معمای تاثیر برجام بر بورس

گروه بازار سرمایه|

در سال‌های اخیر، هر وقت که بحث مذاکره و توافق به میان آمده بازارهای مالی کشور نیز واکنش‌های مختلفی به این اخبار و اتفاقات سیاسی داشته‌اند؛ از دلار و طلا گرفته تا بورس و حتی مسکن. در این میان، نرخ ارز که تقریباً بر روی تمامی بازارها اثر مستقیم و غیر مستقیم دارد، همواره نخستین بازاری بوده که به اخبار کوچک و بزرگ واکنش نشان داده است. از حدود یک هفته پیش که سیگنال‌های مثبت در راستای افزایش احتمال احیای توافق برجام یا هر نوع توافق دیگر میان کشورهای ایران و 1+4 افزایش چشمگیری داشته، نرخ دلار در بازار آزاد بار دیگر به کانال 26 هزار تومان بازگشته است. نرخ دلار در بازار آزاد طی یک هفته گذشته با افت و خیزهایی همراه بوده، اما عموماً در حوالی 26 هزار تومان بوده است. به نظر می‌رسد در مقطع کنونی، کانال 27 هزار تومان برای دلار به یک مقاومت جدی تبدیل شده که هر بار با برخورد به آن، با کاهش قیمت مواجه می‌شود. از طرفی دیگر، صرافی ملی هم که همزمان با کاهش نرخ در بازار آزاد، قیمت دلار را تا کاهش می‌داد، نرخ خرید خود از این ارز را به نزدیکی‌های 24 هزار و 900 تومان رساند که این موضوع نشان از تمایل بازار ساز برای کاهش بیشتر نرخ ارز در کشور دارد. 

   نوسانات ارز با طلا و سکه چه کرد؟

قیمت طلا و سکه که با توجه به نرخ اونس جهانی و قیمت دلار محاسبه می‌شود نیز در چند وقت اخیر بارها با نوسانات مثبت و منفی روبرو شده‌اند. قیمت سکه در بازار تهران که در چند ماه اخیر تا بیش از 13 میلیون تومان رسیده بود، از اواسط دی ماه و تحت تأثیر اخبار مربوط به مذاکرات با افت نسبتاً شدیدی مواجه شد و تا محدوده 11 میلیون و 600 هزار تومان ریزش کرد. همزمان با کاهش نرخ سکه، طلای 18 عیار نیز در حدود یک ماه اخیر با افت قابل توجهی مواجه شده و تا محدوده یک میلیون و 115 هزار تومان نیز ریزش کرد. با این حال، رشد عجیب قیمت طلا و سکه در بازار تهران طی روز شنبه برای بسیاری، جای سوال داشت. در این راستا، باید ریشه رشد عجیب قیمت طلا و سکه در روز شنبه را در جایی خارج از ایران جست‌وجو کرد؛ کمی آن طرف‌تر، در مرز اوکراین و روسیه و در ماجرای جنگ سرد میان این دو کشور. اوکراین و روسیه در چند روز اخیر مناقشات زیادی داشته‌اند و این مناقشات در روزهای اخیر به اوج خود رسید. با توجه به تأثیرپذیری ویژه طلا از بحران در مناطق مختلف دنیا، اونس جهانی طلا نیز با رشد بسیاری مواجه شد.طلا، دوست بحران به حساب می‌آید و همواره با احتمال وقوع هر نوع تنشی، شروع به رشد می‌کند. پس باید در نظر گرفت که نرخ طلا و سکه در ایران، علاوه بر قیمت دلار به وضعیت اونس جهانی طلا نیز بستگی دارد که قیمت این فلز گران‌بها را با نوساناتی مواجه می‌کند. در این شرایط، سرمایه‌گذاران بازار طلا و سکه علاوه بر مذاکرات برجامی و قیمت دلار، باید یک چشم‌شان هم به اروپا و درگیری‌های اوکراین و روسیه باشد. وقوع احتمالی هر نوع برخورد میان این دو کشور می‌تواند اونس جهانی طلا و در نتیجه قیمت طلا و سکه در بازار تهران را با افزایش دیگری مواجه کند. 

    بورس؛ منفی و بی‌توجه به همه اخبار

روایت بازار سرمایه را شاید بتوان روایت آن پیرمرد بی‌خبر از همه تحولات جهان در یک روستای دورافتاده دانست؛ با این تفاوت که پیرمرد از هیچ تحولی در جهان خبر نداشت، اما بازار سرمایه انگار فقط از اتفاقات مثبت خبری ندارد. بی‌اعتمادی، خروج نقدینگی از بازار، فشارهای تحمیل شده از سوی دولت و ابهامات پیش رو؛ بخشی از مشکلات بورس به حساب می‌آید که افت شدید ارزش معاملات این بازار را در پی داشته است. 

بحث لایحه بودجه 1401 از یک سو و بحث برجام از سمتی دیگر؛ ابهامات فعلی بورس هستند که معاملات این بازار را تحت‌الشعاع قرار می‌دهند. کاهش نرخ بهره که در هفته‌های گذشته بارها تکرار شده است و جهش قیمت نفت جهانی که تحت تأثیر مناقشات اوکراین و روسیه به بالاترین حد خود در سال‌های گذشته رسیده؛ اخبار مثبتی هستند که می‌توانند بورس را تحت تأثیر قرار بدهند، اما بازار سرمایه اعتنایی به این اتفاقات ندارد. این در حالی است که هرکدام از این اخبار تا همین چند سال پیش می‌توانستند حتی به مدت چند روز بورس را وارد روند صعودی بکنند، اما در این شرایط بازار سرمایه توجهی به آنها ندارد. برخلاف آن، بورس به همه اخبار منفی ریز و درشت واکنش نشان می‌دهد و سهام مختلف با کوچک‌ترین بهانه راهی محدوده‌های منفی می‌شوند. در ماجرای برجام هم، باید این نکته را در نظر گرفت که در صورت تحقق سناریوی توافق، حداقل باید نمادهای گروه بانکی و خودرویی رشد هر چند کوچکی را در ابتدا تجربه کنند. با این حال، افت نمادهای خودرویی ادامه دارد که نشان‌دهنده وضعیت خوبی برای بورس نیست. وضعیت مذاکرات سیاسی طی 5، 6 ماه گذشته در هاله‌ای از ابهام قرار دارند که در این مقطع شایعاتی مبنی بر توافق احتمالی به گوش می‌رسد. اگر توافق جدی شود، شاهد کاهش بیشتر نرخ ارز خواهیم بود و وضعیت عمومی و سیاسی و اقتصادی کشور نیز می‌تواند وضعیت بهتری را تجربه کند. کاهش نرخ ارز، ممکن است سودآوری شرکت‌های صادرات محور را تا حدودی تحت تأثیر قرار بدهد که این موضوع موقت و کوتاه‌مدتی خواهد بود. در بحث کلان، گشایش‌های صورت گرفته موجب کاهش هزینه‌های جانبی تحمیلی به شرکت‌ها از جمله هزینه باربری، بیمه و حمل‌ونقل و نقل می‌شود. اثرات کاهش این هزینه‌ها در نوع خود بیشتر از افت چند هزار تومانی نرخ ارز خواهد بود.بر این اساس، دو دیدگاه و دو گروه مختلف در بین فعالان بازار سرمایه به چشم می‌خورند؛ گروهی که آینده بازار پس از برجام را روشن نمی‌دانند و گروهی که معتقدند بورس با برجام، بازار بهتری برای سهامداران خواهد شد.

   آینده بورس چه می‌شود؟

در این شرایط، سهامداران بورسی از آینده نگران هستند. برخی از فعالان بازار، کاهش نرخ دلار را دلیلی بر کاهش سود صنایع صادرات محور می‌دانند و از این موضوع، به عنوان یک ریسک جدی پیش روی بازار یاد می‌کنند. از طرفی دیگر، بخش دیگری از سهامداران نسبت به آینده بورس با برجام امیدوار هستند و رفع تحریم‌ها را یک محرک جدی برای افزایش سودآوری شرکت‌ها می‌دانند. آنها نیز معتقدند که رفع تحریم‌ها شاید بتواند باعث تعدیل و واقعی شدن قیمت ارز شود اما آورده‌هایی برای صنایع خواهد داشت که بسیار فراتر از زیان کاهش قیمت ارز است. با رفع تحریم‌ها، هزینه‌ و تورم تولید کاهش پیدا می‌کند، دیگر نیازی نیست صادرکنندگان ایرانی به دلیل تحریم‌ها به طرف‌های خارجی خود تخفیف دهند، هزینه‌ مبادلات مالی کاهش پیدا می‌کند، واردات کالاهای واسطه‌ای و سرمایه‌ای تسهیل می‌شود و ده‌ها مورد دیگر؛ به غیر از موارد بیان شده توافق پیش‌رو باعث تغییر رفتار فی مابین دولت و بازار سرمایه نیز می‌شود. در کنار این موضوع هزینه‌های سنگین مبادلات مالی در شرایط تحریمی را نباید از نظر دور کرد؛ هم‌اکنون صادرکنندگان کشورمان با چندین واسطه و حساب‌های تو در تو اقدام به بازگشت ارز خود به کشور می‌کنند که گاهی اوقات اصطکاک این عملیات بانکی تا ۲۰ درصد نیز افزایش پیدا می‌کند مسلماً پس از پایان تحریم‌ها دیگر خبری از این موارد هم نخواهد بود. بخش واقعی اقتصاد کشورمان به دلیل تشدید فشار تحریم در دهه ۹۰ از وارد کردن کالاهای واسطه‌ای و سرمایه‌ای مانند ماشین‌آلات و تجهیزات به روز در صنعت و تولید محروم بوده است؛ پایان تحریم‌ها بدون شک برای این موضوع از منظر کاهش استهلاک و افزایش بهره‌وری صنایع می‌تواند مفید باشد. به غیر از موارد بیان شده توافق پیش‌رو باعث تغییر رفتار فی مابین دولت و بازار سرمایه نیز می‌شود.دولت به واسطه تأثیرگذار بودن روی شاخص‌های مهمی مانند نرخ بهره بانکی، نرخ ارز و میزان فروش اوراق به صورت غیر مستقیم بر بازار سرمایه تأثیرگذار است.یکی از اصلی‌ترین خواسته‌های سهامداران و فعالان بازار سرمایه طی چند سال اخیر مدیریت نرخ بهره بانکی و بین بانکی بوده. این موضوع به حدی مهم بوده که در مصوبات ۱۰‌بندی حمایت از بازار سرمایه سال ۱۴۰۱ نیز از آن یاد شده است.با انجام یک توافق هسته‌ای واقعی و نه روی کاغذ و مانند آنچه در دهه ۹۰ رخ داد، می‌توان پیش‌بینی کرد که روند تورم کشور به یک ثبات منطقی دست پیدا کرده و حتی کاهش پیدا کند. در این صورت مسلم است که تورم انتظاری نیز کاهشی می‌شود و می‌توان امیدوار بود به تبع آن شاهد کاهش نرخ بهره بانکی باشیم.

    کاهش تورم انتظاری و تأثیر روی نرخ بهره

یکی از اصلی‌ترین خواسته‌های سهامداران و فعالان بازار سرمایه طی چند سال اخیر مدیریت نرخ بهره بانکی و بین بانکی بوده. اهمیت این موضوع آنجایی مشخص می‌شود که در مصوبات ۱۰‌بندی حمایت دولت از بازار سرمایه در سال ۱۴۰۱ نیز از آن یاد شده است. با انجام یک توافق هسته‌ای واقعی و نه روی کاغذ و مانند آنچه در دهه ۹۰ رخ داد، می‌توان پیش‌بینی کرد که روند تورم کشور به یک ثبات منطقی دست پیدا کرده و حتی کاهش پیدا کند. در این صورت مسلم است که تورم انتظاری نیز کاهشی می‌شود و می‌توان امیدوار بود به تبع آن شاهد کاهش نرخ بهره بانکی باشیم.

    افزایش قدرت بازار‌سازی بانک مرکزی

با وجود اینکه از یک سو قیمت ارز برای سهامداران به دلیل سود صنایع صادراتی اهمیت دارد اما از سوی دیگر در یک کلان‌نگر بازار ارز مانند دیگر بازارها از رقبای بازار سرمایه به حساب می‌آید. با حصول توافق، و به ثبات رسیدن قیمت ارز که ناشی از افزایش توان بازار‌سازی بانک مرکزی خواهد بود، امکان نوسان‌گیری و سفته‌بازی در بازار ارز از بین رفته و میزان بازدهی آن کاهش پیدا می‌کند. به عبارت دیگر با آزاد شدن منابع بلوکه شده کشورمان، بانک مرکزی می‌تواند مانع از بروز شوک‌های ارزی شود. این به معنای آن است که در کنار نرخ بهره بانکی خیال سهامداران از مهاجرت سرمایه به سمت بازار ارز هم راحت خواهد بود.

    کاهش کسری بودجه

به‌طور کلی هرگونه اتفاقی که باعث کاهش عقب‌ماندگی‌های درآمدی دولت یا تأمین کسری بودجه شود برای بازار سرمایه مفید است.

رفع تحریم‌های مالی مسلماً منجر به افزایش درآمدهای نفتی و تسهیل بازگشت منابع بلوکه شده کشورمان می‌شود، این یعنی دست دولت برای کاهش فروش اوراق باز می‌شود. یا دیگر قرار نیست دولت به صورت ضربتی و بدون برنامه‌ریزی قبلی میزان مالیات یا حقوق مکتسبه خود را از صنایع افزایش دهد.یکی از انتقادات جدی سهامداران بازار سرمایه افزایش میزان واگذاری دارایی‌های مالی دولت ظرف چند سال اخیر بوده است. سهامداران معترض بر این باور بودند که این اقدام باعث خروج پول از سهام به سمت صندوق‌های با درآمد ثابت یا به‌طور مستقیم منجر به خرید اوراق دولتی شده است.دولت در سال ۹۹ قریب به ۲۲۰ هزار میلیارد تومان و در سال ۱۴۰۰ رقمی معادل ۱۸۰ هزار میلیارد تومان را برای واگذاری دارایی مالی در نظر گرفته بود اما در لایحه سال آینده این رقم به ۸۶ هزار میلیارد تومان رسیده است.بنابراین در بودجه سال ۱۴۰۱ دولت برای حمایت از بازار سرمایه فروش اوراق دولتی را نسبت به سال جاری ۵۰ درصد کاهش و نیز فروش سهام را نیز ۷۰ درصد کاهش داده و حتی فروش اوراق را هم مشروط به شرایط مناسب بازار سرمایه قرار داده است؛ این اتفاق در کنار یک توافق واقعی سیگنالی مثبت برای سهامداران است.

از سوی دیگر دست دولت برای شروع طرح‌های عمرانی و ایجاد تقاضا در اقتصاد بازتر می‌شود.

    توافق در مذاکرات از منظر سرمایه‌گذار

تحریم‌ها، گزاره سرمایه‌گذاری خارجی را در ادبیات کشورمان بی‌معنی کرده بودند؛ روند کاهش سرمایه‌گذاری به‌گونه‌ای بود که از سال ۹۴ تاکنون میزان سالانه جذب سرمایه خارجی کشورمان به کمتر از یک میلیارد دلار در سال کاهش پیدا کرده است. مسلماً رفع تحریم‌ها ریسک جذب سرمایه‌گذاری را از بین برده و اقتصاد ایران را پذیرای سرمایه‌گذاری خارجی و داخلی خواهد کرد.بررسی‌ها نشان می‌دهد پایان تحریم‌ها بین سرمایه‌گذاران و فعالان اقتصادی داخلی به معنای خط بطلان کشیدن بر روی بازارهای مالی مانند ارز، طلا و... است. اساساً این بازارها در شرایط نابسامانی اقتصادی و برای حفظ ارزش دارایی از گزند تورم افسارگسیخته استفاده می‌شوند؛ مسلماً برگشت اقتصاد روی ریل درست خود باعث می‌شود مردم تمایل بیشتری به سرمایه‌گذاری در بازارهای حقیقی‌تر مانند بازار سرمایه داشته باشند.

    دلار چه می‌شود؟

البته در پایان این نکته را نباید از یاد برد که آنچه برای سهامداران حائز اهمیت است نرخ ارز نیماست زیرا گزارش فعالیت و صورت‌های مالی شرکت‌ها بر مبنای این ارز ارایه می‌شود، بررسی‌ها نشان می‌دهد قیمت دلار نیمایی نسبت به نوسانات کاهشی بازار آزاد واکنشی نشان نداده است. به عبارت دیگر کاهشی شدن قیمت ارز در بازار آزاد باعث کاهش قیمت ارز نیما نشده است.از سوی دیگر نرخ تسعیر ارز شرکت‌های دولتی در بودجه سال آینده ۲۳ هزار تومان در نظر گرفته شده و تصور اینکه قیمت دلار به کمتر از این نرخ برسد دور از ذهن به نظر می‌رسد.

   کارشناسان چه می‌گویند؟

امیر تقی خان تجریشی، کارشناس ارشد بازار سرمایه درباره تأثیر مذاکرات برجام بر بازار سرمایه، می‌گوید: نخستین عامل در نوسانات بازار سرمایه را می‌توان چشم‌انداز مذاکرات برجام دانست که نظرات متفاوتی نسبت به آن وجود دارد. اما آنچه که مهم است رویکرد منطقی سیاست خارجی ایران نسبت به مذاکرات بوده که می‌تواند در کنار تقویت قدرت ژئوپلیتیک ایران در منطقه، کفه خوش‌بینی به نتایج سیاست خارجی را سنگین کند، این عامل می‌تواند پیام آور روندی  آرامش بخش و متعادل برای بازار سرمایه نیز باشد.همچنین سیاوش وکیلی نیز معتقد است: بازار منتظر تعیین جهت کلی اقتصاد کشور است. در حال حاضر همه‌چیز به خصوص وضعیت بورس به برجام گره خورده است و بازار به جمع‌بندی نرسیده است. این کارشناس بازار سرمایه ادامه می‌دهد: در این شرایط، بودجه به تنهایی نمی‌تواند موجب اصلاح وضعیت بازار سرمایه باشد. مذاکرات برجام، ابهام اساسی است که بازار آن را به درستی شناسایی کرده است.