بودجه‌ای سیاسی

مجید اعزازی

1- بودجه سال 1401 شهرداری تهران این روزها در کانون توجه کارشناسان و رسانه‌ها قرار دارد؛ بودجه‌ای که فراتر از ترازنامه پیشنهادی شهرداری است و نشان‌دهنده سیاست‌ها و رویکردهای مدیریت شهری در انجام امور شهری است. شهرتهران به غیر از هزینه‌های جاری و هزینه‌های غیرمترقبه، با دو مساله اساسی «آلودگی هوا و ترافیک» مواجه است. مسائلی که سمت هزینه‌های شهرداری را شکل می‌دهند، اما در طرف دیگر ترازنامه شهرداری تهران منابعی باید باشد تا هزینه انجام امور شوند. این منابع مالی از کجا تامین می‌شوند؟ یا به‌طور دقیق‌تر چگونه و از چه راهی باید تامین شوند؟ بی‌گمان، شهرداری‌ها به عنوان دولت‌های محلی، تولیدکننده و توزیع‌کننده برخی از کالاهای عمومی همچون نظافت شهر و... هستند و از همین رو، تلاش می‌کنند از طریق دریافت انواع عوارض از شهروندان، منابع مورد نیاز برای تولید و توزیع این دسته از کالاهای عمومی را فراهم آورند. طی دهه‌های گذشته، به ویژه در یک دوره خاص، مسوولان وقت شهرداری بنا به دلایل مختلف و از جمله رونق ساخت و ساز در شهر تهران طی سال‌های 84 تا 92 درآمدهای قابل توجهی از طریق فروش تراکم و تغییر کاربری املاک کسب کردند. در دوره پنجم مدیریت شهری اما مسوولان وقت با انتقاد از «شهرفروشی»، در مسیر تعدیل درآمدهای ناشی از شهرسازی گام گذاشتند و تلاش کردند منابع مالی پایداری را برای مدیریت تهران شناسایی کنند. این رویکرد در بودجه‌های سالانه این دوره 4 ساله نمایان و منعکس است. 

2- علیرضا زاکانی، شهرداری تهران سه‌شنبه هفته گذشته، به هنگام تقدیم لایحه بودجه سال 1401 شهرداری به شورای شهر، کاهش صدور پروانه‌های ساختمانی به میزان یک‌هفتم طی سال‌های اخیر را به تصویب «طرح تفصیلی در سال 92» ارتباط داده و گفته خودمان با دست خودمان قفل به شهر زدیم. مهدی چمران، رییس شورای شهر نیز یکشنبه هفته گذشته در حاشیه جلسه علنی این شورا در پاسخ به اینکه معاون شهرسازی اعلام کردند ساخت و ساز در تهران قفل شده است، گفت: «تهران قفل نیست اما قوانین و مقرراتی در حوزه شهرسازی گذاشتیم و دست و پای مردم را بستیم و باید اینها را تسهیل، ساده و راحت کرد و برای مردم به این میزان مشکل ایجاد نکرد.» با وجود اظهارات زاکانی و چمران مبنی بر افت ساخت و ساز در تهران طی سال‌های اخیر، جمعه گذشته، حبیب کاشانی عضو شورای شهر تهران در برنامه تلویزیونی «دستخط» با بیان اینکه بودجه 1400 شهرداری تهران را «سیاسی» بستند، گفت: «12 هزار میلیارد تومان کسری بودجه داریم و شورای قبل، 20 هزار میلیارد تومان درآمد از محل «تراکم‌فروشی» برای امسال پیش‌بینی کرده بود.» افت ساخت و ساز در تهران اما در آمارهای صدور پروانه ساختمانی در سال‌های گذشته نیز منعکس شده است. البته روشن است که افت تولید ساختمان طی سال‌های اخیر، بیش از اینکه ناشی از طرح تفصیلی یا قوانین و فرایند‌های دست‌وپاگیر شهرداری تهران باشد، در شرایط اقتصاد تحریم‌زده و تورم‌زده کشور ریشه داشته است به گونه‌ای که با جهش قیمت‌های مسکن و افزایش سهم هزینه آن در سبد هزینه خانوار، تقاضای مصرفی برای خرید یا اجاره مسکن در مناطق شمالی، مرکزی، غربی و شرقی پایتخت با افت مواجه شد و گروهی از مستاجران به  حاشیه‌های تهران یا حتی شهرهای جدید پیرامونی کوچ کردند، خریداران نیز به آپارتمان‌های نقلی و قدیمی در مناطق جنوبی تهران رضایت دادند. در این میان، اغلب سازندگان نیز عطای ساخت و ساز در تهران را بخشیدند و برای ادامه فعالیت حرفه‌ای خود به شهرهای شمالی کشور مهاجرت کردند.

3- در این حال، بررسی‌ها نشان می‌دهد، میزان وابستگی مالی به شهرسازی در بودجه 1400، برخلاف آنچه که عضو شورای شهر در برنامه «دستخط» گفته است، به کمتر از 50 درصد رسیده است و از همین رو، این نکته که شورای پنجم به 20 هزار میلیارد تومان «تراکم‌فروشی» رای داده است، مقرون به صحت نیست. در صفحه‌های 15 و 16 بودجه مصوب سال 1400 شهرداری تهران کل درآمدهای شهرسازی 20 هزار میلیارد تومان پیش‌بینی و درج شده و از این رقم، حدود 9 هزار میلیارد تومان به بحث «فروش تراکم» در چهارچوب «طرح تفصیلی» شهر تهران اختصاص داشته است. این در حالی است که «شهرفروشی»، به فروش «تراکم» خارج و فراتر از «طرح تفصیلی» تهران اطلاق می‌شود.