موانع سهام عدالت چیست؟
آزادسازی سهام عدالت در سال ۹۹ و آغاز موج فروش آن در بازار هیجان‌زده سرمایه در آن مقطع، به عنوان یکی از محرک‌های ریزش بازار شناخته می‌شود. افزایش سفارش‌های فروش این سهام در بحبوحه رشد بورس، نگرانی زیادی را ایجاد کرده و به چالشی بزرگ در مدیریت بازار بدل شده بود؛ با آغاز موج نزولی بازار در مردادماه سال ۹۹ و تعمیق ریزش‌ها و رکود معاملاتی، خرید و فروش سبد سهام عدالت نیز متوقف شد. اکنون نیز که بیش از یک سال از این تصمیم می‌گذرد، هیچ‌گونه دورنمای روشنی از گشایش مجدد داد و ستد پرتفوی سهام عدالت وجود ندارد. رکود سنگین معاملات در شش ماهه دوم سال ۹۹ و تداوم آن در سال ۱۴۰۰ و ترس از تکرار بحران ۹۹، یکی از مهم‌ترین دلایل توقف ادامه‌دار معاملات سهام عدالت بوده است.
اکنون این پرسش مطرح است که با توجه به قرار گرفتن بازار در مسیر رشد و احتمال رونق دوباره بورس، آیا می‌توان امید داشت که داد و ستد سبد سهام عدالت نیز از سر گرفته شود؟ در همین ارتباط رییس سازمان بورس و اوراق بهادار تاکید کرده است که برای معاملاتی شدن سهام عدالت باید شورای عالی بورس تصمیم‌گیری کند.
سهام عدالت پرتفویی مرکب از ۴۹ شرکت است که ۳۶ شرکت آن بورسی و ۱۳ شرکت غیربورسی است. این سهام متعلق به ۴۹ میلیون ایرانی است و از این ۴۹ میلیون نفر ۳۰ میلیون نفر روش مدیریت غیرمستقیم یعنی از طریق شرکت‌های سرمایه‌گذاری استانی را برگزیده‌اند. در همین حال حدود ۱۹ میلیون نفر نیز روش مدیریت مستقیم را انتخاب کرده‌اند و می‌توانند مستقیما به خرید و فروش آن بپردازند.
اما در حال حاضر این سهام در بورس قابل خرید و فروش نیست و به نظر می‌رسد برای معاملاتی شدن آن ابتدا باید آییننامه اجرایی اصلاح و بعد از آن با مصوبه شورای عالی بورس معاملات آن آغاز شود؛ امری که مسوولان سازمان بورس نیز بارها بر آن تاکید کرده‌اند. در همین حال مدتی است زمزمه‌هایی مبنی بر تخصیص سهام جدید در قالب پرتفوی عدالت به جاماندگان شنیده می‌شود.
در حالی که گفته می‌شود دولت منابع لازم برای این اقدام را در اختیار ندارد اما محمدرضا پورابراهیمی رییس کمیسیون اقتصادی به تازگی تاکید کرده است که تخصیص سهام عدالت به جاماندگان در قانون بودجه سال جاری گنجانده شده و دولت به این امر مکلف است. اعلام این خبر طی روزهای گذشته جاماندگان را به دریافت سهام عدالت امیدوار کرده است؛ امری که موجب سوءاستفاده برخی شرکت‌های تعاونی سهام عدالت در شهرستان‌ها نیز شد و حاشیه‌هایی را ایجاد کرد.
در همین ارتباط سازمان خصوصی‌سازی طی اطلاعیه‌ای درباره فراخوان‌های جعلی ثبت‌نام سهام عدالت هشدار داد. سازمان خصوصی‌سازی در این اطلاعیه آورده است: «اخیرا برخی از افراد سودجو از طرق مختلف مانند پیامک یا کافی‌نت تحت عنوان ثبت نام سهام عدالت اقدام به اخذ وجه از متقاضیان کرده‌اند، بدینوسیله اعلام می‌دارد همه این فراخوان‌ها جعلی و کلاهبرداری است و هرگونه اقدام در خصوص تخصیص و توزیع سهام عدالت توسط سازمان خصوصی‌سازی و از طریق رسانه‌های گروهی اطلاع‌رسانی خواهد شد.» به نظر می‌رسد حاشیه‌های سهام عدالت هنوز تمامی ندارد و دارندگان آن با چالش دریافت مرحله‌ای اندک سود سالانه و معاملات متوقف آن روبرو هستند؛ در همین حال جاماندگان نیز به اظهارات مسوولان چشم دوخته و اکنون نیز در معرض کلاهبرداری قرار گرفته‌اند.
معاملات سهام عدالت منوط به تصمیم شورای عالی بورس
مجید عشقی رییس سازمان بورس در مورد اینکه چه زمانی معاملاتی شدن سهام عدالت آغاز می‌شود، گفته است: شورای عالی بورس هنوز در این زمینه تصمیم نگرفته است. وی افزود: ابتدا باید آییننامه اجرایی سهام عدالت اصلاح و تصویب شود که هنوز روند اصلاح آن تمام نشده است بعد از آن باید ترتیبات برگزاری مجامع شرکت‌های سرمایه‌گذاری استانی انجام شود سپس شورای عالی بورس در مورد معاملاتی شدن سهام عدالت تصمیم‌گیری می‌کند. رییس سازمان بورس و اوراق بهادار تصریح کرد: اول باید در آییننامه اجرایی که توسط یک کارگروه انجام می‌شود روش برگزاری مجامع شرکت‌های سرمایه‌گذاری استانی مشخص شود، انتخابات هیات‌مدیره شرکت‌های سرمایه‌گذاری استانی انجام شود و روال این شرکت‌ها به حالت عادی برگردد، صورت‌های مالی شرکت‌های سرمایه‌گذاری استانی به صورت شفاف روی کدال قرار گیرد و بعد از آن در مورد معاملاتی شدن سهام عدالت در شورای عالی بورس تصمیم‌گیری می‌شود. عشقی در گفت‌وگو با فارس، در مورد سود سهام عدالت نیز گفت: عمده سود سهام عدالت قبل از سال جدید پرداخت شد. در مورد سود شرکت‌های غیربورسی حاضر در پرتفوی سهام عدالت هم سود ناچیزی در حد زیر ۱۰ درصد از کل سود پرداخت شده باقی مانده است که برنامه‌ریزی می‌کنیم چگونه پرداخت شود و هنوز در این زمینه هم تصمیم‌گیری نشده است.
تخصیص سهام عدالت به ۶ دهک درآمدی پایین
اکبر حیدری سخنگوی کانون شرکت‌های سرمایه‌گذاری استانی سهام عدالت گفت: مطابق قانون، تمام افرادی که جزو شش دهک پایینی جامعه باشند (از هر قشر و گروهی) مشمول دریافت سهام عدالت هستند؛ از جمله قشر بازنشستگان تامین اجتماعی، لشکری، کشوری و کارگران شاغل در کارگاه‌های تولیدی و افرادی که تحت پوشش نهاد‌های حمایتی هستند. در کل هر فردی که جزو شش دهک درآمدی پایین جامعه است، مشمول دریافت سهام عدالت مطابق با قانون خواهد بود. وی افزود: لازم به ذکر است مقدم بر همه جاماندگان سهام عدالت، افرادی هستند که در مرحله قبل شناسایی شده و ثبت‌نام نهایی نیز انجام داده‌اند اما به دلیل بی‌توجهی مدیریت وقت سازمان خصوصی‌سازی و لزوم مغایرت‌گیری (با وجود انجام تکالیف) در حال حاضر در سامانه سهامدار شناخته نمی‌شوند. این افراد نزدیک به دو میلیون نفر تخمین زده می‌شوند.
حیدری در گفت‌وگو با باشگاه خبرنگاران جوان تصریح کرد: اصل و اساس عدالت باید در سهام عدالت رعایت شود. یعنی اگر کسی جزو شش دهک پایین درآمدی جامعه است، باید ترتیباتی که دولت و مجلس طراحی می‌کند متناسب با مشمولی باشد که در مرحله قبلی سهام عدالت دریافت کرده است. نمی‌شود به افرادی که در مرحله جدید سهام عدالت دریافت می‌کنند بگوییم سهم‌تان را درجا تسویه کنید در حالی که برای دوره قبل علاوه بر تخفیفات، ده سال برای تسویه زمان داده شده بود. وی افزود: بنابراین باید به همه افراد به‌طور یکسان و برابر با عدالت، سهام اعطا شود اما نکته مهم‌تر در رابطه با دو میلیون نفر جامانده از مرحله قبل است که برای این افراد باید حتما شرایط و ارزش سهام اعطایی مطابق با شرایط دوره قبل باشد. به گفته او دو میلیون نفری که در دوره قبل شناسایی شدند به نسبت شناسایی سود شرکت‌ها، سهام به آنها تخصیص داده شد و اقساط آن را نیز دولت دریافت کرد، به همین دلیل این دو میلیون نفر در حال حاضر باید دقیقا معادل پرتفوی قبلی سهام عدالت، سهم دریافت کنند. نمی‌شود به افراد گفت شما تکلیف قانونی خود را انجام داده‌اید اما به دلایل مختلف از جمله ناهمخوانی نرم‌افزار و سیستم‌ها از لیست جا مانده‌اید و اکنون باید مبلغی نیز برای دریافت حق خود بپردازید. حسابرسی ویژه و بررسی عملکرد سازمان خصوصی‌سازی قطعا ابهاماتی که در این زمینه وجود دارد را پوشش خواهد داد، اما در کل باید اصل عدالت و برابری رعایت شود.
