خطر فاجعه در ماریوپل

زهرا سلیمانی|«این منطقه صنعتی را مسدود کنید تا حتی یک پشه هم نتواند فرار کند».این عباراتی است که پوتین در پاسخ به چاره‌جویی‌های سرگئی شویگو، وزیر دفاع روسیه به زبان می‌آورد تا به زعم خود از وقوع فاجعه‌ای انسانی در ماریوپل در جنوب اوکراین جلوگیری کند. فاجعه‌ای که بسیاری از رسانه‌های بین المللی در خصوص آن ابراز نگرانی می‌کنند و از مجامع بین‌المللی خواستار رسیدگی به آن هستند. در همین حال آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل متحد اعلام کرده سه‌شنبه برای ملاقات با سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه و ولادیمیر پوتین، رییس‌جمهوری روسیه عازم مسکو می‌شود و پس از آنجا برای گفت‌وگو با زلنسکی به کی‌یف خواهد رفت تا به زعم خودش راهی برای تحقق صلح پیدا کند.

 روز پنجشنبه اما پوتین در شمایل فاتحان، روبه روی شبکه تلویزیونی روسی قرار گرفت و مدعی شد که تمام نواحی شهر بندری ماریوپل در جنوب اوکراین، به جز کارخانه فولاد آزوف ‌استال، به تصرف نیروهای این کشور درآمده است و به این دلیل از سرگئی شویگو وزیر دفاع روسیه قدردانی کرد. در نقطه مقابل اما مقامات اوکراینی اعلام می‌کنند نبرد در این منطقه راهبردی همچنان ادامه دارد. مقامات اوکراینی همچنین تاکید می‌کنند، افراد گرفتار شده در آزوف استال مردم عادی‌اند که از کمترین امکانات غذایی، بهداشتی و درمانی برخوردار نیستند و در صورتی که هرچه سریعتر برای خروج آنها کریدوری بشردوستانه باز نشود، امکان وقوع فاجعه‌ای دهشتناک محتمل خواهد بود. در پاسخ به این درخواست اما پوتین به مقامات نظامی خود دستور می‌دهد که به گونه‌ای این منطقه صنعتی را مسدود کنند که حتی یک پشه هم نتواند فرار کند. با هر متر و معیاری پیروزی روس‌ها در بندر ماریوپل یک پیروزی استراتژیک برای آنها به شمار می‌رود که از یک طرف، مسیر پیشروی روس‌ها به دونباس را فراهم می‌کند و از سوی دیگر یک کریدور زمینی بین کریمه و مناطق تحت حمایت روسیه، لوهانسک و دونتسک، ایجاد می‌کند. جدا از ویژگی‌های راهبردی، ماریوپل از منظر اقتصادی نیز برای اوکراین واجد اهمیت فوق‌العاده‌ای است، قرار گرفتن نیروگاه اتمی زاپروژیا در شمال غرب ماریوپل که 20درصد برق اوکراین را تامین می‌کند، دست روسیه را برای اعمال فشار بیشتر به حاکمان اوکراین بازتر می‌کند.

اما، هرچه بیشتر روزها و هفته‌های بعد از آغاز تجاوز روسیه به اوکراین سپری می‌شود؛ پاسخ به این پرسش که آینده این نبرد چه خواهد شد؟ دشوارتر از قبل می‌شود. جنگی که قرار بود، روسیه طی 3الی 4روز سرنوشت آن را نهایی کند و سرزمین اوکراین را به عنوان یکی از جمهوری‌های اتحاد جماهیر به دامان روسیه بازگرداند با گذشت ماه‌ها، هنوز نشانه‌ای از فتح را برای روس‌ها نمایان نکرده است. در آخرین دست از تحولات مرتبط با این جنگ و در روزهایی که وزارت دفاع روسیه از پرتاب موفقیت‌آمیز موشک بالستیک قاره‌پیمای «سرمت» از پایگاه فضایی پلستسک خبر می‌دهد، ماریوپل در استان دونتسک اوکراین به عنوان دروازه ورود اوکراین به آب‌های آزاد در بطن نبردهای میان دو طرف قرار گرفته است. هرچند روز ولادیمیر پوتین روز پنجشنبه در این شهر بندری اعلام پیروزی کرد، اما سخنگوی پنتاگون گفت، آمریکا معتقد است که ماریوپل هنوز «مورد منازعه» است. جان کربی گفت که «مشخص نیست» چرا پوتین چنین حرفی زد و سخنان او باید با شک و تردید بررسی شود. او ادامه داد، ارزیابی‌های آمریکا همچنان حاکی از آن است که ماریوپل سقوط نکرده و اوکراینی‌ها در آنجا مقاومتی فعال داشته و از شهرشان دفاع می‌کنند. از سوی دیگر، جو بایدن، رییس‌جمهوری آمریکا به خبرنگاران گفت، «هیچ مدرکی وجود ندارد که نشان دهد ماریوپل کاملا سقوط کرده است» و ادعاهای پیروزی پوتین در این شهر را «بحث‌برانگیز» دانست.بایدن گفت که روسیه باید به شهروندان و غیرنظامیانی که در یک کارخانه فولاد و دیگر اماکن پناه گرفته‌اند، اجازه دهد تا در امنیت از آنجا خارج شوند. به گفته ارتش اوکراین، نیروهای روسیه در حال افزایش حملاتشان در شرق هستند و عملیاتی در منطقه خارکیف، واقع در شمال هدف اصلی که دونباس بیان می‌شود، انجام دادند. در همین حال رمضان قدیروف، رهبر منطقه چچن روسیه که خودش را به عنوان «سرباز پیاده» پوتین توصیف می‌کند، شامگاه جمعه در تلگرام خود نوشت که چچن در حال استقرار صدها داوطلب دیگر برای کمک به روسیه در اوکراین است.

  کنار گذاشته شدن قوانین انسانی  در اوکراین

در کشاکش اظهارنظرهای متفاوت و در برخی موارد متضاد دو طرف، دفتر حقوق بشر سازمان ملل متحد به افزایش شواهد مبنی بر «جنایت جنگی» در حمله روسیه به اوکراین اشاره کرد و گفت، ظاهرا قوانین انسانی کنار گذاشته شده‌اند. این خبری است که آسوشیتدپرس آن را به نقل از میچل باچله، کمیسر عالی حقوق بشر سازمان ملل متحد مخابره می‌کند و می‌نویسد: کار نهاد تحت نظارت او تا به امروز، حاوی جزئیات روایتی وحشت‌آور از تجاوز به حقوق غیرنظامیان است. کمیسر عالی حقوق بشر سازمان ملل متحد در اوکراین تاکنون ۲۵۶۴ تلفات غیرنظامی، از جمله ۲۳۴۵ کشته را از زمان آغاز جنگ در ۲۴ فوریه به ثبت رسانده است. این دفتر اعلام کرد که ۹۲.۳ درصد از این تلفات در مناطق تحت کنترل دولت اوکراین به ثبت رسیده است. این دفتر از روش‌شناسی دقیقی استفاده کرده و از مدت‌ها پیش اعلام کرده که ارقام مورد تاییدش، بسیار پایین‌تر از ارقام واقعی هستند. باچله افزود: همزمان با انتشار اخبار و جزییات جدیدتر از ماریوپل که شاهد نبردی شدید است، «  ارقام واقعی بسیار بالاتر خواهد بود. 

در هشت هفته گذشته، نه تنها قانون بین‌المللی انسانی نادیده گرفته شده، بلکه کنار گذاشته شده است.» دفتر او اعلام کرد که نیروهای روسیه مناطق پرجمعیت را «بمباران» کرده، غیرنظامیان را کشته و بیمارستان‌ها، مدارس و دیگر زیرساخت‌های غیرنظامی را تخریب کرده‌اند. باچله همچنین افزود: به ‌نظر می‌رسد که نیروهای اوکراین در شرق این کشور از سلاح‌هایی با تاثیرات «گسترده و کور» استفاده کرده‌اند. باچله گفت مقیاس اعدام‌های بدون محاکمه غیرنظامیان روسیه در مناطقی که سابقا تحت تصرف مسکو بود، در حال مشخص شدن است. در نهم آوریل، کارکنان دفتر حقوق بشر سازمان ملل در سفر به شهر بوچا، قتل غیرقانونی حدود ۵۰ تن را - ازجمله اعدام بدون دادگاه - ثبت کردند. این هیات همچنین بیش از ۳۰۰ مورد اتهام مبنی بر کشتن غیرنظامیان در شهرهایی که روسیه سابقا آنها را تحت تصرف خود داشته، دریافت کرده است. این دفتر همچنین اعلام کرد که تا کنون ۱۱۴ حمله به مکان‌های درمانی را به ثبت رسانده است. مقامات روس اما اتهام قتل غیرنظامیان را رد کرده و اوکراین را به صحنه‌سازی متهم کرده‌اند. 

  استفاده از ابزارهای اقتصادی در نبرد

همزمان با افزایش تنش‌ها در اوکراین، روسیه تلاش می‌کند تا از ابزرهای اقتصادی‌اش برای فشار بیشتر به اوکراین و حامیان غربی‌اش بهره ببرد. مهم‌ترین ابزار اقتصادی روسیه که تلاش می‌کند از آن علیه اروپا و اوکراین بهره ببرد، وابستگی اروپا به گاز روسیه است که قطع کردن آن، اثرات خسارت باری بر اقتصاد اروپا به جای می‌گذارد. دیروز، مدودف، معاون شورای امنیت ملی روسیه که زمانی هم نخست‌وزیر و رییس‌جمهوری روسیه بود، اعلام کرد که اروپا بدون گاز روسیه حتی یک هفته هم دوام نمی‌آورد. روز جمعه بود که کمیسیون اروپا گفت، شرکت‌های اتحادیه اروپا احتمالا بتوانند بدون گرفتار شدن در تحریم‌های این نهاد علیه مسکو، حسابی در گازپروم‌بنک برای پرداخت هزینه گاز روسیه با استفاده از شرایط پرداخت جدیدی که مسکو ایجاد کرده است، باز کنند. در همین رابطه دیمیتری مدودف، معاون شورای امنیت ملی روسیه در کانال تلگرام خود نوشت: ما ارزش سازگاری و یکپارچگی شرکای اروپایی‌مان را ارزیابی می‌کنیم. به خصوص با توجه به این واقعیت که طبق داده‌های اخیر صندوق بین‌المللی پول، اروپا قادر نخواهد بود تا بیشتر از شش ماه بدون گاز ما دوام آورند که البته در واقع این امر یک هفته هم نخواهد بود. دیمیتری مدودف قبلا تحریم‌های غیرقانونی غرب را مایه تخریب نظام حقوق بین‌المللی دانسته بود. مدودف گفته بود: اقدامات بی‌سابقه کنونی از نظر وسعت، گستردگی و درجه بدبینی و اعمال نفوذ غیرقانونی باعث فروپاشی بیشتر همه نهادهای بین‌المللی، از جمله مهم‌ترین آنها سازمان ملل و بی‌اعتنایی کامل به هنجارهای حقوق بین‌الملل خواهد شد.

  اوکراین آغاز نبرد در اروپاست

«حمله به اوکراین پازلی از مجموعه برنامه‌هایی است که روسیه برای حمله به سایر کشورها در نظر دارد.» این عبارات نقل به مضمون اظهاراتی است که زلنسکی، رییس‌جمهوری اوکراین در واکنش به اظهارات یک ژنرال روس که گفته بود خواستار کنترل کامل بر جنوب اوکراین است، بیان کرده است. به گزارش رویترز، «ولودیمیر زلنسکی» رییس‌جمهوری اوکراین در سخنانی گفت: تمام کشورهایی که مثل ما به پیروزی زندگی بر مرگ باور دارند، باید در کنار ما مبارزه کنند. آنها باید به ما کمک کنند چون ما در خط مقدم هستیم. و بعد چه کسی خواهد بود؟اظهارات زلنسکی واکنشی به سخنان رستم مینکایف است. این ژنرال ارشد ارتش روسیه در سخنانی که خبرگزاری‌های دولتی روسیه منتشر کردند، گفت که هدف این کشور از حمله به اوکراین تصرف کامل جنوب و باز کردن مسیری زمینی به منطقه جدایی‌طلب ترنسنیستریا در مولداوی است. ژنرال رستم مینکایف تاکید کرد که «روسیه به دنبال کنترل کامل جنوب در کنار شرق و منطقه دونباس اوکراین است.» وزارت دفاع اوکراین در پیامی توییتری گفت که اظهارات مینکایف نشان می‌دهد «روسیه دیگر نیاتش را پنهان نمی‌کند.» در بیانیه این وزارتخانه آمده است: مسکو اکنون اذعان دارد که هدف «فاز دوم» این جنگ پیروزی بر نازی‌های افسانه‌ای نیست، بلکه اشغال شرق و جنوب اوکراین است. امپریالیسم، همان طور که هست. به دنبال اظهارات این ژنرال روسی، وزارت امور خارجه مولداوی، سفیر مسکو را برای ابراز «نگرانی عمیق» خود درباره سخنان این نظامی عالی‌رتبه که گفته بود جمعیت روس‌زبان این کشور در معرض سرکوب قرار دارند، احضار کرد. در همین حال سخنگوی وزارت خارجه آمریکا گفت که واشنگتن قاطعانه از حاکمیت مولداوی حمایت می‌کند. در همین حال دیمیتری پسکوف، سخنگوی کرملین از اظهارنظر درباره اینکه آیا روسیه اهداف عملیاتی خودش را گسترش داده است یا خیر و اینکه مسکو آینده سیاسی جنوب اوکراین را چطور می‌بیند، امتناع کرد.