قانون «بی اعتبار»

گروه راه و شهرسازی | 

«متروپل»، «پلاسکو»، «سینااطهر» و «فهرست 129 ساختمان ناایمن پایتخت» واژه‌ها و عبارت‌هایی است که این روزها در میان مردم، کارشناسان و برخی از مسوولان دولتی و شهری می‌چرخد. داغ پلاسکو و سینا اظهر اما با «متروپل» در دوم خرداد سال جاری تازه شد. یک هفته بعد از ریزش متروپل، فهرستی از ۱۲۹ ساختمان ناایمن در تهران در فضای مجازی منتشر شد که حاکی از تکرار دیر یا زود حوادث مشابه است. باید دید آیا این‌بار اراده‌ها، سیاست‌ها و برنامه‌ریزی‌ها سریع‌تر از حوادث عمل می‌کنند یا اینکه بار دیگر مقهور شده و غم و اندوه به بار می‌آورند. آنگونه که علی بیت الهی، رییس بخش زلزله و خطرپذیری مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی گفته است، سه سال پس از حادثه پلاسکو، در بند «ظ» ماده ۱۴ قانون مدیریت بحران، مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی مکلف شد که مسوولیت ارزیابی و ایمنی ساختمان‌های مهم بلندمرتبه را بر عهده بگیرد. این قانون شهریور ۱۳۹۸ ابلاغ شد و انتظار داشتیم که با تخصیص اعتبار، این کار از سال ۱۳۹۹ آغاز می‌شد اما متأسفانه تاکنون و علی رغم پیگیری‌های مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی برای آغاز اجرای ارزیابی ساختمان‌های مهم و ناایمن شهر تهران و شرکت‌های ارزیابی ایمنی فعال شوند، اما این اتفاق رخ نداده است؛ در حالی که موضوع بسیار مهمی است و باید در ۳۱ استان و ۱۲۴۱ شهر این ارزیابی‌های سازه‌های بلندمرتبه عملی شود.

    ناایمنی فراتر از ضعف در برابر حریق است

بیت‌اللهی در گفت‌وگو با مهر درباره ساختمان‌های  نا ایمن در کشور و تبعات و مشکلات آن با اشاره به انتشار لیستی از ساختمان‌های نا ایمن در فضای مجازی و تکذیب آن از سوی سازمان آتش‌نشانی اظهار کرد: این نکته را باید در نظر گرفت که ناایمنی یک واژه بسیار گسترده‌ای است و این احتمال وجود دارد که این لیست یا لیست‌های مشابه دیگری که در اختیار سازمان آتش‌نشانی بوده صرفاً از دیدگاه نا ایمنی در برابر حریق و آتش سوزی، جمع‌آوری شده‌اند و سازه‌هایی هستند که تجهیزات آتش‌نشانی و اطفای حریق مناسب نداشته‌اند یا به امکانات مقابله با آتش سوزی مجهز نیستند. وی ادامه داد: اما نا ایمنی در برابر مخاطرات صرفاً نا ایمنی در برابر آتش نیست؛ مهم‌ترین نکته‌ای که ما را نگران می‌کند، نا ایمنی در برابر زلزله است که شامل ساختمان‌های ناپایدار، ساختمان‌های فرسوده واقع در بافت‌های فرسوده و همچنین ساختمان‌های روستایی می‌شود؛ این دسته از ساختمان‌ها ناایمن در برابر زلزله هستند.

بیت‌اللهی یادآور شد: ساختمان‌های ناایمنی هم داریم که در روی زون‌های فرونشست زمین احداث شده‌اند؛ همچنین ساختمان‌هایی در اطراف تهران در دامنه‌های خطرناک و پُر شیب احداث شده‌اند که طبعاً ایمنی لازم را ندارند؛ بنابراین تعریف ساختمان ناایمن از نظر علمی، ناپایداری ساختمان در برابر هر گونه مخاطره است به نوعی که ایمنی جانی ساکنان آن مجموعه یا مردم دیگر را تهدید می‌کند. وی تأکید کرد: با تعریف فوق، بخش عمده‌ای از ساختمان‌های موجود در کشور ما درصدی از ناایمنی را دارند.

عضو هیات علمی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی در پاسخ به اینکه ساختمان متروپل آبادان، شامل کدام دسته از موارد مذکور می‌شود، تصریح کرد: متروپل یک ساختمان بینابین بود به این دلیل که نه ساختمان کامل شده تلقی می‌شد و نه ساختمان در دست احداث؛ چرا که از برخی طبقات آن استفاده می‌شد و به هر حال تعدادی از مردم به همین خاطر جان خود را از دست دادند؛ این دسته از ساختمان‌های در دست احداث که اصولاً باید نظامات کنترلی و اداری را طی کرده باشند، ایمن باشند؛ این دسته از ساختمان‌ها، تصور ما این است که درصد بالایی از آنها ایمنی لازم را داشته باشند چون طبق ضوابط و نظارت‌ها ساخته می‌شوند؛ اما نگرانی عمده به ساختمان‌های موجود و در دست بهره‌برداری برمی‌گردد.

    وضعیت بلاتکلیف  اجرای قانون مدیریت بحران

وی اظهار کرد: تعداد ساختمان‌های در دست بهره‌برداری ناایمن بسیار زیاد است اما از آنجایی که هر چه دایره فعالیت گسترده‌تر باشد، عملاً کاری نمی‌توان انجام داد، لذا برای اینکه کاری انجام شود، آمدیم در بند «ظ» ماده ۱۴ قانون مدیریت بحران، مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی را مکلف کردیم که مسوولیت ارزیابی و ایمنی ساختمان‌های مهم بلندمرتبه را بر عهده بگیرد که امیدوار بودیم اعتباری به آن تخصیص داده شود و به ترتیب از شهر تهران، تعدادی از ساختمان‌های اولویت‌دار ارزیابی شود.

بیت‌اللهی بیان کرد: این قانون شهریور ۱۳۹۸ ابلاغ شد و انتظار داشتیم که با تخصیص اعتبار، این کار از سال ۱۳۹۹ آغاز می‌شد اما متأسفانه تاکنون و علی رغم پیگیری‌های مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی برای آغاز اجرای ارزیابی ساختمان‌های مهم و ناایمن شهر تهران و شرکت‌های ارزیابی ایمنی فعال شوند، اما این اتفاق رخ نداده است؛ در حالی که موضوع بسیار مهمی است و باید در ۳۱ استان و ۱۲۴۱ شهر این ارزیابی‌های سازه‌های بلندمرتبه عملی شود.

    خوشبختانه تعداد بلندمرتبه‌های بحران‌زا  زیاد نیست

وی افزود: البته تعداد ساختمان‌های مهم و بلندمرتبه و احتمالاً بحران زا، زیاد نیست. متأسفانه این کار انجام نشده است؛ بعد از پلاسکو هم اقدام خاصی در این زمینه انجام نگرفت؛ اگر به لیست ساختمان‌های ناایمن از نظر آتش‌نشانی شهرداری تهران دقت کنید، می‌بینید که ساختمان‌های عمومی هستند و در دسترس سازمان آتش‌نشانی قرار دارند که مورد ارزیابی دوره‌ای قرار می‌گیرند و امکان شناسایی نقاط ضعف آنها وجود دارد.

رییس بخش زلزله‌شناسی مهندسی و خطرپذیری مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی اذعان کرد: اما ساختمان‌های مسکونی بلندمرتبه، ساختمان‌های دولتی، بانک‌ها و… علی‌رغم مهم بودن، در این لیست قرار ندارند؛ علاوه بر این، بازرسی‌های انجام شده از این ساختمان‌های ناایمن، صرفاً به موضوع آتش سوزی برمی‌گردد؛ بنابراین اگر بخواهیم خارج از فضای هیجان زده و شعارگونه کاری در خصوص کنترل ساختمان‌های ناایمن کنیم، باید اولاً اعتباری تخصیص داده شود چون نیاز به آزمایش، اندازه‌گیری و نیروی کارشناس متخصص دارد. متأسفانه در اینگونه موارد، وقتی حادثه‌ای انجام می‌شود، تنها چند کار رسانه‌ای انجام می‌شود ولی در عمل آنچه مهم است که همان جلوگیری از اتفاقات گذشته است، انجام نمی‌شود. وی با بیان اینکه امیدواریم بعد از حادثه متروپل، موضوع بررسی و کنترل ساختمان‌های ناایمن با جدیت پیگیری شود، گفت: دو سال بعد از ریزش پلاسکو توانستیم قانون مدیریت بحران را به تصویب برسانیم ولی در عمل اتفاق خاصی رخ نداد.

بیت‌اللهی اظهار کرد: این سوال مطرح است که چه دستگاهی مسوول ارزیابی است، چه دستگاهی آن را اجرا می‌کند و نهایتاً کدام نهاد آن را تأیید خواهد کرد؟ همچنین ساختمان‌های دستگاه‌های دولتی، خصوصی و عمومی باید از هم تفکیک شوند؛ واحدهای حقوقی ذی صلاح در این زمینه هم باید تشکیل شود که اگر روابط ناسالمی دیده شد، کنترل شود؛ در صورت نهادینه شدن این فرآیند و با اولویت کلان‌شهرها، می‌شود موضوع کنترل بلندمرتبه‌ها را عملیاتی کرد.

    گزارش پلاسکو در حد مطالعات باقی ماند

وی اظهار کرد: پس از ریزش پلاسکو، کمیته‌ای به دستور رییس‌جمهور سابق برای بررسی آن و کارگروه‌هایی هم ذیل این کمیته تشکیل شد؛ گزارش‌های مفصلی هم تهیه کردیم اما در حد همان مجلدات باقی ماند و ارتباطی میان این گزارش‌ها با «چه باید کردهای بعد از آن» ایجاد نشد. این یکی از مشکلات مطالعات ماست که اگر مطالعات کاملی هم انجام شود، عملاً تأثیری در متن ساخت و ساز ندارد.

این پژوهشگر ادامه داد: اگر مطالعات پلاسکو یا احتمالاً گزارش‌های مربوط بسانحه متروپل به بخش عملی ساخت و ساز ورود نکند، قطعاً در حد قفسه‌های کتابخانه‌های دانشگاه‌ها باقی می‌ماند.

    چند ساختمان ناایمن داریم؟

بر مبنای سرشماری ۱۳۹۵ مرکز آمار ایران به عنوان آخرین سرشماری نفوس و مسکن، تنها در بخش ساختمان‌های مسکونی، از ۲۳ میلیون مسکن موجود در کشور، حدود ۱۰ میلیون واحد مسکونی اعم از شهری و روستایی فاقد اسکلت هستند. یعنی حداقل ۱۰ میلیون واحد مسکونی در کشور داریم که تاب مقاومت کافی در برابر زلزله را ندارند.

از نظر بافت فرسوده نیز تنها در تهران از میان حدود یک میلیون و ۱۵۰ هزار پلاک ثبتی، ۲۰۰ هزار پلاک ثبتی در بافت فرسوده هستند؛ باید این موضوع را هم در نظر گرفت که پلاک ثبتی با واحد مسکونی متفاوت است و ممکن است در یک پلاک ثبتی، مثلاً ۸ یا ۱۰ واحد احداث شده باشد؛ از سوی دیگر بر اساس برخی برآوردهای آماری متقن، ۶۰ درصد این ۲۰۰ هزار پلاک ثبتی در برابر زلزله‌های احتمالی ایمن و  تاب آور نیستند. متأسفانه آمار دقیقی از ساختمان‌های بلندمرتبه و مهم ناایمن در دست نیست و این روال در شهرهایی مانند مشهد، تبریز، اصفهان و شیراز هم صادق است و در مناطق مرکزی و میانی این کلان‌شهرها که بافت‌های فرسوده و پر تراکم واقع شده، ساختمان‌های ناایمن دیده می‌شود. علاوه بر ساختمان‌های ناایمن، محدوده‌های ناایمن هم داریم، مثلاً بازار تهران یکی از ناایمن‌ترین مکان‌های شهری ماست؛ اگر وضعیت سیم‌کشی، راه‌های فرار، تراکم جمعیت و امکانات این محدوده را بررسی کنید، می‌بینید که ایمنی کافی را ندارد و در صورت بروز سانحه خصوصاً در ایام شلوغ و کاری، این ازدحام جمعیت می‌تواند به‌شدت بحران زا و خطرآفرین باشد.