حال ناخوش محیط زیست خلیج فارس؛ از لکه‌های نفتی تا صید ترال

خلیج فارس برای ما ایرانی‌ها از محبوبیت خاصی برخوردار است، این بی‌کران آبی، یکی از مناطق محبوب جغرافیای ما است. اما این روزها حال و روز خوشی ندارد، هم به خاطر لکه‌های نفتی که بر پهنه آن نمایان شده و هم صید بی‌رویه باعث شده تا اکوسیستم خلیج فارس با خطر مواجه شود. ۱۰ اردیبهشت ماه از ۱۷ سال پیش به عنوان روز خلیج فارس شناخته می‌شود. خلیج فارس پهنه آبی نیمه بسته‌ای است و اکوسیستم آن در قرن‌های گذشته همواره تحت تاثیر اهداف اقتصادی، سیاسی و صنعتی قرار داشته است و مخاطرات زیادی محیط زیست آن را تهدید می‌کند که از اصلی‌ترین آنها به فعالیت‌های نفتی و صید ترال می‌توان اشاره کرد. فلات ایران از هزاران سال پیش به عنوان یکی از استراتژیک‌ترین نقاط جهان شناخته می‌شود. بخش اعظمی از این اهمیت استراتژیک به دلیل وجود یکی از مهم‌ترین، غنی‌ترین و مورد مناقشه‌ترین پهنه‌های آبی دنیاست. «خلیج فارس» که ۱۰ اردیبهشت ماه سال ۱۳۸۴ برای گرامیداشت آن اختصاص پیدا کرده است، نه تنها در ایران و برای ایران بلکه در دنیا و برای جهانیان ارزش زیست محیطی، اقتصادی، اجتماعی و سیاسی غیرقابل انکاری دارد. وقتی به محیط زیست خلیج فارس نگاه می‌کنیم، جنگل‌های حرا، آبسنگ‌های مرجانی، مصب‌ها، خوریات و... ازجمله زیستگاه‌های آن هستند همچنین در آب‌های خلیج فارس گونه‌های مهم و روبه‌ انقراضی زیست می‌کنند که ازجمله آنها می‌توان به لاک‌پشت‌های دریایی اشاره کرد. خلیج فارس به عنوان حیاط مشترک ایران و چند کشور عربی، میهمانان شرقی و غربی زیادی نیز دارد که از نقاط دوری پا به سواحل نیلگونش می‌گذارند. این میهمانی شلوغ و پر سر و صدا بیش از هر چیزی اکوسیستم و محیط زیست این خلیج را آزار می‌دهد؛ از آلودگی‌های نفتی گرفته تا جنگ‌های آتشین در کنار صید بی‌رویه و جارو کردن کف دریا با ابرکشتی‌های ماهیگیری، همه و همه سبب شده‌اند تا امواج نیلگون خلیج فارس با نفت و خون آمیخته شوند. بسیاری از زیستگاه‌های خلیج فارس به‌ دلیل فعالیت‌های صید و صیادی از بین رفته‌اند. 

    شکستن لوله‌های نفتی و آلودگی آب

استخراج نفت در پهنه آبی خلیج فارس، حمل و نقل آن، شکستن لوله‌های مسیر انتقال نفت و... آلودگی‌هایی را به خلیج منتقل می‌کند و در نهایت اکوسیستم دریایی و ساحلی را درمعرض خطر قرار می‌دهد.۵۰ درصد آلودگی خلیج فارس از این طریق تولید می‌شود. آلودگی نفتی در خلیج فارس یکی از عواملی است که باعث شده تمام پنج گونه لاک‌پشت دریایی موجود در کشور در معرض انقراض قرار گیرند. آلاینده‌هایی که باعث تهدید حیات پستانداران دریایی می‌شوند می‌توانند ناشی از مواد نفتی یا مواد شیمیایی باشند که از طریق پساب کارخانه‌ها و پساب فاضلاب‌ها وارد دریا می‌شوند علاوه‌بر این لاستیک، پلاستیک و سایر زباله‌هایی که در دریا رها می‌شوند باعث خفگی موجودات دریایی می‌شوند و به‌مرور زمان با خرد شدن به قطعات کوچک، مواد سمی و نفتی از خود برجای می‌گذارند و باعث آلودگی منابع غذایی پستانداران دریایی می‌شوند.

    بلوم جلبکی  تهدید دیگری برای خلیج فارس

«بلوم جلبکی» یکی دیگر از تهدیداتی است که می‌تواند متوجه پستانداران دریایی شود. بلوم جلبکی زمانی اتفاق می‌افتد که نیترات و فسفات در آب دریا بنا به علل مختلفی از جمله ورود فاضلاب به دریا افزایش پیدا کند و شرایط دریا باعث بلوم جلبکی می‌شود یعنی یک نوع از جلبک که در واقع نوعی از «فیتوپلانکتون‌ها» هستند، به‌شدت رشد می‌کند و روی سطح آب را می‌گیرد. رشد جلبک روی سطح آب علاوه‌بر اینکه باعث جلوگیری از نفوذ نور خورشید به دریا می‌شود باعث خفگی آبزیانی می‌شود که این جلبک‌ها وارد آبشش آنها می‌شوند یا آنها را می‌خورند و در نهایت ماده غذایی پستانداران دریایی نیز تحت تاثیر قرار می‌گیرد. از سوی دیگر اکوسیستم خلیج فارس با ورود پساب‌های شهری و صنعتی نیز آلوده می‌شود. استحصال زمین از دریا و خشک کردن بخشی از آن برای استقرار تجهیزات صنعتی یا توسعه فعالیت‌های گردشگری غیرپایدار نیز زیستگاه‌ها و تنوع زیستی را به‌نابودی می‌کشاند که این مساله نیز در خلیج فارس مشاهده می‌شود.

    راه پاک کردن لکه‌های سیاه نفتی  خلیج فارس چیست؟

شرکت‌های بهره‌بردار باید در اسرع وقت نسبت به ارایه برنامه زمان‌بندی اجرای پروژه اقدام کنند اما تا اجرای کامل پروژه بهسازی و تعویض خطوط فرسوده که متولی آن در منطقه خلیج فارس شرکت نفت فلات قاره است، این شرکت ملزم به ارایه گزارش به‌موقع از هر گونه نشت نفت به سازمان‌های مرتبط و نظارتی از جمله سازمان حفاظت محیط زیست و اقدام سریع برای پاکسازی و امحای آن با کمک و همکاری سازمان بنادر و دریانوردی کشور است همچنین یکی از این اقدامات موثر برای تشخیص منشأ این آلودگی‌ها انگشت‌نگاری مواد نفتی است. 

    تغییرات اقلیمی نفس خلیج فارس را  روز به روز تنگ‌تر می‌کند

فاکتور دیگری که نه تنها خلیج فارس بلکه تمام دنیا ناگزیر با آن دست و پنجه نرم می‌کنند، تغییرات اقلیمی است. خلیج فارس دریایی نیمه بسته‌ است و این موضوع سبب می‌شود که جریان آب در خلیج فارس کم باشد و دمای آب افزایش پیدا کند. این موضوع در کنار گرم شدن زمین و تغییر اقلیم تاثیری منفی بر زیستگاه‌های خلیج فارس دارد.