علت افزایش آمار سیل و خرابی آن در کشور

حسین رفیع

گسترش بی‌‌رویه شهرنشینی، ساخت و سازهای بی‌رویه و غیراصولی بناها، افزایش میزان دخل و تصرف در حریم رودخانه‌ها، بالا رفتن حجم چرای بیش از حد مجاز مراتع از جمله علل اصلی افزایش آمار وقوع سیل در استان‌های مختلف کشور است. بررسی این مساله که چرا طی سال‌های گذشته خسارات سیل در کشور ما تا این حد چشمگیر بوده به راحتی ما را به یک نتیجه باور نکردنی می‌رساند، مساله مهم ساخت و سازهای بی‌رویه در حریم رودخانه‌هاست، اتفاقی که نباید رخ می‌داده و البته بر عهده مسوولان شهری بوده تا مانع بروز آن شوند، اما بدون در نظر گرفتن ایمنی لازم ساختمان‌ها اجازه ساخت و ساز در این مناطق داده شده است. از سوی دیگر از بین رفتن جنگل‌ها خود دلیل دیگری بر بروز سیل است. این در حالی است که در گذشته‌های نه چندان دور، مردم با شناخت بهتر طبیعت و جریان رودخانه‌ها، زمین‌های کشاورزی و سازه‌های خود را می‌ساختند و دریافته بودند که رودها طی سالیان در مسیر حرکت خود تغییراتی می‌کنند که باید بدان توجه داشت. هیچ رودی در هیچ کجای دنیا وجود ندارد که فقط در یک مسیر ثابت جریان داشته باشد و با گذر زمان تغییر موقعیت داده است. رودها براساس شرایط با گذر زمان تغییر مسیر می‌دهند که این موضوع به پویایی و باروری خاک و زمین کمک می‌کند ولی متاسفانه امروزه به این نکته چندان توجهی نمی‌شود و سازندگان فقط به دنبال مهار جریان طبیعی رودخانه‌ها و مسیل‌ها هستند بنابراین سیل‌هایی که در سال‌های اخیر رخ داده تخریب‌های بسیار زیادی را همراه داشته است.

 به عنوان مثال اگر به‌درستی به سیل چند سال پیش لرستان دقت کنیم، خواهیم دید که بخش قدیمی روستاهای سیل‌زده، دچار تخریب بسیار کمتری نسبت به مناطق جدیدتر شده بودند. این امر خود نشان‌دهنده‌ شناخت بهتر گذشتگان از طبیعت و جریان‌های آن بوده است. اتفاقی که طی سال‌های گذشته در کشور رخ داده است، نشان‌دهنده این حقیقت تلخ است که برخی افراد برای افزایش سودهای شخصی اقداماتی همچون رعایت نکردن حریم رودخانه‌ها را انجام می‌دهند که الان به‌طور تقریبی می‌توان گفت که حریم بستر هیچ کدام از رودها، دریاچه‌ها، دریاها، جنگل‌ها و مراتع کشورمان رعایت نشده است. این مشکلات را عدم مدیریت در سطح کلان، سودجویی شخصی بعضی از افراد و ناآگاهی به وجود آورده است و باید در این زمینه یک اقدام بنیادی انجام شود. تخریب به دلیل سیل و آن هم در مناطقی که در حریم رودخانه ساخت و ساز انجام شده به قدری زیاد است که نمی‌توان آمار دقیقی از آنها به دست آورد. تهدیدها و چالش‌هایی که این نوع فعالیت‌ها ایجاد می‌کنند، فقط مربوط به طبیعت نیست. در سیلاب‌هایی که سال‌های گذشته به وقوع پیوست بسیاری از روستاها و شهرها از بین رفتند و دچار تخریب‌های جبران‌ناپذیری شدند. در بسیاری از این موارد انسان‌ها، دام و طیور بسیاری تلف شدند و زمین‌های کشاورزی و باغات بسیاری از بین رفتند. آثارتخریب‌ها بسیار وسیع و هزینه جبران خسارات بسیار زیاد است. وقتی یک سیل بزرگ در مسیر خود حرکت می‌کند، اجسام کوچک و بزرگی همچون سازه‌ها، دیوارها و درخت‌هایی که درحاشیه قرار دارند را از جایگاهشان جدا و با خود همراه می‌کند و هنگامی که با یک تنگه در مسیر خود مواجه می‌شود این اجسام روی هم تلنبار می‌شوند و سد موقتی را درست می‌کنند که پس از مدتی فشار شدید حاصل از جریان سریع و بزرگ سیل، این سد موقت را با شدت تخریب می‌کند و با جریانی به مراتب پرانرژی‌تر، هر آن چه که در مسیر خود دارد را از بین می‌برد. اگر به بحث ساخت و سازهای نادرست در حریم و بستر رودها و مسیل‌ها توجه نشود در آینده و در مواجهه با بارش‌های شدید و سیل‌های احتمالی، ممکن است با خساراتی به مراتب بیشتر و جبران‌ناپذیرتری روبرو شویم. دخل و تصرف فقط به شکل ساخت و ساز بی‌رویه نیست و حتی برداشت بی‌رویه شن و ماسه از بستر رودخانه هم معنای دخل و تصرف دارد. برداشت بی‌رویه شن و ماسه از بستر رودخانه سبب تشدید جریان سیل می‌شود و در میزان مخاطرات حاصل از سیل تاثیرگذار است. در نهایت اگر این الگوهای غلط را از بین نبریم و به فکر بازسازی فرهنگی در این زمینه نباشیم در آینده‌ای نه چندان دور با سیل‌ها مخرب‌تر و اتفاقات تلخ‌تری در فصل بارش‌ها مواجه خواهیم بود.