رقابت پایاپای در یک بازار

بورس ژاپن با ۳۸۰۰ شرکت پذیرفته‌شده از جمله شرکت‌های بزرگی همچون تویوتا، سونی و کانن و ارزش بازار ۶/۸ تریلیون دلار، پنجمین بورس دنیاست. این بورس از ادغام دو بورس قدیمی و رقیب در سال ۲۰۱۳ متولد شد. بازار اوراق بهادار در ژاپن شامل پنج بورس نگویا، ساپورو و فوکویوکا در کنار گروه بورس ژاپن (توکیو و اوساکا) می‌شود. گروه بورس ژاپن (JPX) در سال ۲۰۱۳ از ادغام دو بورس فعال در بازار ژاپن یعنی بورس اوراق بهادار توکیو و بورس اوساکا ایجاد شد. این دو بورس که در گذشته رقبای قدیمی و سنتی یکدیگر به حساب می‌آمدند، هم‌اکنون تحت عنوان شرکت هلدینگ گروه بورس ژاپن، عملیات مشترک مربوط به معاملات اوراق و ابزار مشتقه را انجام می‌دهند. بورس کالای توکیو، سازمان تنظیم مقررات بورس ژاپن و شرکت تسویه اوراق ژاپن سایر اجزای تشکیل‌دهنده گروه بورس ژاپن به شمار می‌روند. سازمان تنظیم مقررات بورس ژاپن به عنوان یک نهاد مستقل و خودانتظام، حفظ یکپارچگی بازار را دنبال می‌کند و مسوولیت نظارت بر عملیات بازار در دو بورس اوساکا (OSE) و توکیو (TSE) را برعهده دارد. بر اساس گزارش سنا طبق داده‌ها و برمبنای تولید ناخالص داخلی (GDP) اسمی تنها چهار کشور ایالات متحده امریکا، چین، ژاپن و آلمان بیش از نیمی از تولید اقتصادی جهان را تشکیل می‌دهند. تولید ناخالص داخلی (GDP) به عنوان یک شاخص کلی برای بیان میزان تولید اقتصادی یک کشور عمل می‌کند. این معیار، ارزش کل بازار کالاها و خدمات نهایی تولیدشده در یک کشور را در یک بازه‌ زمانی خاص، مانند یک‌چهارم یا یک سال اندازه‌گیری می‌کند. اقتصاد ژاپن با تولید ناخالص داخلی نزدیک به ۱/۵ تریلیون دلار، از نظر ارزشگذاری اسمی در رتبه‌ سوم قرار دارد. کشور ژاپن و در واقع کلان‌شهر توکیو یکی از مراکز مالی بزرگ در جهان به شمار می‌رود که میزبان شرکت‌های برتر چندملیتی است. توکیو نقش مهمی در اقتصاد جهانی دارد و به عنوان پایتخت ژاپن همواره در تعیین سیاست‌های کلان اقتصادی و سیاسی جهان تاثیرگذار بوده و از لحاظ میزان تولید ناخالص داخلی (GDP) در رده سوم جهان ایستاده است. بسیاری از کسب‌وکارهای فعال در این کشور از قدمت بالایی برخوردارند، کسب‌وکارهای باسابقه‌ای که بسیاری از آنها اکنون در بورس‌های ژاپن پذیرش شده‌اند.

    پیشینه بورس ژاپن

بورس اوراق بهادار توکیو در پانزدهم مه ‌سال ۱۸۷۸ میلادی با نام «Tokyo Kabushiki Torihikijo» و با هدایت وزیر دارایی وقت «Shibusawa Eiichi» که یکی از طرفداران سرسخت سرمایه‌داری بود، تاسیس شد و فرآیند معاملات بازار نیز در یکم ژوئن همان سال آغاز شد. در سال ۱۹۴۳ این بازار با ادغام ۱۰ بورس محلی در شهرهای بزرگ ژاپن متولد شد. عملیات بازار جدید بلافاصله پس از بمباران ناکازاکی در تاریخ ۹ آگوست ۱۹۴۵ متوقف و پس از اتمام مسائل و مشکلات مربوط به جنگ، سرانجام بورس جدید توکیو در شانزدهم مه ‌سال ۱۹۴۹ دوباره آغاز به فعالیت کرد. بورس ژاپن در بازه زمانی ۱۹۸۳ تا ۱۹۹۰ میلادی رشد عجیب و بی‌سابقه‌ای را تجربه کرد، تا جایی که در اوج سال ۱۹۹۰ و پیش از ریزش قریب‌الوقوع شاخص‌های بورس‌های جهانی، این بازار در حدود ۵۰ درصد سرمایه موجود در بازارهای سهام جهان را به خود اختصاص داد و در رده چهارمین بازار مالی بزرگ جهان قرار گرفت.

    ارکان گروه بورس ژاپن

ارکان بورس ژاپن را بورس‌های اوساکا، بورس کالای توکیو، شرکت تسویه اوراق بهادار ژاپن، سازمان تنظیم مقررات بورس ژاپن و بورس اوراق بهادار توکیو تشکیل می‌دهند. در این میان قدمت بورس اوساکا به سال تاسیس آن یعنی ۱۸۷۸ میلادی بازمی‌گردد. این بورس، بزرگ‌ترین بازار آتی جهان در سال‌های ۱۹۹۰ و ۱۹۹۱ بود و در حال حاضر پیشروترین بورس اوراق مشتقه ژاپن به حساب می‌آید. بورس اوساکا بازار اصلی معاملات اوراق مشتقه، قراردادها و پیمان‌های آتی، اختیار معامله و معاملات شاخص به‌ شمار می‌رود. این بورس پس از ادغام با بورس اوراق بهادار توکیو در دل گروه بورس ژاپن قرار گرفت و بورس الکترونیکی سهام، قراردادهای آتی سهام و شاخص، اختیار معامله سهام و شاخص را شامل شد. همچنین بورس کالای توکیو در سال ۱۹۵۱ تاسیس شد. این بورس محل معامله قراردادهای آتی کامودیتی‌های پذیرش‌شده در تمامی بازارها تحت سند رسمی مشتقه‌های کامودیتی‌هاست. ارزش این بازار بیش از یک هزار و ۹۸۹ میلیارد ین معادل ۱/۱۸ میلیون دلار است. در ژانویه ۲۰۰۳، شرکت تسویه اوراق بهادار ژاپن به عنوان اولین شرکت تسویه در ژاپن مجوز گرفت و خدمات تسویه برای معاملات انجام شده در بورس‌های این کشور را آغاز کرد. JSCC در حال حاضر خدمات تسویه برای اوراق مشتقه خارج از بورس (OTC) مانند سواپ نرخ بهره (IRS) معاملات اوراق قرضه دولتی خارج از بورس ژاپن را ارایه می‌دهد و در تلاش است امکان استفاده از این خدمات را برای کاربران خارجی نیز فراهم کند. سازمان تنظیم مقررات بورس ژاپن هم پس از تشکیل گروه بورس ژاپن، از ادغام دو بخش عملیات خود انتظام بورس اوساکا و نهاد مقررات‌گذاری بورس توکیو در سال ۲۰۱۴ ایجاد شد و با نام فعلی خود آغاز به کار کرد. گفتنی است بورس اوراق بهادار توکیو نیز عضو فدراسیون بورس‌های سهام آسیا و اقیانوسیه (AOSEF) است. بازار اوراق بهادار توکیو در روزهای کاری هفته یعنی دوشنبه تا جمعه طی دو جلسه معاملاتی ۹ تا ۱۱: ۳۰ و ۱۲: ۳۰ تا ۱۵ فعالیت دارد و در روزهای مشخصی از سال نظیر عید سال نو، تولد امپراتور ژاپن، روز فرهنگ، بنیانگذاری کشور و... تعطیل است. در حال حاضر ارزش کل این بازار (اعم از سهام و قرضه) بالغ بر ۶/۸ تریلیون دلار بوده و حدود ۳۸۰۰ شرکت پذیرفته‌‌شده را شامل می‌شود که از میان مهم‌ترین این شرکت‌ها می‌توان بهCanon، Sony وToyota اشاره کرد.

     جریان‌های اصلی درآمد گروه بورس ژاپن

جریان‌های اصلی درآمدی گروه بورس ژاپن عبارت است از درآمد خدمات معاملاتی: ۸/۳۹ درصد (شامل اجرا و مدیریت معاملات مشتقات، سهام، اوراق، کالا و غیره)، درآمد خدمات تسویه: ۹/۲۰ درصد، درآمد خدمات پذیرش: ۵/۱۲ درصد، درآمد خدمات اطلاعاتی: ۱۸ درصد و سایر درآمدها: ۸/۸ درصد.

    ساختار بورس ژاپن

سهام پذیرفته‌شده در بورس ژاپن در سه بخش شامل بازار اول (راه‌اندازی از سال ۱۹۴۹ شامل شرکت‌های بزرگ)، دوم (راه‌اندازی از سال ۱۹۶۱ شامل شرکت‌های متوسط) و بازار شرکت‌های استارت‌آپی (راه‌اندازی از سال ۱۹۹۱) دسته‌بندی می‌شوند. در تقسیم‌بندی دیگری بازار سهام ژاپن شامل پنج بخش یعنی بازار اصلی شامل بازارهای اول و دوم، بازار شرکت‌های استارت‌آپی شامل دو بازار Mothers برای شرکت‌های نوظهور با پتانسیل رشد بالا و Jasdaq برای شرکت‌های نوظهور با رشد استاندارد و همچنین بازار Tokyo Pro Market صرفا مختص سرمایه‌گذاران حرفه‌ای است. بسیاری از سرمایه‌گذاران دسته‌بندی‌های موجود را عامل پیچیدگی و سردرگمی فعالان این بازار می‌پندارند، زیرا هر کدام از این بخش‌ها الزامات پذیرش و قوانین خاص خود را دارند. بورس ژاپن نیز ابزار سرمایه‌گذاری متنوعی نظیر سهام، شاخص‌ها، اوراق قرضه، کالا، ETF و اوراق مشتقه در اختیار سرمایه‌گذاران قرار می‌دهد. همچنین این بازار یکی از بورس‌های متراکم از لحاظ کمیت شرکت‌های پذیرفته شده است؛ به گونه‌ای که هم‌اکنون بیش از ۳۷۰۰ کمپانی در فهرست شرکت‌های بورسی بازار توکیو حضور دارند؛ که ارزش بازار آنها در مجموع بیش از پنج تریلیون دلار است. Nikkei225، مهم‌ترین شاخص بورس توکیو، مخفف عبارت Average Stock Nikkei225 است و بر اساس تاریخچه بازارهای مالی، نیکی قدیمی‌ترین شاخص در بازارهای مالی آسیا به حساب می‌آید. این شاخص قیمتی هم‌وزن متشکل از سهام ۲۲۵ شرکت برتر پذیرفته‌شده در بازار اول بورس توکیو است. در حقیقت، شاخص نیکی بورس ژاپن معادل شاخص میانگین صنعتی داوجونز در بازار سهام ایالات متحده است.