افت شدید سرمایه‌گذاری در معدن

برررسی و تحلیل کارشناسی داده ‌های مرکز آمار نشان می‌دهد که بیشترین ارزش افزوده معادن کشور در سال 1399 توسط معادن استخراج سنگ آهن و سنگ مس با مجموع سهم 86 درصد، تولید شده است. 71 درصد از ارزش افزوده معادن در سال 1399 در معادن دو استان کرمان و یزد تولید شده است. تعداد معادن کشور و اشتغال به ‌کار گرفته شده در آنها طی سال ‌های 1394 الی 1399، روندی افزایشی داشته است. روند عمومی تغییرات ارزش افزوده اسمی و واقعی معادن طی این بازه زمانی، هر دو افزایشی بوده و متوسط رشد سالانه ارزش افزوده اسمی و واقعی معادن موردنظر در این گزارش طی این دوره، به ترتیب حدود 72 درصد و 24 درصد بوده است. رشد سرمایه‌گذاری اسمی طی دوره مورد بررسی مستمر و مثبت، ولی روند رشد سرمایه‌گذاری واقعی در همین دوره، کاهنده و نزولی است. متوسط رشد سالانه سرمایه‌گذاری واقعی در معادن کشور طی بازه موردنظر، منفی 18 درصد است. نسبت سرمایه‌گذاری به ارزش افزوده در سال 1399 به کمترین رقم طی سال‌های 1394 الی 1399 یعنی 4 درصد رسیده که با توجه به تضعیف شدید سرمایه‌گذاری در این حوزه، نگران‌‌کننده است. 

  وضعیت معادن در کشور 

هر ساله نتایج طرح‌های آمارگیری معادن در حال بهره‌‌برداری کشور توسط مرکز آمار ایران منتشر می‌شود. در این طرح ‌ها، داده ‌های مرتبط با همه معادن به‌استثنای معادن نفت، گاز، اورانیوم و خاک رس پوشش داده شده است. بر اساس گزارش بهمن 1400 دفتر آمارهای صنعت، معدن و زیربنایی مرکز آمار ایران، داده ‌های مربوط به متغیرهای صنعتی اقتصادی معادن در حال بهره‌‌برداری کشور از جمله تعداد معادن، اشتغال، شاخص قیمت تولیدکننده، ارزش افزوده و ارزش سرمایه ‌گذاری برای بازه زمانی 1394 الی 1399 ارایه شده است.

نتایج طرح‌های آمارگیری معادن در حال بهره‌‌برداری کشور، هرساله توسط مرکز آمار ایران منتشر می‌شود. در این طرح ‌ها، داده ‌های مرتبط با همه معادن به‌ استثنای معادن نفت، گاز، اورانیوم و خاک رس پوشش داده شده است. براساس این گزارش، 62درصد از کل معادن در حال بهره‌برداری باستثنای معادن نفت، گاز، اورانیوم و خاکرس شامل معادن استخراج سنگ آهن، سنگ مس، سرب و روی، زغال سنگ، شن و ماسه، سنگ‌های تزئینی، سنگ آهک و سنگ طلا، با دارا بودن 84 درصد از کل اشتغال معادن، حدود 97 درصد از کل ارزش افزوده معادن را تولید می‌کنند.   در سال 1399 در گروه معادن مزبور بیشترین تعداد متعلق به معادن استخراج شن و ماسه با 1463 معدن، بیشترین اشتغال متعلق به معادن استخراج سنگ آهن با رقم 29783 نفر و بیشترین ارزش افزوده تولید شده متعلق به معادن استخراج سنگ آهن با رقم 3.68 هزارمیلیارد تومان است. 

در گزارش معاونت بررسی‌های اقتصادی اتاق تهران آمده است که بیشترین ارزش افزوده معادن کشور در سال 1399 توسط معادن استخراج سنگ آهن و سنگ مس با مجموع سهم 86 درصد، تولید شده است.  46 همچنین 46 درصد از کل تعداد معادن در حال بهره‌برداری به استثنای معادن نفت، گاز، اورانیوم و خاک رس در استان‌های خراسان رضوی، فارس، کرمان، اصفهان، آذربایجان شرقی، خراسران جنوبی، مرکزی و یزد قرار دارند که سهم این معادن از کل اشتغال معادن در حال بهره‌برداری در سال 1399 حدود 68 درصد و سهم آنها از کل ارزش افزوده معادن، 91 درصد است.  روند عمومی تغییرات اشتغال معادن در حال بهره‌برداری کشور طی شش ساله منتهی به 1399، افزایشی مستمر بوده به نحوی که میانگین رشد سالانه اشتغال در این دوره حدود 5.7 است. این موضوع برای روند تغییرات تعداد معادن نیز صادق است با این تفاوت که در مقاطعی مانند سال‌های 1395 و 1397 از تعداد معادن فعال کاسته شده است.

 میانگین رشد سالانه تعداد معادن در حال بهره‌برداری طی سال‌های 1394 الی 1399 حدود 2.1 درصد است. به‌طور متوسط هر  معدن فعال کشور در سال 1399 حدود 21 نفر نیروی شاغل داشته که این رقم در مقایسه با سال 1394 حدود 3 نفر افزایش یافته است.

شاخص قیمت تولیدکننده معدن بر اساس سال پایه 1395، از رقم 104 در سال 1394 به 532 در سال 1399 افزایش قابل توجهی داشته که اثرات این موضوع در افزایش ارزش افزوده اسمی معادن و 14.8برابرشدن آن در سال 1399 نسبت به سال 1394 نیز مشاهده می‌شود. در صورت حذف آثار تغییرات شاخص قیمت تولیدکننده در این بخش، تغییرات ارزش افزوده واقعی معادن، قابل استخراج و بررسی است. ارزش افزوده واقعی معادن نیز طی دوره مورد بررسی باستثنای سال 1397، روند مستمر افزایشی، البته با سرعتی به مراتب کمتر از رشد ارزش افزوده اسمی، داشته به نحوی که میانگین رشد ساالنه ارزش افزوده واقعی در این بازه زمانی 24 درصد بوده است.