یک ساعت دردسرساز

گلی ماندگار|

 تاریخچه تغییر ساعت رسمی کشور به سال‌های قبل از انقلاب بر می‌گردد، این کار بعد از انقلاب به حالت تعلیق در آمد و سپس بار دیگر در سال 1370 توسط مجلس تصویب و اجرایی شد، از آن سال تاکنون بارها و بارها در این باره اظهارنظرهای ضد و نقیضی از سوی مسوولان منتشر شده است، حتی در دوره‌ای که احمدی‌نژاد رییس دولت بود بنا را بر این گذاشت که تغییر ساعت رسمی کشور را لغو کند که البته در آن زمان اجرایی نشد، حالا یک بار دیگر این طرح در مجلس مطرح شده است. ماه‌هاست که زمزمه‌هایی برای لغو تغییر ساعت رسمی کشور از مجلس به گوش می‌رسد و اواخر اسفند ماه نمایندگان در اظهارنظرهایی جداگانه اجرایی شدن این طرح برای سال 1401 را با توجه به اینکه تمرکز مجلس بیشتر بر روی بودجه است بعید می‌دانستند اما حالا تنها چند روز مانده به آغاز سال نو، یک بار دیگر طرح لغو ساعت رسمی کشور در دستور کار مجلس قرار گرفته و این در حالی است که برخی نمایندگان هم با این طرح مخالفند و برخی دیگر لغو این طرح را به نفع کشور می‌دانند، حال باید دید در این روزهای پایانی سال آیا مجلس می‌تواند به یک جمع‌بندی کلی در این باره برسد و یک بار برای همیشه پرونده این ماجرا با لغو یا ادامه این رویکرد بسته شود؟

   تاریخچه تغییر ساعت در جهان

تاریخچه تغییر ساعت تابستانی به فرانسه در سال ۱۷۸۴ بازمی‌گردد. این ایده در آن سال مطرح شد اما به‌طور رسمی اجرا نشد و فقط از مردم خواستند که صبح‌ها یک ساعت زودتر از خواب بیدار شوند. این ایده سال ۱۹۰۷ در انگلستان هم مطرح شد اما تغییر ساعت رسمی در سال ۱۹۱۶ در آلمان به‌طور رسمی انجام شد. بعدها برخی دیگر از کشورها مانند امریکا (۱۹۱۸)، بریتانیا و چند کشور اروپایی دیگر از این طرح استقبال کردند. این روش موجب صرفه‌جویی در انرژی در زمان جنگ جهانی اول شد. در حال حاضر بیشتر کشورهای اروپایی، امریکای شمالی، بخش‌هایی از آسیا، بخش‌هایی امریکای جنوبی و اقیانوسیه ساعات رسمی مناطق‌شان را تغییر می‌دهند.از طرفی مدتی است در برخی از کشورها بحث بر سر اینکه «تغییر ساعت» روی سلامت افراد اثر منفی می‌گذارد افزایش یافته است و به فکر لغو این طرح افتاده‌اند. همچنین تعدادی از کشورها این طرح را پس از سال‌ها اجرا لغو کرده‌اند. از برخی از این کشورها می‌توان به آرژانتین، ارمنستان، آذربایجان، بلاروس، برزیل، مصر، گرجستان، هنگ‌کنگ، عراق، قزاقستان، روسیه، سودان وترکیه اشاره کرد. اما تغییر ساعت چه فواید و مضراتی دارد؟

    نمی‌توان به سرعت تصمیم گرفت

سمیه رفیعی، رییس فراکسیون محیط زیست مجلس در این باره به «تعادل» می‌گوید: این طرح را نمی‌توان به سرعت و بدون بررسی‌های لازم اجرایی کرد، در واقع لغو تغییر ساعت رسمی کشور، نیاز به مطالعه جامع دارد، باید تمام جوانب آن در نظر گرفته شود، برخی کارشناسان معتقدند که این کار باعث صرفه جویی در مصرف انرژی می‌شود و برخی دیگر معتقدند تاثیر چندانی ندارد، به همین خاطر بهتر است قبل از هر تصمیم‌گیری تمام مضرات و فواید این کار مورد بررسی قرار بگیرد. هر چند این طرح دوباره به صحن علنی آمده اما بعید است بتوانیم در همین روزهای پایانی سال تصمیم قاطعی در این باره اتخاذ کنیم.

او می‌افزاید: طبق آخرین مطالعاتی که در جهان انجام شده است، قانون تغییر ساعت به لحاظ فیزیولوژی تاثیرات نه چندان مثبتی را برای جوامع اجرا‌کننده این قانون در پی داشته است، از طرفی در بحث مصرف انرژی هم نتوانسته است توقع‌ها را بر آورده کند؛ بنابراین امروز نیازمند بازنگری و بررسی مجدد این قانون در کشورمان هستیم. اما این بازنگری باید کامل و جامع باشد و نمی‌توانیم با سرعت در این زمینه به نتیجه برسیم، هر چند که بسیاری از کشورها بعد از سال‌ها اجرایی کردن این طرح آن را لغو کردند، اما آنها هم در این زمینه مطالعات زیادی انجام داده‌اند. 

     دلایل مخالفت نمایندگان  با تغییر ساعت رسمی کشور

عضو کمیسیون شوراهای مجلس درباره دلایل مخالفت نمایندگان با تغییر ساعت رسمی کشور به «تعادل» می‌گوید: مساله این است که این کار برای بهبود وضعیت اقتصادی و مصرف انرژی و مواردی از این قبیل اجرایی شد، اما در دراز مدت مشخص شد که این کار تاثیر چندانی در بهبود شاخص‌های اقتصادی نداشته است، ضمن اینکه بسیاری از کشورهایی که این طرح را اجرا می‌کردند آن را لغو کردند، چون آنها هم به این نتیجه رسیدند که جابه‌جا کردن یک ساعت تاثیر چندانی در موضوعات کلان کشور نداشته است، از سوی دیگر برخی از کارشناسان حوزه سلامت هم به این نتیجه رسیده‌اند که تغییر ساعت می‌تواند تاثیر منفی بر سلامت افراد بگذارد. اگر بخواهیم به تمام این مسائل رسیدگی کنیم می‌بینیم که لغو این طرح از هر جهت می‌تواند به نفع کشور باشد. ابوالفضل ابوترابی می‌افزاید: مساله اینجاست که نگاه به مقوله تغییر ساعت رسمی کشور در دولت‌های مختلف در ایران متفاوت بوده است، برخی از روسای جمهور این کار را ضروری و به نفع اقتصاد و صرفه جویی در مصرف انرژی می‌دانستند و برخی دیگر با آن مخالف بودند، به هر حال مجلس تلاش می‌کند، با بررسی تمام جوانب تصمیمی را اتخاذ کند که برای مردم بهترین باشد. از سوی دیگر مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی هم تحقیقاتی در این زمینه داشته که نشان می‌دهد تغییر ساعت توجیه اقتصادی دارد ولی همانطور که اشاره شد تحقیقات دانشگاه شیکاگو نظری عکس این را دارد.

    ثابت ماندن ساعت رسمی کشور  به ضرر اقتصاد است

اما از سوی دیگر در بین نمایندگان مجلس هم هستند کسانی که با این طرح مخالفند، آنها معتقدند تغییر ساعت رسمی کشور فوایدش بسیار بیشتر از ضررهایی است که برخی آن را بر می‌شمرند.  حجت‌الاسلام سید جواد حسینی‌کیا، عضو کمیسیون صنایع و معادن مجلس از مخالفان لغو تغییر ساعت رسمی کشور در این باره به «تعادل» می‌گوید: بعید به نظر می‌رسد که این طرح تا پایان سال 1400 در مجلس به تصویب نهایی برسد، بررسی‌های لازم هنوز روی آن انجام نشده و نمایندگان هم در این باره اتفاق نظر ندارند. 

او می‌افزاید: به عنوان کسی که با این طرح مخالف است، معتقدم اگر همین وضعیت را ادامه دهیم قطعاً برای کشور بهتر است. چون با جلو کشیدن ساعت در فصل بهار و تابستان که روزها طولانی‌تر هستند بیشتر می‌توان از زمان بهره‌برداری کرد. ضمن اینکه تغییر ساعت رسمی به کاهش مصرف انرژی کمک می‌کند و تأثیر مثبت بر شاخص‌های اقتصادی ما دارد. به هر حال اگر قرار است ساعت رسمی را ثابت نگه داریم باید همه ابزارهای کار فراهم باشد تا بشود بر اساس آن جلو برویم اما وقتی در فصول مختلف سال در تأمین انرژی کشور دچار مشکل می‌شویم آن‌وقت هیچ راهی نداریم مگر اینکه به چنین طرح‌هایی تن بدهیم که تا حد کمی در کاهش مصرف انرژی تأثیر مثبت دارند. 

   تاثیر تغییر ساعت رسمی کشور بر بدن

تغییر ساعت رسمی می‌تواند به‌طور ناگهانی ساعت درونی بدن را دچار مشکل کند. بدن انسان دارای سیستم بسیار دقیقی به نام ساعت بیولوژیکی است، عاملی که باعث می‌شود در شب احساس خستگی کنیم و به خواب برویم و پس از طلوع خورشید بیدار شویم. قرار گرفتن در معرض نور یا تاریکی موجب ترشح هورمون‌هایی مانند ملاتونین در بدن می‌شود که به ما می‌گوید چه زمانی باید خواب و چه زمانی باید هشیار باشیم؛ هرچند قرار گرفتن در معرض نور مصنوعی می‌تواند موجب به هم خوردن این سیستم شود. ساعت بیولوژیکی بدن بر عواملی مانند خواب، دما، ایمنی بدن و احساس گرسنگی تاثیرگذار است. تغییر ناگهانی ساعت، موجب بر هم خوردن ساعت درونی ما می‌شود. 

    نتایج تحقیقات دانشگاه میشیگان

به‌طور کلی طبق مطالعات دانشگاه میشیگان، اولین روز کاری هفته آمار سکته‌های قلبی بالاتر از روز‌های دیگر هفته است و محققان معتقدند استرس شروع هفته کاری جدید و تغییر در چرخه خواب و بیداری دلیل آن است؛ اما تغییر ساعت باعث بدتر شدن اوضاع هم می‌شود. در واقع تغییر ساعت بدن می‌تواند چرخه خواب و بیداری را مختل کند که آن هم موجب اختلال در سیستم عصبی می‌شود. این تغییرات بدن را تحت فشار بیشتری قرار می‌دهد و می‌تواند خطر حمله قلبی را افزایش دهد. از دیگر مضرات تغییر ساعات در اوایل فصل بهار و پاییز می‌توان به افزایش سقط جنین اشاره کرد. بر اساس یک مطالعه، زنان تحت لقاح آزمایشگاهی در معرض خطر ابتلا به سقط جنین در هفته‌های بعد از تغییر ساعت هستند. محققان دریافتند که اختلال در ساعت بدن به‌طور بالقوه بر باروری تأثیر می‌گذارد. این مطالعات نشان می‌دهند که بیشتر مردم جهان در اولین هفته پس از تغییر ساعت تابستانی، احساس شادی کمتری در زندگی خودشان دارند. محققان دقیق نمی‌دانند که کدام عوامل محرک در چنین تغییری نقش دارند، اما معتقدند که تغییر ساعت تابستانی با افزایش ساعت تاریکی همراه است و همین مساله می‌تواند در سلامت روان انسان‌ها نقش منفی داشته باشد. 

    افزایش احتمال تصادف با خودرو

کاهش ساعت خواب روزانه موجب بر هم خوردن تمرکز در هفته‌های اولیه تغییر ساعت می‌شود. یکی دیگر از مطالعات انجام شده در این زمینه که نتایج ضد و نقیضی دارد، حوادث رانندگی است. در سال ۲۰۰۱، یک مطالعه امریکایی نشان داد که در روز پس از تغییر ساعت، تصادفات رانندگی به‌طور قابل ملاحظه‌ای افزایش داشته است. مطالعه‌ای دیگر در نیوزیلند که در سال ۲۰۱۸ انجام شد، نیز همین نتایج را نشان داد و تعداد تصادفات جاده‌ای در اولین روز طرح جلو کشیدن ساعت‌ها ۱۶ درصد افزایش یافت.