دوباره صدای پای برجام

مذاکرات به مرحله‌ای رسیده که نیاز به تصمیم‌گیری جدی از سوی طرفین وجود دارد، این جمله‌ای است که در روزهای گذشته بارها از طرف تیم‌های مذاکره‌کننده دو طرف مطرح شده و این گمانه‌زنی‌ها حاکی از آن است که احیای برجام بیش از هر زمان دیگری نزدیک شده است، هرچند هنوز هیچ خبر قطعی در این زمینه از سوی هیچ‌یک از مذاکره‌کنندگان ارایه نشده است.

هرچند مذاکرات هسته‌ای میان ایران و کشورهای اروپایی از دهه 80 و در دولت اصلاحات کلید خورد و در تمام سال‌های دولت احمدی‌نژاد نیز ادامه داشت اما در نهایت در دولت اول روحانی بود که مقدمات دست یابی به یک توافق جامع فراهم شد. روحانی در انتخابات سال 92، آشتی با جهان را به عنوان یکی از برنامه‌های اصلی دولت خود مطرح کرد و پس از آغاز به کار در همان 100 روز ابتدایی به یک توافق موقت دست یافت و پس از چند سال مذاکره سرانجام در سال 95، دو طرف برای یک توافق جامع به نظر نهایی رسیدند.به دنبال این اتفاق، تمام قطعنامه‌های شورای امنیت سازمان ملل علیه ایران لغو شد و تحریم‌های هسته‌ای علیه اقتصاد ایران کنار رفت. به این ترتیب ایران توانست پس از چند سال، با ظرفیت کامل نفت خود را به فروش برساند و آماده جذب سرمایه‌گذاری خارجی شود. رشد اقتصاد ایران در سال نخست اجرای برجام دو رقمی شد و به نظر می‌رسید شرایط برای بهبود اقتصادی در سال‌های آینده فراهم شده است. 

با این وجود پیروزی دونالد ترامپ در انتخابات امریکا تمام برنامه‌های دولت روحانی را بر هم ریخت. رییس‌جمهور امریکا اعلام کرد که از برجام راضی نیست و سرانجام در اردیبهشت 97 از این توافق خارج شد و تحریم‌هایی جدید علیه ایران وضع کرد.

تحریم‌های تازه امریکا مستقیما فروش نفت ایران را هدف قرار داده بود و به این ترتیب میزان دسترسی به درآمدهای ارزی کشور به‌شدت کاهش پیدا کرد. هرچند دولت توانست بخشی از صادرات غیرنفتی را حفظ کرده و کشور را بدون پول نفت اداره کند اما شاخص‌های اقتصادی نشان می‌دهند که در سال‌های گذشته از سویی رشد اقتصادی ایران به‌طور میانگین صفر بوده و از سوی دیگر تورم و فشار بر روی مردم بالا رفته است. در سال‌های تحریمی، بسیاری از شرکت‌های خارجی که وعده همکاری و سرمایه‌گذاری در ایران را داده بودند نیز رسما از کشور خارج شدند تا اقتصاد ایران با محدودیت‌هایی جدی به کار خود ادامه دهد. از بهمن سال گذشته و با شکست ترامپ در انتخابات اما شرایط دوباره تغییر کرد و این‌بار دولت بایدن اعلام آمادگی کرد تا بار دیگر مذاکرات هسته‌ای با ایران را از سر بگیرد و این موضوع باعث شد در ماه‌های پایانی دولت روحانی بار دیگر مذاکرات برای احیای برجام آغاز شد.هرچند دولت قبل نیز از این می‌گفت که آمادگی دارد تا مذاکرات را به نتیجه برساند اما سرانجام مذاکرات نهایی برای احیای برجام در دولت رییسی ادامه پیدا کرد و پس از چند ماه به نظر می‌رسد سرانجام مقدمات لازم برای رسیدن به یک توافق جدید شکل گرفته است.

 وبگاه سرویس سیاست خارجی اتحادیه اروپا با انتشار بیانیه‌ای درباره از سرگیری جلسات دور هشتم مذاکرات وین نوشت: پس از وقفه‌ای کوتاه، دور هشتم مذاکرات در چارچوب برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) امروز سه شنبه، هشتم فوریه از سر گرفته می‌شود. در ادامه این بیانیه آمده است: مشارکت‌کنندگان مذاکرات پس از مشورت با دولت‌هایشان در پایتخت‌ها به مذاکرات درباره چشم‌انداز بازگشت احتمالی امریکا به برجام و چگونگی اطمینان یافتن از اجرایی شدن کامل و موثر توافق توسط تمامی طرفین، ادامه خواهند داد. انریکه مورا معاون مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا نیز با انتشار پیامی در حساب کاربری خود در توئیتر اعلام کرد، دور هشتم مذاکرات ایران و ١+٤ برای بازگشت امریکا به برجام و رفع تحریم‌های ایران که باحضور غیرمستقیم مذاکره‌کنندگان امریکایی در وین، پایتخت اتریش انجام می‌شود، روز سه شنبه هشتم فوریه (امروز) از سرگرفته خواهد شد. وی در ادامه نوشت: ما به روحیه سازش نیاز داریم تا ما را به اجرای کامل (برجام) بازگرداند. باتوجه به روندهای نامطلوب مختلفی که برجام را تضعیف می‌کند، لازم است که این مذاکرات به سرعت به نتیجه برسد.

خطیب‌زاده ، سخنگوی وزارت امور خارجه  نیز در پاسخ به سوالی مبنی بر اینکه وزیر امور خارجه روز گذشته اعلام کرد که در جریان مذاکرات وین در حوزه اخذ تضمین‌ها پیشرفت‌هایی حاصل شده و این پیشرفت‌ها در چه حوزه‌هایی بوده است، خطاب به خبرنگار پرسش‌کننده گفت: اجازه بدهید آنچه که در میز گفت‌وگوها مطرح و در مورد آن رایزنی می‌شود در فضای عمومی مطرح نشود. وی ادامه داد: طبیعی است که ایران انتظار دارد که تصمیمات لازم و ضروری از سوی طرف‌های مقابل به ویژه واشنگتن اتخاذ شده باشد، در موضوع رفع تحریم‌ها و انتفاع ایران از برجام. خطیب‌زاده افزود: انتظار ما این است که هیات‌ها از جمله امریکایی‌ها با دستورالعمل روشن برای عمل به تعهداتشان در راستای برجام و رفع تحریم‌ها به وین برگردند. موضوعات قابل توجهی در دستور کار است که جز با تصمیمات سیاسی واشنگتن احتمالا گشایشی در آن متصور نیست. وی با بیان اینکه این انتظار وجود دارد که اظهارنظرهای مثبت در مورد مذاکرات و برجام در عمل تبدیل به اجرای تعهدات شود، تأکید کرد: مقامات امریکایی باید بدانند که هزینه تصمیمات مخرب و غلط آنها در خصوص خروج غیرقانونی از برجام و عدم انجام تعهداتشان را نمی‌توانند از جیب ملت ایران بپردازند. آنها باید اعتماد ملت ایران را کسب کنند و در عمل نشان دهند که از مسیری که رفته‌اند برگشته‌اند و برخی از اظهارات که بیانگر این است که آنها حاضر نیستند هزینه تصمیمات غلط خود را بپردازند مانع بزرگی در این زمینه است. ما منتظر می‌مانیم که در وین این تغییر رفتار را به صورت عملی ببینیم. این دیپلمات ارشد کشورمان همچنین با بیان اینکه اروپایی‌ها نیز در حوزه برجام بی‌عملی‌های مفصل و مکرری داشته‌اند، ادامه داد: تنها راه این است که به تعهدات خود عمل کنند و از بی‌عملی مطلق عبور کنند و برای یک بار نشان دهند که از اراده و توان لازم برای انجام تعهداتشان برخوردار هستند و کنشگران قابل اتکایی در نظام بین‌الملل هستند. کنار هم قرار دادن این صحبت‌ها نشان می‌دهد که ایران یک بار دیگر می‌تواند بر روی لغو تحریم‌ها حساب کند و این‌بار البته با تجربه دوران اجرای برجام به سراغ دوران جدید برود. خروج شرکت‌های خارجی از ایران، محدودیت در اخذ وام و سرمایه خارجی، اتکای بیش از حد به قراردادهای دوره برجام و استفاده نامناسب از افزایش درآمدهای نفتی بخشی از مشکلاتی است که ایران در سال‌های گذشته با آن رو به رو بوده و حالا دولت رییسی باید به این سوال پاسخ دهد که تا چه حد آمادگی دارد تا از فضای جدید استفاده کند. هرچند خوشبینی محتاطانه‌ای نسبت به آینده برجام به وجود آمده اما هنوز راهی طولانی تا کنار رفتن دوباره تحریم‌ها و استفاده اقتصاد ایران از فرصت‌های جدید باقی مانده است.