شکست شهرسازی در بیابان

گروه راه و شهرسازی|

داستان مسکن مهر، گویی پایانی ندارد. نه پایان خوش، نه پایان بد! از سویی به گفته وزیر راه و شهرسازی همچنان 200 هزار از واحدهای مسکن مهر تکمیل نشده‌اند و قرار است تا پایان سال آینده (1401) پرونده آن بسته شود؛ وعده‌ای که طی سال‌های اخیر بارها و بارها تکرار و موعد جدیدی از سوی وزیر وقت برای بستن پرونده مسکن مهر اعلام شد. وزیر سابق راه و شهرسازی قول داده بود تا 12 مرداد سال جاری، یعنی تا قبل از تحویل دولت به دولت سیزدهم، پرونده مسکن مهر پس از 12 سال بسته شود، اما اینگونه نشد و حالا وزیر جدید هم وعده پایان سال آینده را داده است. 

اما از سوی دیگر، صرف تکمیل واحدها و تحویل آنها به متقاضیان به معنی بسته شدن پرونده مسکن مهر نیست، چه آنکه اغلب این واحدها که در شهرهای جدید ساخته شده‌اند، بدون زیرساخت‌ها شهری و مدنی هستند و از همین رو، آنگونه که کارشناسان می‌گویند، وضعیت نابسامان زیرساخت‌های شهری در شهرهای جدید منجر به مهاجرت از این شهرها به حاشیه تهران یا سایر کلان‌شهرها شده است.

آن‌گونه که کارشناسان همواره اعلام کرده‌اند، از ایراداتی که می‌توان به مسکن مهر گرفت، 

مکان یابی غلط آن است که در اثر تحمیل یک انتظار بد و طولانی به عرضه در بازار مسکن تعادل را بر هم زد و در حال حاضر وضعیت آشفته‌ای را ایجاد کرده است.

فناوری‌های جدید در جریان طرح مسکن مهر به بدترین شکل ممکن به کار گرفته شدند. ضمن اینکه پیمانکاری میانی کشور در جریان مسکن مهر از بین رفت و شهرک‌هایی که در این جریان ایجاد شدند برای کشور عارضه دارند و به آینده کشور خسارات زیادی را تحمیل می‌کنند.

افزایش تولید، افزایش سرمایه، افزایش درآمد مالیاتی و افزایش رونق در بازار و حجم معاملات در بازار به عنوان عوامل رونق در بازارها محسوب می‌شوند که بازار مسکن هم از این نحوه سنجش مستثنی نیست. در حال حاضر بازار مسکن فاقد چهار عامل تاثیرگذار نامبرده است و در این میان ایجاد تنش روانی در بازار مسکن تاثیراتی گذاشته است. بنابراین مسکن نیز متاثر از بخش کلان اقتصاد حرکت می‌کند و اگر رونق در اقتصاد به وجود‌آید، مسکن نیز رکود را پشت سر می‌گذارد.

   استارت مهاجرت دوباره

در چنین شرایطی است که محمدرضا عبدلی، کارشناس مسکن با بیان اینکه شهرهای جدید در جذب جمعیت کلانشهرها موفق نبودند، خبرداده است: طی سال‌های اخیر شاهد مهاجرت ساکنان شهرهای جدید به حاشیه کلانشهرها بوده‌ایم.

عبدلی در گفت‌وگو با تسنیم، در خصوص برنامه ساخت بیش از 600 هزار واحد در قالب طرح نهضت ملی مسکن اظهار کرد: اگر بتوانیم زیرساخت‌های موردنیاز از جمله حمل‌ونقل را در شهرهای جدید فراهم کنیم می‌توان به جذب جمعیت در این شهرها با توجه به برنامه ساخت مسکن امیدوار بود.

وی ادامه داد: روند جمعیت‌پذیری شهر جدید پرند تا سال‌های سال متوقف بود. در سه سال اخیر که ما با یک رشد لگاریتمی اجاره‌بها در شهر تهران مواجه بودیم برخی افراد مجبور به اسکان در این شهر شدند.  وی افزود: اما در شهر جدید اندیشه که با توجه به فاصله کمتری که -با کلان‌شهر تهران- دارد هزینه‌های جابه‌جایی کمتر است سال‌ها پیش این شهر در جمعیت‌پذیری موفق بود.

وی یادآور شد: همین مساله را در شهر جدید هشتگرد داریم. علیرغم اینکه قرار بود بخش بزرگی از سرریز جمعیت کرج جذب این شهر شود و بخشی از کسانی که در واحدهای تولیدی که در هشتگرد، نظرآباد یا حتی آبیک اشتغال دارند را در خودش جای بدهد، اما همچنان در دستیابی به این هدف ناموفق بوده است.

کارشناس مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی بیان کرد: بخش بزرگی از مسکن‌هایی که در قالب طرح‌های قبلی ساخته شده در حال حاضر خالی از سکنه است حتی یک فشار مضاعفی در شهر قدیم هشتگرد داریم و شهر جدید در این زمینه نتوانسته ایفای نقش بکند.

عبدلی با تاکید بر اینکه بخشی از دلایل عدم موفقیت شهرهای جدید در جذب جمعیت مربوط به زیرساخت‌هاست، گفت: بخش عمده این مشکل مربوط به خدمات روبنایی است. یکی از معضلات برخی از ساکنان قبلی شهر جدید هشتگرد که آنجا را ترک کرده‌اند حیوانات ولگرد و یک بخش آسیب‌های اجتماعی بوده که در این شهر به‌صورت جدی حاکم بوده است. وی اضافه کرد: این مساله را در شهر جدید پرند هم مشاهده کرده‌ایم. خیلی از ساکنان، این شهر را ترک کرده‌اند. در واقع حاضر شدند در واحد مسکونی کوچک‌تری در حاشیه تهران اسکان پیدا بکنند ولی حاضر نبودند که در برخی از مناطق شهر جدید پرند اسکان پیدا کنند. مهم‌ترین دلیل این مهاجرت ضعف خدمات روبنایی بوده است.

   وعده وزیر راه برای اتمام مسکن مهر 

در سال ۱۴۰۱

در این حال، رستم قاسمی، وزیر راه و شهرسازی وعده داد که مسکن مهر سال ۱۴۰۱ به پایان برسد.

قاسمی درباره آخرین وضعیت طرح مسکن مهر در کشور اظهار کرد: در کل کشور حدود 200 هزار واحد مسکن مهر باقیمانده است.

وی ادامه داد: بر اساس تصمیمات اتخاذ شده در شورای عالی مسکن این 200 هزار واحد را حتما تمام خواهیم کرد. فکر می‌کنم در پایان سال 1401 ما دیگر مساله‌ای به نام مسکن مهر نداشته باشیم.

   اهمیت آسیب‌شناسی مسکن مهر

از آنجا که طرح انبوه‌سازی مسکن دولتی در دستور کار دولت سیزدهم و مجلس یازدهم قرار دارد، آسیب‌شناسی ساخت مسکن مهر برای درس گرفتن از گذشته، از اهمیت زیادی برخوردار است. در همین رابطه، پیش از این عبدلی گفته بود: طرح نهضت ملی مسکن مانند مسکن مهر یا طرح ملی مسکن دارای ایرادات اساسی است که یکی از مهم‌ترین ایرادات طرح‌های حمایتی، نبود برنامه‌های حمایتی با اهمیت از متقاضیان فاقد مسکن است. این در حالی است که در بسیاری از کشورهای دنیا سهمیه‌های ویژه‌ای در بخش مسکن برای دهک‌های مختلف در نظر گرفته می‌شود. 

این کارشناس مرکز پژوهش‌های مجلس یادآور شده بود: حمایت‌ها در کشور ما برای خانه‌دار شدن مردم به برخی حمایت‌های کم‌اهمیت از جمله تخفیف در هزینه صدور پروانه، برخی مجوزهای نظام مهندسی یا هزینه‌های مالیاتی محدود می‌شود. وی یکی دیگر از ایرادات طرح‌های حمایتی مسکن را ضعف در 

مکان یابی عنوان و اظهار کرده بود: در حال حاضر که ثبت نام نهضت ملی مسکن در جریان است در تعدادی از استان‌ها، اراضی اختصاص یافته به طرح در شهرهای جدیدی تعیین شده که در دو دهه گذشته هم به آنها از سوی مردم توجهی نشده بود.

کارشناس مسکن ادامه داده بود: ۵ شهر جدید در کشور داریم که جمعیت‌پذیری زیر هزار نفر طی ۲۰ سال دارند اما مجدداً در طرح نهضت ملی مسکن، پروژه‌ها را در همین شهرهای جدید تعریف کرده‌اند. مثلاً شهر جدید علوی در استان هرمزگان، شهرهای جدید شیرین شهر و رامین در استان خوزستان و رامشار در استان سیستان و بلوچستان از شهرهای جدیدی هستند که با استقبال مواجه نشده‌اند. البته وضعیت سایر شهرهای جدید هم بهتر از شهرهای مذکور نیست. عبدلی گفته بود: تنها چند شهر جدید پیرامون تهران که با استقبال نسبتاً مناسبی از سوی شهروندان مواجهند، از وضعیت جمعیتی نسبتاً خوبی برخوردارند اما در سایر شهرهای جدید حتی تا یک سوم واحدهای مسکونی موجود نیز سکنه ندارند. وی علت خالی بودن واحدهای مسکونی شهرهای جدید را ناشی از عدم وجود تقاضا و نه تمایلات سفته بازانه عنوان کرد.

عبدلی اظهار کرده بود: طرح جهش تولید مسکن در هنگام بررسی در مجلس، برخی تغییرات خوب هم داشت از جمله اینکه تأسیس شورای عالی مسکن و صندوق ملی مسکن در این قانون پیش بینی شده است. با این حال تأمین منابع صندوق ملی مسکن در هاله‌ای از ابهام قرار دارد. به عنوان مثال بخش عمده‌ای از ردیف بودجه‌های اعتباری در نظر گرفته شده برای صندوق‌های مشابه در قوانین بودجه سنواتی تخصیص داده نمی‌شود. صندوق ملی مسکن هم احتمالاً از جمله این صندوق‌ها خواهد بود. وی تصریح کرد: یکی از منابع مالی در نظر گرفته شده برای تأمین اعتبار صندوق ملی مسکن، درآمدهای مالیاتی بخش مسکن است. اما این پایه‌های مالیاتی سال‌هاست که درباره آنها صحبت می‌شود اما زمینه قانونی برای اجرایی شدنشان وجود ندارد.