عوامل موثر بر نوسانات نرخ ارز

سعید امیرشاهکرمی

نوسانات نرخ ارز به عنوان یکی از مولفه‌های مهم پولی و مالی اثرات مختلفی بر اقتصاد یک کشور به جای میگذارد. تغییرات مداوم و آشفتگی در این بازار و اجرای سیاست‌های سلیقه‌ای مرتبط با این حوزه، به صورت مستقیم بر هزینه‌های خانوارها، بنگاه‌ها و دولت تاثیر می‌گذارد.

بررسی تحولات ارزی در ایران نشان می‌دهد که در طول دهه‌های گذشته ساز و کار تعیین سیاست‌های ارزی یا به عبارت دیگر نظامهای ارزی کشور تغییرات گسترده‌ای داشته است. معمولا این سیاست‌ها با توجه به الزاماتی که به اقتصاد تحمیل می‌کنند، طیف گسترده‌ای را شامل می‌شوند. این نظامها بین دو حد شناور و ثابت قرار گرفته و اثرات متفاوتی بر انعطاف سیاست‌گذاری اقتصادی، هزینه تغییر سیاست ارزی و همچنین تصمیمات بنگاه و مصرف‌کنندگان دارند.

بعد از انقلاب به خصوص در سال‌های اخیر، عدم استفاده از یک نوع سیاست ارزی منجر به آن شده است که در برخی دوره‌ها بانک مرکزی نظام ارزی شناور مدیریت شده را انتخاب کند، در دوره‌هایی مشاهده شده که نظام ارزی به صورت دستوری بوده و در دوره‌های دیگر نیز از ساختار دو یا چند نرخی اسفاده شده است. علاوه بر این در زمانی که بازار با نوسانات شدید و نااطمینانی به آینده مواجه باشد، بانک مرکزی با هدف کنترل نرخ ارز، طرف تقاضا در بازار را مورد هدف قرار داده و سعی می‌کند با ابزار روانی هیجانات تقاضا‌کنندگان را کنترل کند. اگر بخواهیم عواملی که باعث نوسانات نرخ ارز می‌شوند را بررسی کنیم می‌توانیم به طور خلاصه به موارد زیر اشاره کنیم: 

1- نرخ بهره: تغییرات نرخ بهره می‌تواند نرخ ارز را تحت تاثیر قرار بدهد. لیکن نحوه تاثیرگذاری آن مبهم و دوگانه است. افزایش نرخ بهره می‌تواند منجر به کاهش سرمایه‌گذاری و کاهش تولید ملی و تراز تجاری منفی شود در نتیجه با تاثیر منفی بر صادرات منجر به کاهش عرضه ارز شده و در نهایت منجر به افزایش نرخ ارز می‌شود. از طرفی افزایش نرخ بهره باعث افزایش هزینه نگهداری پول می‌شود. در این شرایط تقاضای سفته بازی پول نیز کاهشی شده و در نهایت منجر به آن می‌شود که با کاهش تقاضا برای پول ملی، ارزش آن در برابر ارز خارجی افزایش می‌یابد. به عبارتی در این حالت افزایش نرخ بهره باعث می‌شود نرخ ارز کاهش یابد. بنابر آنچه توضیح داده شد تاثیر نرخ بهره بر نرخ ارز نامشخص و مبهم است.

2- نرخ تورم: اگر سطح عمومی قیمت‌های داخلی به‌ طور نسبی از سطح عمومی قیمتها در خارج از کشور بیشتر رشد کند، تمایل به واردات از کشورهای دارای مزیت بیشتر می‌شود. به زبان عامیانه وقتی تورم کشور بیش از سایر کشورهای طرف مبادله تجاری رشد کند، در این حالت میزان واردات افزایش و میزان صادرات کـاهش مییابد (تراز تجاری خارجی منفی). به عبارتی نرخ تورم باعث می‌شود (به علت منفی شدن تراز تجاری خارجی) نرخ ارز افزایش یابد.

3- میزان فروش نفت و قیمت آن: هرچه میزان فروش نفت بیشتر باشد به خاطر رشد درآمد ارزی، پول ملی تقویت و نرخ ارز کاهش می‌یابد. 

4- عوامل سیاسی: رخدادها و اتفاقات سیاسی از دیگر عوامل موثر بر نرخ ارز هستند. تحریم‌ها به عنوان یکی از عوامل سیاسی نقش بسیار مهمی بر نرخ ارز دارند. به‌ طوری که از طریق تاثیر مستقیم بر واردات و صادرات، میزان ورود و خروج ارز را متاثر می‌سازند. هر چه گستردگی تحریم‌ها و موانعی که برای صادرات و واردات و همچنین نقل و انتقالات ارزی ایجاد می‌شود بیشتر باشد، میزان دسترسی به منابع ارزی دشوارتر شده و عرضه ارز کاهش می‌یابد. در نتیجه با برهم خوردن تعادل عرضه و تقاضای ارز و ایجاد مازاد تقاضا، نرخ ارز افرایش می‌یابد.

5-روانشناسی بازار: روانشناسی بازار و درک فعالان اقتصادی از جنبه‌های مختلفی می‌تواند بر بازار ارز تاثیر بگذارد؛ جنبه‌هایی مانند: فرار سرمایه به سمت بنگاه‌های سرمایه‌گذاری، افزایش تمایل به سرمایه‌گذاری در موقعیتهای خارج کشور (مانند خرید ملک در ترکیه)، انتظارات تورمی در آینده، توجه به شایعات و اخبار مرتبط و وزن‌دهی به اخبار و در نهایت تصمیمات معامله‌گران تکنیکالیست که الگوهای نموداری را مبنای خرید و فروش قرار می‌دهند.

بنابر توضیحات داده شده آنچه بیش از سایر عوامل می‌تواند بر نوسانات نرخ ارز اثرگذار باشد روابط بین‌الملل است. داشتن روابط خوب بین‌المللی منجر به جذب اعتماد سایر کشورها و ورود سرمایه ارزی از سایر کشورها خواهد شد علاوه بر آن با توجه به اینکه منبع تامین ارز از روابط تجاری با سایر کشورها است، چنانچه به هر دلیلی روابط بین‌الملل کشور دچار اخلال و ضعف باشد نمی‌توان یک وضعیت باثبات و قابل پیش‌بینی را برای بازار پولی و ارزی کشور متصور شد.