درس‌های فاجعه «متروپل»
گروه راه و شهرسازی|
فاجعه فروریزش برج 10 طبقه «متروپل» در آبادان همچنان در کانون توجه افکار عمومی، مردم و کارشناسان قرار دارد. در همین چهارچوب، کارشناسان با اشاره به وجود هزاران ساختمان ناپایدار در پایتخت و سایر شهرهای کشور تلاش دارند تا درس‌های فاجعه «متروپل» را برای مردم و مسوولان فهرست کنند تا قبل از اینکه دیر شود، از فجایع مشابه در سراسر کشور جلوگیری شود. این فاجعه آن‌گونه که احمد وحیدی، وزیر کشور اعلام کرده است، تا دیروز عصر، نزدیک 16 فوتی و 37 زخمی داشته است. تیمی متشکل از کارشناسان دفاتر تخصصی وزارت راه و شهرسازی برای بررسی دلایل فنی و مهندسی به آبادان اعزام شده‌اند و قرار است در روز پنجشنبه هیاتی از کمیسیون عمران مجلس بازدید میدانی از محل حادثه متروپل به عمل آورده و گزارش آن را اعلام کنند.
3 علت ریزش متروپل
دانشیار پژوهشکده مهندسی سازه پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله، عدم توجه به رعایت سیستم‌های مهندسی، عدم توجه سازندگان به هشدارهای مهندسان ناظر و بی‌توجهی شهرداری به این هشدارها را ۳ دلیل اصلی ریزش متروپل می‌داند و تاکید دارد که برای کاهش چنین حوادثی در آینده باید تعاملات میان دستگاه‌های اجرایی با بازوهای فنی که همان نظام مهندسی است، گسترده‌تر شود.
دکتر عبدالرضا سروقدمقدم، عضو هیات علمی پژوهشکده سازه پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله در گفت‌وگو با ایسنا با اشاره به اتفاق ناگوار ریزش ساختمان متروپل آبادان گفت: صحبت‌های زیادی درباره این حادثه بیان شده است و اعلام نظر قطعی درباره دلایل بروز آن در یک مجتمع ۱۰ تا ۱۲ طبقه و در یک مساحت بزرگ زمان‌بر است، ولی خلاصه‌ای از آن چیزی که تاکنون به دست آمده را بیان می‌کنم.
وی تاکید کرد: بر اساس شواهدی که تا هم‌اکنون به دست رسیده، به نظر می‌رسد در ساختمان متروپل، برای سقف سیستمی طراحی شد که به آن سیستم « دال تخت» گفته می‌شود. این سیستم‌ها در انواع مختلفی اجرا می‌شوند.
سروقد مقدم ادامه داد: عکس‌ها و مشاهدات ساختمان متروپل و بررسی سیستم‌های به کار رفته در آن نشان می‌دهد که این سیستم به خوبی اجرایی نشده و در جایی که ستون به دال متصل شده، ضخامت زیادی نداشته و این امکان را فراهم نکرده که در صورت تحمیل بار بیشتر، فرو نریزد.
دلایل فنی ریزش متروپل
این محقق حوزه مهندسی سازه با اشاره به آوار شدن این ساختمان قبل از پایان یافتن، با بیان اینکه در این سازه در حین ساخت تغییراتی داده شده است، گفت: آن چیزی که ذهن امثال من را به این سمت می‌برد که سیستم ثقلی این سازه آسیب پذیر بوده، اعمال تغییراتی است که در ساخت این سازه ایجاد شده است.
عضو هیات علمی پژوهشگاه بین‌المللی زلزله و مهندسی زلزله خاطرنشان کرد: این در حالی است که سازمان نظام مهندسی نیز اعلام کرده بود که در برخی از طبقات اتصال کف به ستون آسیب پذیر است؛ چون ضخامت لازم را ندارد، ضمن آنکه ۳ طبقه مازاد نیز ساخته شده است. این محقق با اشاره به مولفه بزرگ بودن دهانه در سازه متروپل توضیح داد: زمانی که دهانه‌ها بزرگ‌تر باشد، بار بیشتری بر روی ستون‌ها وارد می‌شود، چون فاصله ستون‌ها زیاد و تعداد آنها کم می‌شود. این بزرگ بودن دهانه را می‌توان در پارکینگ مشاهده کرد که دهانه بزرگ بوده است و حتی تغییر شکل‌هایی به دلیل وارد شدن بارهای زیاد نیز درآن دیده می‌شود و سوال اینجاست که سازندگان چرا به این تغییر شکل‌ها توجهی نکرده‌اند و پیش نشانگرهای شکست در این سازه جدی گرفته نشده است.
وی اضافه کرد: مکانیزم شکست این سازه از نظر فنی قانع‌کننده است، هر چند که نیاز به اطلاعات بیشتر داریم. ولی تئوری‌ها این را برای ما روشن کرده است که علت شکست و نقطه ضعف اصلی متروپل، در کف‌ها یعنی جایی که کف به ستون متصل می‌شده، بوده است.
نکاتی که باید توجه شوند تا ایمن‌تر باشیم
عضو هیات علمی پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله گفت: در هر حادثه‌ای باید نقاط ضعف‌ها مورد توجه قرار گیرد. یک درسی که در این زمینه می‌تواند بسیار مهم باشد، این است که سازندگان، در طرح اولیه سازه، تغییراتی اعمال نکنند. این موردی است که حتی در سازه‌های دولتی نیز می‌توان مشاهده کرد که جابه‌جایی‌هایی صورت می‌گیرد، به ویژه در فضاسازی‌ها.
وی اضافه کرد: هر تغییری که لازم است در ساختمانی داده شود، حتما باید مورد بررسی قرار گیرد و برای آن مجوزی صادر شود. شاید اگر ساختمان متروپل مورد بازرسی و نظارت قرار می‌گرفت، متوجه می‌شدند که اضافه کردن ۲ تا ۳ طبقه برای این سازه امکان‌پذیر نیست.
سروقد مقدم با بیان اینکه ساختمان متروپل بر اساس روال اداری و نه روال‌های فنی، اجرا شده است، خاطرنشان کرد: ما حتی در زلزله‌ها نیز شاهد بودیم که ارگانی بر اساس اعتباراتی که دارد پوشش‌های داخلی یا فضاها را تغییر می‌دهد، ولی زیر ساخت‌های سازه خود را مورد بررسی قرار نمی‌دهد تا ببیند که آیا سازه جوابگوی چنین تغییراتی هست یا خیر.
عضو هیات علمی پژوهشگاه زلزله‌شناسی با اشاره به هزینه‌های صرف شده برای نما و معماری و ساخت متروپل، با بیان اینکه این هزینه در حالی است که به زیر ساخت سازه‌ای که قرار بوده این بنا با آن رونما، استوار بماند بی‌توجهی شده است و هزینه‌ها به این صورت از دست رفت، ادامه داد: از سوی دیگر لازم است که در اجرای سازه‌ها به بازخوردهایی که از سوی سیستم‌های نظارتی ارایه می‌شود، توجه شود. بر اساس شواهد موجود به نظر می‌رسد نهادهای صنفی یعنی سازمان نظام مهندسی تذکراتی برای نحوه اجرای نادرست ساختمان ارایه داده است، ولی سیستم‌های اداری و شهرداری به این تذکرات توجه نکرده‌اند.
درس دوم
سروقد مقدم یادآور شد: دومین درسی که از این حادثه می‌گیریم، این است که این هشدارها جدی گرفته شوند. قبل از این حادثه هشدارها داده شده و سازمان نظام مهندسی نیز اخطارهای کتبی ارسال کرده، ولی شهرداری به عنوان ارگان اجرایی آن را نادیده گرفته است.
سروقد مقدم با بیان اینکه سازمان نظام مهندسی یک ارگان اجرایی نیست، بلکه یک بازوی فنی به شمار می‌رود، افزود: اعضای این نظام صنفی نظرات خود را ارایه می‌دهند و ارگان‌های اجرایی که شهرداری است، باید پیگیر کار باشند. بازوی فنی اقدامات خود را اجرایی کرده است، ولی بازوی اجرایی کار خود را به درستی انجام نداده است و این امر نشان می‌دهد که نیاز به برگزاری دوره‌های آموزشی است تا مسوولان شهرداری‌ها با تبعات بی‌توجهی به چنین پیش نشانگرهایی آشنا شوند.
عضو هیات علمی پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی توجه به سیستم‌های به کاربرده شده در سازه‌ها را از دیگر مواردی دانست که باید از حادثه متروپل آبادان از آن درس گرفت و خاطرنشان کرد: سیستم‌های ساخت و ساز ما قدیمی و بدون بازده است و از ورود سیستم‌های مبتنی بر فناوری‌های نوین استقبال می‌شود، ولی زمانی که این سیستم‌ها وارد کشور می‌شود باید نظارت بیشتری بر روی آنها انجام گیرد.
وی بر توجه به پیش نشانگرها در ساخت سازه‌ها تاکید کرد و ادامه داد: هر سازه‌ای در هر جای دنیا که ساخته می‌شود، ممکن است دچار مشکلاتی شود؛ ولی این روال نیز وجود دارد که قبل از ساخت، کلیه روال‌ها مورد نظارت و ارزیابی دقیق قرار می‌گیرد. این روال‌ها هر چند در سال‌های اخیر مورد توجه قرار گرفته است، ولی باید روال‌های اداری آن نیز دقیق‌تر اجرایی شود. سروقدمقدم با بیان اینکه احتمال اینکه چنین حوادث ناگواری در کشور رخ دهد، زیاد است، گفت: لازم است برای کاهش این حوادث تعاملات میان بخش‌های فنی و اجرایی گسترده‌تر شود.
جزییات تازه از تبانی مالک و شهرداری
در همین حال، کوروش خواجوی، رییس سازمان نظام مهندسی استان خوزستان با یادآوری اینکه پروانه ساختمانی متروپل غیرقانونی بوده است، گفت: با توافق مالک و شهرداری و پرداخت جریمه ۳ سقف دیگر به سازه اضافه می‌شود.
به گزارش خبرگزاری تسنیم، کوروش خواجوی اظهار کرد: تیرماه سال 96 پروانه ساختمانی پروژه متروپل صادر می‌شود؛ اما این پروانه از نظر قانون نظام مهندسی ساختمان غیرقانونی بوده است، چراکه در واقع با امضای یک شرکت مهندس مشاوری به عنوان (ن) بوده که از وزارت راه و شهرسازی مجوز نداشته است.
وی ادامه داد: قاعدتاً شهرداری نباید برای این پروژه، پروانه صادر می‌کرد، اما با توجه به روابط مالک و تحت عنوان نقشه‌های فراظرفیتی پروانه ساختمانی صادر می‌شود. وی افزود: شرکت مشاور برای اینکه به کارش ظاهر قانونی بدهد، امضای یک سری از مهندسان ناظر و طراحی سازمان نظام مهندسی را می‌گیرد و به آنها می‌گوید «این نقشه‌ها را می‌خواهیم به نظام مهندسی ببریم.» رییس سازمان نظام مهندسی استان خوزستان گفت: بعد از اینکه طراحان متوجه می‌شوند نقشه‌ها قرار نیست به نظام مهندسی برود طی یک نامه کتبی انصراف و عدم اعتبار این نقشه‌ها را اعلام می‌کنند. این مهندسان می‌گویند «در این پروژه هیچ نقشی نداریم». از سوی دیگر نظام مهندسی ساختمان آبادان هم طی نامه‌ای به شهرداری این موضوع را اعلام می‌کند و خواستار توقف پروژه متروپل می‌شود.
خواجوی اضافه کرد: اما متأسفانه بعد از مدتی که شهرداری و مالک مقاومت کردند در نهایت قانع شدند که ناظران مهندسی معرفی شوند. در آن مقطع سیاست نظام مهندسی این بود از هر مرحله‌ای که اجازه دهند به پروژه ورود کند بتواند از همان‌جا کارش را دنبال کند، در ادامه ناظران گزارش می‌دهند سازه پروژه مشکل دارد.
وی تصریح کرد: ساختمان بر اساس همان نقشه اولیه شرکت مشاور «ن» 9 سقف بود، اما با توجه به توافق با شهرداری برای پرداخت جریمه، سه سقف دیگر به این سازه اضافه می‌شود. مهندسان ناظر بلافاصله این وضعیت را به شهرداری گزارش می‌دهند و خواستار توقف ساخت پروژه تا بررسی وضعیت سازه‌ای و ضرورت مقاومت‌سازی آن می‌شوند. وی تأکید کرد: آخرین گزارش مربوط به 31 فروردین امسال نسبت به 3 طبقه هشدار داده است. این گزارش 6 اردیبهشت امسال در دبیرخانه شهرداری ثبت شده است.
وی با بیان اینکه شهرداری اعتنایی به این گزارش نمی‌کند، اظهار کرد: ظاهراً در تاریخ 15 اردیبهشت شهرداری طی نامه‌ای به مالک اعلام می‌کند مانعی برای ساخت‌وساز وجود ندارد و می‌تواند آن را ادامه دهد، کنار این اداره‌کل راه و شهرسازی طی نامه‌ای به شهرداری نسبت به عدم رعایت مقررات ملی ساختمان در سازه متروپل هشدار داده است.
وی یادآور شد: اسکلت سازه متروپل بتنی و سقف آن وافل بوده است، در مقطعی هم یکی از کارشناسان مطلع از سازه بازدید کرده و درباره سقف وافل تذکر جدی به مالک ساختمان متروپل داده است.
