اهداف اقتصادی سفر به کرملین

حسن هانی‌زاده

این روزها تحلیل‌های متعددی در خصوص سفر رییس‌جمهور ایران به روسیه در رسانه‌ها، محافل دیپلماسی و شبکه‌های اجتماعی مطرح می‌شود و داده‌های اطلاعاتی متفاوت و در برخی موارد متضادی نیز در خصوص آن مطرح می‌شود. اما سفر ابراهیم رییسی، رییس‌جمهور ایران به روسیه با همه ابعاد و زوایای برآمده از آن در چارچوب مناسبات رو به رشد دو کشور قابل تجزیه و تحلیل است و با بررسی ابعاد گوناگون آن می‌توان تصویری از چشم‌انداز مناسبات فی‌مابین دو کشور دست یافت. این سفر از اهمیت بسیار بالایی به دلیل شرایط منطقه و تهدیداتی که از سوی کشورهای غربی متوجه روسیه شده، برخوردار است. اقدامات اخیر ایالات متحده در قزاقستان و برخی دیگر از کشورهای آسیای میانه در کنار نزدیک شدن گام به گام ناتو به مرزهای روسیه در حقیقت شرایط امنیتی ناپایداری را برای روسیه ایجاد کرده است که روسیه تلاش می‌کند از طریق بهبود مناسبات ارتباطی با همسایگانش، فضای تازه‌ای را برای خود ایجاد کند. تهدیدات ناتو امریکا، از منظر روس‌ها ممکن است امنیت ملی این کشور را به خطر بیندازد. در این شرایط روسیه به دنبال گزاره‌هایی است که از طریق آن بتواند وزن سیاسی و راهبردی خود در نظام بین‌الملل و منطقه افزایش دهد.این سفر از چند بُعد و از چند زاویه در حوزه‌های امنیتی، سیاسی، نظامی، اقتصادی و همکاری‌های منطقه‌ای قابل تعریف است. به دلیل اینکه روسیه شریک مهم امنیتی و سیاسی ایران تلقی می‌شود، همکاری‌های نظامی و امنیتی ایران و روسیه می‌تواند به شکل‌گیری یک بلوک منطقه‌ای برای مقاله با هژمونی امریکا منجر شود. در واقع شرایط امروز نظام بین‌الملل به گونه‌ای است که کشورها از طریق شکل‌دهی به بلوک‌های منطقه‌ای تلاش می‌کنند، وزن سیاسی و راهبردی خود را در سطح جهان افزایش دهند و ظرفیت‌های تازه‌ای را به نفع خود ایجاد کنند. این گزاره دقیقا در خصوص ایران و روسیه نیز صدق می‌کند. هم ایران و هم روسیه با تهدیدات فزاینده ایالات متحده در حوزه‌های اقتصادی (با وضع تحریم‌ها)، امنیتی، نظامی و... روبه‌رو هستند و احساس می‌کنند از دل بهبود مناسبات ارتباطی با یکدیگر می‌توانند سدی در برابر رویکردهای تهاجمی امریکا ایجاد کنند. به همین دلیل این سفر را می‌توان در حکم یک نقطه عطفی که می‌تواند مناسبات ارتباطی مهمی میان ایران وروسیه از یک طرف و ایران، چین و روسیه از سوی دیگر شکل دهد به شمار آورد. اهمیت تشکیل این مثلث اثرگذار شامل ایران، روسیه و نهایتا چین آن است که مجموعه وسیعی از تولیدکنندگان مهم انرژی (ایران و روسیه) و همچنین مصرف‌کننده اصلی انرژی در جهان (چین) را در بطن خود جای داده است. قراردادهایی که قرار است بین سران دو کشور یعنی ابراهیم رییسی و ولادیمیر پوتین امضا شود، می‌تواند ارزش افزوده فراوانی را به نفع ایران شکل دهد. 

به همین دلیل به نظر می‌رسد، پیامدهای این سفر و حضور ابراهیم رییسی در مجلس دوما و سخنرانی در ساختار پارلمانتاریستی روسیه، می‌تواند مثلثی شامل ایران، چین و روسیه را شکل دهد. مثلثی که قادر است در آینده اثرات فراوانی را در سطوح منطقه‌ای و بین‌المللی به جای بگذارد. این بلوک منطقه‌ای در آینده می‌تواند محور مهمی برای همکاری‌های اقتصادی و افزایش جایگاه ایران به عنوان کریدور شمال - جنوب منجر شود. به همین دلیل این سفر را می‌توان یکی از مهم‌ترین سفرهای استراتژیک در سطح منطقه ارزیابی کرد، چرا که طی 2دهه آینده تصویری از بهبود مناسبات ارتباطی میان این کشورها را ارایه کند. در این میان برخی از تحلیلگران تلاش می‌کنند ارتباطی میان سفر رییسی به روسیه با مذاکرات هسته‌ای کشورهای 1+4 و امریکا ایجاد کنند. 

طبیعی است، نزدیکی راهبردی به چین و روسیه به عنوان 2عضو اصلی شورای امنیت سازمان ملل متحدد، همچنین دو عضو مهم مذاکرات هسته‌ای اثرات مستقیم و غیرمستقیمی بر مذاکرات خواهد داشت. بهبود مناسبات ارتباطی وزن ایران را در صحنه مناسبات جهانی ارتقا می‌دهد و میدان ابتکار عمل تازه‌ای را به نفع ایران ایجاد می‌کند. هر دو کشور روسیه و چین تلاش می‌کنند تا یک خروجی قابل قبول در مذاکرات هسته‌ای وین ایجاد  کنند و مذاکرات هسته‌ای به سرانجام مطلوبی ختم شود. بهبود همکاری‌های مشترک ایران با روسیه، ایران با چین و... می‌تواند نوعی توازن را در مذاکرات ایجاد کند و در برابر زیاده‌خواهی‌های ایالات متحده، ایستادگی‌های بیشتری صورت گیرد.

از سوی دیگر ایران به دنبال بی‌اثر ساختن اثرات تحریم‌های اقتصادی است. روسیه نیز به دنبال محدود ساختن حرکت پیش‌رونده غرب به مرزهای خود است. بهبود مناسبات ارتباطی ایران با روسیه بدون تردید، بخشی از حجم این فشارها را کاهش خواهد داد و به دو کشور کمک می‌کند تا با تکیه بر ظرفیت‌های مشترک به گونه‌ای برنامه‌ریزی کنند که اثرات تحریم‌های اقتصادی ایالات متحده علیه ایران تا حد زیادی کاهش پیدا کند. از منظر اقتصادی اما بدون تردید، بهبود مناسبات به نفع رشد صادرات ایران است. ایران می‌تواند در حوزه‌های کشاورزی، گردشگری، صنعت و... بازارهای صادراتی مهمی را در روسیه به دست آورد؛ ضمن اینکه می‌تواند بخشی از نیازهای خود با تجهیرات، ماشین‌آلات صنعتی و... را نیز از روسیه تامین کند.