهار کرد: در حال حاضر صنایع مختلفی وجود دارند که با تغییر مالکیت کنترلی یا مدیریتی می‌توانند ارتقای چشمگیری داشته باشند. زمانی در فرابورس، بازار سوم فعال بود و شرکت‌های سهامی خاص هم می‌توانستند وارد شوند تا در قالب یک حراج کنترلی و مدیریتی بخشی از سهام را به افراد دیگر واگذار کنند و در مسیر این واگذاری افزایش شفافیت هم داشته باشند.
وی با تأکید بر اینکه در حال حاضر این امکان فقط برای خصوصی‌سازی فراهم است، بیان کرد که قبلا این بازار فعال و برای واگذاری‌های گذشته کمک‌کننده بود، به‌خصوص در صنعت بانکی برای واگذاری اموال تملیکی و شرکت‌های زیرمجموعه که مشمول قانون رفع موانع تولید می‌شدند، بسیار راهگشا بود و همه حرف‌وحدیث‌ها و شایعه‌ها را از بانک‌ها دور می‌کرد.
خواجه‌حق‌وردی تاکید کرده که در حال حاضر فرابورس پیگیر است تا قوانین بازار سوم مجددا احیا شود. یکی از اهداف بازار سوم را می‌توان انجام معاملات عمده اوراق بهاداری دانست که امکان یا شرایط پذیرش در فرابورس را ندارد. انجام پذیره‌نویسی انواع اوراق بهادار از جمله شرکت‌های سهامی عام در شرف تاسیس، دیگر ویژگی مهم این بازار به شمار می‌رفت. از آنجا که انجام عرضه در این بازار مستلزم گذراندن فرآیند پذیرش نبوده و با انجام تشریفات اداری در فرابورس، امکان‌پذیر بود از همین‌رو در بازار عرضه فرابورس بلوک‌های سهام شرکت‌های سهامی (عام، خاص، تعاونی و…)، حق‌تقدم خرید سهام شرکت‌های سهامی عام، سهام ناشی از افزایش سرمایه شرکت‌های سهامی عام، پذیره‌نویسی سهام و اوراق مشارکت، پذیره‌نویسی گواهی سپرده سرمایه‌گذاری بانک‌ها، املاک و مستغلات، امتیاز بهره‌برداری و حق ثبت اختراعات در قالب سهام شرکت‌های سهامی خاص می‌توانستند مورد معامله قرار گیرند.
بازار سوم در واقع، بازار عرضه اوراق بهاداری بود که در بورس یا بازار خارج از بورس دارای مجوز پذیرفته نشده باشد. بر این اساس در این بازار، اوراق بهادار مورد پذیرش قرار نگرفته و صرفا عرضه این اوراق مد نظر بوده است؛ به عبارت دیگر این بازار شامل معاملات دست دوم اوراق نیست. از جمله مهم‌ترین مزایای عرضه در بازار سوم فرابورس ایران، بهره‌مندی از معافیت‌های مالیاتی برای متقاضیان عرضه بود. با تصویب و ابلاغ قانون توسعه ابزارها و نهادهای مالی جدید، از هر نقل و انتقال سهام و حق‌تقدم شرکت‌ها در بورس یا بازار خارج از بورس دارای مجوز (فرابورس ایران)، مالیات مقطوعی به میزان نیم درصد ارزش فروش سهام و حق‌تقدم سهام وصول می‌شد. از دیگر مزایای بازار سوم فرابورس ایران، شناسایی شرکت توسط فعالان بازار سرمایه، ایجاد فضای رقابت جهت تعیین قیمت عادلانه اوراق بهادار مورد عرضه از طریق سیستم عرضه و تقاضا، سهولت فرآیند نقل و انتقالات سهام و تسویه وجوه را می‌توان نام برد. در همین حال پذیرش آتی شرکت در فرابورس یا بورس (در صورت تمایل مالکان آن)، با توجه به شناخت به وجود آمده، آسان‌تر بود. با این حال اما در حال حاضر این دست از معاملات متوقف شده‌اند و به گفته معاون نظارت بازار فرابورس، تنها به خصوصی‌سازی محدود شده است. این در حالی است که گفته می‌شود می‌توان از مسیر احیای این بازار، فضایی عادلانه را برای خریداران و فروشندگان در اتاق شیشه‌ای بازار سرمایه ایجاد کرد.برای عرضه در بازار سوم فرابورس متقاضی عرضه در بازار سوم می‌بایست از طریق کارگزار عضو فرابورس ایران، فرم درخواست عرضه اوراق بهادار خود را حسب مورد به انضمام مدارک، مستندات و اطلاعات مورد نیاز (موارد ارایه شده در ضمیمه فرم مذکور)، به مدیریت بازار فرابورس ایران تسلیم نماید. مدیریت بازار پس از دریافت درخواست عرضه و مدارک مورد نیاز و پس بررسی اولیه آنها، اقدام به تشکیل جلسه کمیته عرضه می‌نماید. درخواست‌های تکمیل شده عرضه به همراه مدارک و اطلاعات در کمیته عرضه مورد بررسی قرار گرفته و درصورت تایید عرضه اوراق توسط کمیته عرضه، مجوز عرضه به کارگزار عرضه‌کننده ارسال می‌گردد. در متن مجوز عرضه، شرایط عرضه و مدت اعتبار آن ذکر شده است. پس از احراز تمامی موارد خواسته شده از طرف کمیته عرضه، نام اوراق در فهرست عرضه در بازار سوم درج می‌گردد.عرضه اوراق بهادار در بازار سوم می‌بایست حداقل پنج روز و حداکثر یک ماه پس از تاریخ درج در فهرست عرضه اوراق بهادار، صورت پذیرد. درصورت عدم عرضه اوراق بهادار ظرف مدت تعیین شده، مجوز عرضه لغو و عرضه مجدد آن منوط به طی فرآیند مربوطه خواهد بود. در صورت لغو مجوز عرضه اوراق در فرابورس در مرحله درج، متقاضی عرضه می‌تواند مجدداً تقاضای عرضه را با پرداخت کارمزد عرضه اوراق بهادار به فرابورس ارایه دهد. همچنین درصورت لغو مجوز پس از درج نام اوراق بهادار در فهرست عرضه، متقاضی می‌تواند پس از گذشت ۲ ماه مجدداً تقاضای عرضه را به فرابورس ارایه نماید.
توجه بیش از پیش به بازارسرمایه
احمد اشتیاقی، تحلیلگر بازار سرمایه در این خصوص می‌گوید: یکی از مزیت‌های مهم عرضه‌ها در بازار سوم، اعلام جزییات عرضه بود؛ اینکه چه عرضه‌ای و با چه شرایطی قرار است در چه تاریخی صورت گیرد در قالب آگهی اعلام می‌شود. در نتیجه کلیه فعالان بازار در جریان این عرضه‌ها قرار می‌گیرند. این در حالی است که معاملات بلوکی که اکنون در بازار سرمایه انجام می‌شود، خارج از تابلوی اصلی به عنوان نماد دوم و بر اساس توافق طرفین صورت گرفته و بازار سرمایه تنها بستری برای انجام این داد و ستد و ثبت اطلاعات آن است. این کارشناس بازارسرمایه ادامه می‌دهد: بر همین اساس بازار سوم را می‌توان از این منظر شفاف‌تر دانست زیرا عرضه‌ها اعلام عمومی می‌شود و خریدار و فروشنده می‌توانند درخواست‌های خود را آنجا وارد کنند. بر این اساس می‌توان امیدوار بود که شفافیت اطلاعاتی و کشف قیمت به درستی در بازار سوم نمود پیدا کند و روند بازار را به درستی تشخیص دهد.
وی اظهار می‌کند: در بازار سوم شرکت‌هایی که در بازار سرمایه نیز پذیرش نشده‌اند، مورد معامله قرار می‌گیرند. یعنی در بازار سوم می‌توان شرکت‌های سهامی خاص را هم مورد معامله قرار داد. به این معنا شرکتی که امکان پذیرش در بازار سرمایه را ندارد اما می‌خواهد مورد معامله قرار بگیرد، می‌تواند در بازار سوم عرضه شود. این کارشناس بازار سرمایه بیان می‌کند: بازار سوم فرابورس آیین‌نامه‌ای داشت و قرار بود برخی اهداف را محقق کند. بر همین اساس حتی شرکت‌های بدون نماد در بازار سرمایه هم می‌توانستند مورد معامله قرار گیرند. این نکته از فواید بازار سوم بود. اما اکنون باید برای احیای بازار سوم به وضعیت کنونی بازار سرمایه نیز توجه کرد.این مدیر بورسی در نهایت می‌گوید: اگر قرار است کارکرد بازار سوم بحث‌های مرتبط با معاملات بلوکی باشد و عرضه‌ها اعلام عمومی شوند، نکته مفیدی است و شفافیت معاملات را بالا می‌برد. اما اگر این امر بدون مطالعه در شرایط کنونی بازار که از نبود نقدینگی رنج می‌برد صورت بگیرد، ممکن است ریسک‌هایی را به دنبال داشته باشد. باید پرسید احیای بازار سوم اکنون چه باری را از دوش بازار سرمایه برمی‌دارد؟ بر همین اساس برای احیای بازار سوم لازم است شرایط کلی بازار سرمایه مد نظر قرار گیرد و بررسی بیشتری روی آن انجام شود.
