مناقشه درباره طرح صیانت بالا گرفت
طرح صیانت اگرچه در سال ۱۴۰۰ چندین بار به ظاهر پوست انداخته اما هنوز محدودیت‌های بسیاری در آن وجود دارد که با انتقادهای جدی کارشناسان، کاربران و حتی خود نمایندگان مجلس روبرو است. جلیل رحیمی جهان‌آبادی، عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی اعلام می‌کند که طرح صیانت به فضای اقتصادی و کسبوکارها در بستر فضای مجازی آسیب اساسی می‌زند و ایراد اساسی طرح صیانت، بروز مشکلاتی برای پلتفرم‌ها و استارت‌آپ‌ها، در کنار محدودیت حق نشر اندیشه و دسترسی به اطلاعات آزاد برای کاربران است. در عین حال، در حالی که در روزهای گذشته، اعتراضات بسیاری در خصوص سرعت اینترنت مطرح شده و برخی از کاربران اینترنتی معتقدند مشکل کیفیت و سرعت اینترنت، با طرح موسوم به صیانت مرتبط است، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات با بیان اینکه دولت سیزدهم به‌دنبال اعمال محدودیت و مسدود کردن اینترنت نیست، گفت که تاکنون هیچ طرحی مبنی بر محدودیت و مسدودسازی مطرح نشده است.
از پنج بهمن ماه تاکنون به دلیل ابتلای شماری از نمایندگان به ویروس کرونا، روند برگزاری جلسات کمیسیون مشترک بررسی طرح «حمایت از حقوق کاربران و خدمات پایه کاربردی فضای مجازی» به تعویق افتاده است. قرار است در جلسه آتی این کمیسیون، کلیات طرحی که از سوی مرکز پژوهش‌های مجلس به عنوان نسخه نهایی (طرح نظام تنظیم مقررات خدمات فضای مجازی) به این کمیسیون تحویل شده است، به تصویب برسد. این طرح نسخه تکمیل شده‌ای از ویرایش ۶ دی ماه ۱۴۰۰ طرح حمایت از حقوق کاربران محسوب می‌شود که در مرکز پژوهش‌های مجلس و با در نظر گرفتن نکات مدنظر وزارت ارتباطات، مرکز ملی فضای مجازی، سازمان تبلیغات اسلامی، سازمان صدا و سیما (ساترا) و سایر دستگاه‌های اجرایی و رفع مغایرت‌های موجود، نهایی شده و در قالب ۲۲ ماده در دستور تصویب قرار دارد.
دلایل تعویق جلسات طرح حمایت از کاربران فضای مجازی
رضا تقی‌پور انوری رییس کمیسیون مشترک بررسی طرح حمایت از حقوق کاربران و خدمات پایه کاربردی فضای مجازی یا همان طرح صیانت، روز گذشته گفت که برگزاری جلسات این طرح طبق روال معمول ادامه می‌یابد و جزییات آن به صورت علنی اعلام می‌شود. او در خصوص آخرین وضعیت بررسی «طرح حمایت از حقوق کاربران و خدمات پایه کاربردی فضای مجازی» و دلیل وقفه پیش‌آمده برای برگزاری جلسات آن اظهار کرد: «طی چند هفته گذشته به دلایلی که پیش از این نیز توضیح داده شد جلسات کمیسیون پیگیری این طرح برگزار نشد اما به محض آنکه امکان برگزاری جلسه فراهم شود، جلسه مطابق روال معمول ادامه می‌یابد.» وی افزود: «جلسات کمیسیون‌ها زمانی برگزار می‌شود که نمایندگان درگیر موضوعات مربوط به صحن علنی نباشند و کمیسیون طرح حمایت از کاربران فضای مجازی نیز، از این قاعده مستثنی نیست.» تقی‌پور با تاکید بر اینکه در کنار موضوعات مربوط به بررسی بودجه ۱۴۰۱ در مجلس، ابتلای برخی نمایندگان عضو کمیسیون بررسی طرح به ویروس کرونا نیز باعث تعویق در روند پیگیری طرح شد، گفت: حتی دو هفته قبل، کمیسیون مشترک از اعضا برای حضور در جلسه دعوت به عمل آورد اما تعداد به حد نصاب نرسید و این مساله سبب شد که این جلسه نتیجه‌ای نداشته باشد.» رییس کمیسیون مشترک بررسی طرح حمایت از حقوق کاربران و خدمات پایه کاربردی فضای مجازی گفت: هفته گذشته نیز مجلس جلسه‌ای نداشت و به همین دلیل نمایندگان در حوزه‌های انتخابیه مشغول بودند. به محض اینکه امکان برگزاری جلسات کمیسیون طرح حمایت از کاربران فضای مجازی مانند سایر کمیسیون‌ها فراهم شود، زمان برگزاری آن اطلاع‌رسانی خواهد شد و مطابق با روال گذشته، جلسات این کمیسیون به صورت علنی پخش و اعلام عمومی می‌شود.
مشکل محتوای طرح است، نه فلسفه‌اش
جلیل رحیمی جهان آبادی، با اشاره به نسخه جدید طرح صیانت گفت: «ارتباطات یکی از ضروریات جهان امروز است؛ در اسناد بین‌المللی معتبر حق دسترسی آزاد و حق نشر اندیشه، باورها و دیدگاه‌ها و همچنین حق ارتباط انسان‌ها با هم به عنوان حقوق مصرح مورد اشاره قرار گرفته و جهان آن را به عنوان حقوق بشر به رسمیت می‌شناسد.» او گفت کشورها در بخش‌های مختلف جهان سعی می‌کنند بر حق ارتباط نظارت داشته یا اینکه از حق ارتباطات به گونه‌ای استفاده شود که آسیب‌های امنیتی وارد نشده و از ظرفیت‌های اقتصادی بهره‌برداری شود. به گفته او، آن چیزی که تحت عنوان «طرح صیانت» در مجلس مطرح می‌شود، فلسفه وجودی، محتوا و هدف اساسی دارد: «من با فلسفه وجودی این طرح مخالفتی ندارم بدان معنا که هر نظام حاکمیتی حق نظارت بر فضای مجازی دارد و می‌تواند با قانون‌گذاری این عرصه را مدیریت کند اما بحث بر سر محتوای این طرح است.» عضو کمیسیون امنیت ملی مجلس توضیح داد: «طرح صیانت به صورت آشکار با قانون اساسی، حق آزادی ارتباطات و حقوق شهروندی ایرانیان در تضاد است. ایرانیان حق دارند از پلتفرم‌های داخلی و بین‌المللی و به‌طور کلی از اینترنت آزادانه استفاده کنند که این طرح حق ایرانیان را ضایع و محدود می‌کند. از طرف دیگر به فضای اقتصادی و کسبوکارها در فضای مجازی آسیب اساسی وارد می‌کند. در شرایطی که در کشور ما برای ایجاد یک شغل باید میلیون‌ها تومان هزینه شود، یک فردی بدون تحمیل چنین هزینه‌هایی از بستر فضای اینترنت برای فروش کالاها و خدمات مختلف همچون خشکبار، پارچه و عسل استفاده می‌کند؛ یعنی کالاهایی که فروش آن جرم نیست. قطعا این وضعیت شامل فروش کالاهایی همچون سلاح و مواد مخدر و مشروبات الکلی نمی‌شود که طبق قانون جرم بوده و مجازات آن در قوانین جزایی و کیفری آمده است.»
طرح صیانت محدودیت اندیشه و کسب‌وکار
با این‌حال به گفته رحیمی جهان آبادی، طرح صیانت هم محدودیت اندیشه و هم محدودیت کسب‌وکار را به همراه دارد: «اینکه برخی بخواهند به شیوه‌های مختلف قانونی وضع کنند که کسب‌و‌کارهای مجاز و قانونی افراد را محدود کرده و فرصت کار، اشتغال و عرضه اندیشه و فرهنگ و حتی کار هنری را در تمام فعالیت‌ها محدود و دچار مشکلات عدیده کند، نه تنها عاقلانه و قانونی نیست که نقض آشکار حقوق بشر بوده و به صلاح کشور نیست.» این عضو کمیسیون امنیت ملی مجلس شورای اسلامی، همچنین اعلام کرد که نمی‌توان در این مسیر از کشور کره شمالی یا حتی کشورهای دیگری که پیشتر کمونیستی بوده‌اند و نگاهی بدبینانه به شهروندان خود داشته‌اند، الگو بگیریم: «این رویه خلاف مصلحت کشور، حقوق شهروندی، نقض آشکار حقوق بشر و قانون اساسی است و به مردم آسیب می‌زند. پس باید صرفا در فضای مجازی با نظارت قانونی جلوی اعمال مجرمانه را گرفت که نمونه آن آموزش تروریستی، بمب‌گذاری، خرید و فروش سلاح و مواد مخدر و مشروبات و سایر مواردی است که در قانون جزایی به عنوان جرم تعریف شده است. عاقلانه نیست که بخواهیم هر روز با تصویب قانونی، گره‌ای بر گره‌های ملت اضافه کنیم.» رحیمی جهان آبادی اعلام کرد مشکل اساسی در کشور ما این است که وقتی مردم راهی برای زندگی و اشتغال راحت‌تر پیدا می‌کنند یک مرتبه قانون، آیین‌نامه و دستورالعملی می‌آید و آنها را با مشکل مواجه می‌کند، مثلاً ارگان‌های گوناگون با راه‌های مختلف به دنبال تشویق مردم به فرزندآوری هستند اما در روستاها با افزایش جمعیت، هیچ تغییری در محدوده روستاها به وجود نمی‌آید و هر روز روستاییان با مشکلاتی مواجه می‌شوند؛ طرح صیانت هم داستان اینچنینی دارد: «مردم از بستر فضای مجازی برای ارتباطات راحت‌تر، ارزان‌تر و دسترسی به اطلاعات، بازار کسب و کار استفاده می‌کنند اما می‌خواهند این وضعیت را دچار مشکل اساسی کنند، لذا طرح صیانت نه تنها ضرورتی ندارد که به مصلحت کشور نیست و به لحاظ محتوا و هدف هم، آن چیزی را که در فلسفه وجودی‌اش بوده تامین نمی‌کند. ما به همین دلیل با این طرح مخالف هستیم.»
قانون خوب؛ قانون بد
رحیمی جهان آبادی درباره مشکلات نسخه جدید طرح صیانت برای پلتفرم‌ها و کسب‌و‌کارهای اینترنتی گفت: «یکی از ایرادهای اساسی این طرح بروز مشکلاتی برای پلتفرم‌ها و استارت‌آپ‌ها و کسب‌و‌کارهای اینترنتی است؛ این طرح به‌دنبال منع کاری است که در جامعه رایج است. اصل مهم در قانون‌گذاری این است: قانونی که قاطبه مردم رعایت نمی‌کنند، مشکل دارد، اکثریت مردم مشکل ندارند. اگر قانونی اکثریت مردم را منع می‌کند، آن قانون است که مشکل دارد. حالا می‌خواهند قانونی را تصویب کنند که مردم از پلتفرم‌های رایج استفاده نکرده و با محدودیت مواجه شوند. در صورتی که نه تنها کسب‌وکار عده‌ای از مردم از طریق این پلتفرم‌هاست، که از پلتفرم‌ها برای کسب اخبار و اطلاعات استفاده می‌کنند. حتی مسوولان و نمایندگان مجلس نیز بخش عمده‌ای از اخبار دریافتی را از پلتفرم‌ها و فضای مجازی کسب می‌کنند.» به گفته او، ایجاد بروکراسی برای فعالیت اقتصادی یا دسترسی به اطلاعات که حق هر انسانی است، نباید محدود و مشمول هزاران قانون و تبصره شود: «این مسیر بر خلاف مصلحت کشور است و آسیب اساسی به اقتصاد، درآمد، و البته روح و روان مردم می‌زند. داشتن این پیش‌فرض که همه مجرم هستند و همه نیاز به نظارت دارند، غلط است. مردم در حال انجام فعالیت‌شان در فضای مجازی هستند. وضعیت جرم هم مشخص است؛ جرم زمانی رخ می‌دهد که در قانون به عنوان جرم تعریف شده باشد نه اینکه هر روز با اضافه کردن اعمال مجرمانه قانونی تصویب شود که محدودیت برای مردم به وجود آورد. آنچه بعضی از دوستان دارند دنبال می‌کنند، خروجی به جز تبدیل شدن به کره شمالی ندارد که به کشور آسیب اساسی می‌زند.»
به احتمال بالای 90 درصد طرح صیانت رد خواهد شد
با وجوداین، غلامرضا نوری قزلجه، عضو کمیسیون مشترک طرح صیانت به تازگی گفته که به احتمال بالای 90 درصد طرح صیانت رد خواهد شد. او اظهار کرد: «خیلی از کشورها قوانین مشخصی دارند اما نه مانند طرح صیانت ما که یک قانون سلبی و محدود و مسدودکننده است. ما بایستی ابتدا با تعامل و همکاری با فضای بیرون و پلتفرم‌های مختلف وارد موضوع شویم. همان‌هایی که می‌خواهیم در طرح صیانت از آنها حمایت کنیم خودشان همه یک صدا گفته‌اند ما این طرح را به صلاح نمی‌دانیم و مخالفیم، اما ما می‌خواهیم به زور از آنها حمایت کنیم.» نوری در پاسخ به این سوال آیا طرح صیانت قابلیت اجرا دارد یا خیر؟ گفت: طرح صیانت از صحن علنی به کمیسیون مشترک ارجاع و مقرر شد یک کمیسیون تخصصی جهت بررسی جزییات این طرح تشکیل شود. از همان ابتدا ایرادات و اشکالات این طرح برای اعضای کمیسیون مشترک مشخص بود، برای بررسی‌های بیشتر طرح به مرکز پژوهش‌ها رفت و گزارش مرکز حاکی از ایرادات بسیار اساسی و مهم در حوزه‌های مختلف بود. کارگروه مرکز پژوهش‌ها یک پیشنهاد ۸ ماده‌ای را ارایه داده که قرار شده گزارش این کار گروه در دو جلسه ارایه شود و ایرادات و مشکلات مطرح و پیشنهادات مرکز و کارگروه شنیده شود؛ با این اوضاع به نظر می‌آید طرح صیانتی که به کمیسیون ارجاع شده قابل دفاع نیست و مورد تایید کمیسیون نخواهد بود و به احتمال بالای 90 درصد طرح صیانت رد خواهد شد. او یادآور شد: طبق آیین‌نامه داخلی کمیسیون، اگر طرحی مطرح شود و رد شود، نمایندگان به صورت انفرادی یا دسته جمعی می‌توانند پیشنهادات جایگزین خود را برای طرح ارایه بدهند. می‌توان از پیشنهادات مرکز پژوهش‌ها که کار کارشناسی روی آن صورت گرفته استفاده کرد و بعد از آن مطابق با آیین‌نامه مجلس برای پیشنهاداتی که جامع‌تر است رأی‌گیری شود. پیشنهادی که رأی بیاورد آن‌وقت کلیات و جزییاتش مورد بررسی قرار می‌گیرد.
طرحی مبنی‌بر مسدودسازی اینترنت مطرح نشده است
در عین حال و در حالی که در روزهای گذشته، اعتراضات بسیاری در خصوص سرعت اینترنت مطرح شده و برخی از کاربران اینترنتی معتقدند مشکل کیفیت و سرعت اینترنت، با طرح موسوم به صیانت که از سوی مجلس شورای اسلامی مطرح شده و نمایندگان مجلس در حال بررسی آن هستند، مرتبط است، عیسی زارع‌پور، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات، در ویدیویی که در فضای مجازی منتشر شده، با بیان اینکه باور داریم که فناوری اطلاعات و ارتباطات می‌تواند مملکت را نجات دهد و بستر همه اینها یک شبکه پرسرعت است، اظهار کرد: «ما تمام تلاشمان را می‌کنیم که یک شبکه پرسرعت و باکیفیت برای مردم ایجاد کنیم، اصلا یکی از بال‌های شبکه ملی اطلاعات همین است. روند ما خیلی تغییر ویژه‌ای نکرده اما در حوزه ارتباطات ثابت مشکل جدی داریم، شبکه انتقال شرکت مخابرات ایران که توسعه‌دهنده است و ۷۰ درصد ترافیک اپراتورهای سیار، ایرانسل، همراه اول، رایتل و خود مخابرات را تامین می‌کند، به دلیل عدم سرمایه‌گذاری در ۱۰ سال گذشته اشباع شده و ما داریم به سرعت شرایطی را فراهم کنیم که بخشی از مشکلات حل شود.» وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات خاطرنشان کرد: «آنچه که مسلم است، دولت سیزدهم به هیچ‌وجه دنبال اعمال محدودیت، مسدود کردن اینترنت و اجرای طرح‌هایی که در فضای مجازی مطرح می‌شود، نیست. نگاه ما کاملا فرصت‌محور است، البته فضای مجازی تهدیداتی هم دارد که قانون‌گذار باید برای آن چارچوب تعیین کند و ما هم در چارچوبی که قانون‌گذار تعیین می‌کند، امور را دنبال می‌کنیم. تا الان در دولت سیزدهم هیچ طرحی مبنی بر محدودیت و مسدودسازی مطرح نشده و ما کاملا در مسیر توسعه یک شبکه پرسرعت و پایدار در کشور قدم برمی‌داریم. مشکلات این چند وقت اخیر هم به لطف الهی حل می‌شود و مردم از پلتفرم‌ها و ابزارهایی که زندگی، آموزش و کسب‌وکارشان به آنها گره خورده با خیال راحت‌تر و با سرعت بیشتری استفاده خواهند کرد.» آخرین نسخه از طرح صیانت با پوست‌اندازی جدید و تغییرات محدودی با عنوان طرح «نظام تنظیم مقررات خدمات فضای مجازی» در دستور کار است. باید دید سرنوشت این طرح پرحاشیه که بیش از یک میلیون نفر کارزار مخالفت با تصویب و اجرای آن را امضا کرده‌اند نهایتا به کجا خواهد رسید.
