نقش دانش بنیان‌ها در توسعه صنایع بزرگ
سرپرست گروه پژوهش‌های فناوری و نوآوری موسسه مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی در میزگرد تخصصی نقش شرکتهای دانش بنیان و اکوسیستم فناوری در توسعه فناوری صنایع بزرگ، ضمن بیان هدف جلسه مبنی بر توسعه مباحث دانش بنیان و ارتباط آنها با شرکتهای بزرگ و ضرورت توجه به این موضوع به دلیل تاکید در ابلاغیه‌های مختلف، توضیحاتی درباره اکوسیستم و ساز و کار فعلی نوآوری و فناوری در کشور ارایه کرد. مجید جلیلی با بیان اینکه سه چرخ دنده که شامل اکوسیستم‌های کسب و کار، دانش و نوآوری در کشور وجود دارد افزود: مساله اصلی ایجاد ارتباط مناسب میان اکوسیستم کسب و کار و نوآوری است که به‌رغم وجود مزایای مختلف برای هر دو اکوسیستم، بنا به دلایلی نظیر عدم وجود فشار رقابتی در کسب و کارها، این ارتباط به خوبی برقرار نشده است. در ادامه این میزگرد مسعود رضایی‌زاده معاون فناوری پارک علم و فناوری کرمان مباحث خود را در خصوص ایجاد ارتباط بین شرکتهای دانش بنیان و صنایع ارایه و اظهار کرد: با توجه به شرایط توسعه اقتصادی در دنیا و تغییرات اجتماعی، امروز محصولات دانش‌محور و تولید دانش بسیار مورد توجه است. با توجه به سیر تولید و توسعه از اقتصاد مبتنی بر تولید به اقتصاد مبتنی بر دانش و دانایی، ناگزیر از حرکت به سمت توسعه مبتنی بر نوآوری و خلاقیت هستیم و لذا لازم است که تعریف شرکتهای دانش بنیان در ایران نیز بازبینی گردد. همچنین با توجه به روند تحولات فناوری مانند انقلاب صنعتی چهارم، اهمیت این موضوع بیش از پیش است. وی با ارایه آمار بر نقش و تاثیر شرکتهای کوچک و متوسط SME در اقتصاد کشورهای مختلف (آلمان، امریکا، چین و ...) تاکید و مهم‌ترین ویژگی‌های این شرکت‌ها را تنوع نوآوری (نوآوری در محصول، فروش، خدمات و...)، مدیریت فناورانه و قوی، دانش فنی غنی و منابع انسانی متخصص، بهره وری بالا، انعطاف پذیری بالا در مواجه با تغییرات در خواسته‌ها عنوان کرد. معاون فناوری پارک علم و فناوری کرمان یکی دیگر از ویژگی‌های حائز اهمیت این شرکت‌ها را توانمندی آنها در توسعه فناوری از سطح ایده تا تجاری سازی، ابداع فناوری‌های نو، توسعه و بهبود فناوری با ایجاد نوآوری و انتقال فناوری در سطح مهندسی معکوس با اخذ لیسانس محصول ذکر کرد.
برنامه ارتقای تولید دانش بنیان در صمت
در ادامه این میزگرد علی بابایی مدیر دفتر فناوری و نوآوری وزارت صمت افزود: برنامه ارتقای تولید دانش بنیان به عنوان مبنای راهبردی وزارت صمت است که مشکل اصلی در این زمینه این است که تاکنون بنگاه‌ها در صنعت به عنوان تولید کننده مطرح بوده‌اند و هیچ‌وقت به عنوان قلب نوآوری به آنها توجه نشده است. وی بر شفاف سازی مساله، آمارهایی از میزان هزینه کرد برای تحقیقات و توسعه در بخش‌های مختلف شامل دانشگاه‌ها، کسب و کارها، بخش غیرانتفاعی و دولتی تاکید کرد و گفت: در دنیا بیش از 70 درصد هزینه برای تحقیق و توسعه در بخش کسب و کار صورت می‌پذیرد. بابایی اظهار کرد: براساس Oslo Mannual، قلب نوآوری باید بنگاه باشد و دانشگاه در کنار آن قرار دارد. همچنین اگر با رویکرد مدل خطی نوآوری، که از تحقیقات در دانشگاه شروع شده بنگاه را به عنوان بازار و مشتری فناوری و نوآوری بدانیم و به بررسی آمارهای جهانی در خصوص منبع نوآوری بپردازیم، شواهد حاکی از این است که نخستین منبع نوآوری، مشتری و سپس تحقیقات داخلی است و دانشگاه‌ها در اولویت‌های پایین‌تر قرار دارند. مدیر دفتر فناوری و نوآوری وزارت صمت گفت: برای دستیابی به تولید و در نتیجه اقتصاد دانش بنیان راهی جز ارتقای R&D در بنگاه‌ها وجود ندارد و ارتقای تحقیق و توسعه در بنگاه‌ها، به معنای ایجاد بازار برای شرکتهای دانش بنیان (و دانشگاه‌ها) و یا نوآوری باز نیست، بلکه به معنای ایجاد یا تقویت واحدهای تحقیق و توسعه (R&D) درون خود بنگاه‌ها و انجام فعالیت‌های تحقیق‌وتوسعه درون آنهاست. (70% تحقیق و توسعه درونی و 30% استفاده از دانش بنیان‌ها.) وی لازمه همکاری بنگاه‌های بزرگ با شرکتهای دانش بنیان را ایجاد کنسرسیوم‌های تحقیق وتوسعه ملی و بزرگ مقیاس (میان بنگاه‌ها مراکز تحقیقاتی شرکتهای زایشی دانشگاه‌ها) با محوریت یک یا دو بنگاه بزرگ (همراه با سازوکار مدیربرنامه)؛ تاسیس مراکز فناوری صنعتی (حضور همزمان پرسنل فنی بنگاه‌ها، محققین مراکز تحقیقاتی، و شرکتهای زایشی دانشگاهی جهت انجام تحقیق وتوسعه مشترک بر روی چند مساله بزرگ) و به هم رسانی با شرکتهای دانش بنیان (Match-Making) با تاکید بر نیازهای تجمیعی بخش صنعت (جهت ایجاد بازار با مقیاس بزرگ) به همراه واسطه‌گری نهادهای میانجی نظیر معاونت علمی و فناوری (جهت کاهش ریسک) عنوان کرد. علی دینی عضو هیات علمی موسسه مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی هم ضمن تاکید مجدد بر سهم شرکتهای SME از اقتصاد و GDP کشورها، بیان کرد: در ایران شرکتهای SME از تعریف مناسبی برخوردار نبوده و این تعریف با تعریف جهانی متفاوت است (در ایران تعداد پرسنل کمتر از 100 در نظرگرفته می‌شود ولی در دنیا این تعداد کمتر از 500 است. وی تاریخچه شکل‌گیری شرکتهای SME را از اروپا دانست و گفت: برای فضای کسب و کار و شرایط اجتماعی ایران که صنعت گرایی اروپا را تجربه نکرده است، این تعریف مناسب نیست و نیازمند بازبینی این تعریف جهت تخصیص بهینه سرمایه به این شرکت‌ها و جلوگیری از اتلاف منابع است. دینی برمبنای نتایج الگوبرداری از تجربیات مکزیک در حوزه فناوری و نوآوری، در خصوص نقش مهم و موثر سرمایه‌گذاری خارجی (FDI) در توسعه فناوری و رشد اقتصادی و همچنین وابستگی بنگاه به سطوح بالاتر (بخش و صنعت) اشاره کرد و افزود: نمی‌توان بنگاه‌ها را از بخش صنعت جدا دانست و با ساماندهی صنعت (نظارت بر مجوز پروژه‌ها و شرکتهای دانش بنیان، بهره‌برداری صحیح از منابع و تجمیع نیازها و...) است که بنگاه‌ها هم می‌توانند به سودآوری رسیده و R&D را در اولویت قرار دهند. وی ادامه داد: همچنین در خصوص مبحث صرفه‌های اقتصادی و خوشه‌ها و شهرک‌های صنعتی، لازم است شرایط و قواعد لازم برای شکل‌گیری ارتباطات بین بنگاه، دانشگاه و شرکتهای دانش بنیان فراهم شود. دینی ترکمانی با اشاره به رشد ضعیف بخش کلان صنعت و معدن در ایران که منجر به بهره وری کم منابع تولید می‌شود اظهار داشت: با این شرایط، نوآوری رشد نمی‌کند چرا که در سطوح کلان، بخش صنعت چالش‌هایی وجود دارد که بر بنگاه‌ها اثرگذار است و در یک اکوسیستم نمی‌توان بدون تغییر در عوامل سطوح بالاتر، تغییری در عوامل جزیی ایجاد کرد. بنابراین ممکن است بنگاه بتواند تغییراتی را ایجاد کند ولی به دلیل شرایط کلان قطعا محدودیت‌هایی دارد.
