132 هزار میلیارد تومان بدهی دولت به بانک مرکزی

گروه بانک و بیمه | محسن شمشیری |

طبق اعلام بانک مرکزی در گزیده آمارهای پولی و بانکی فروردین 1401، بدهی دولت به بانک‌ها به رقم بزرگ 449 همت رسیده که رشد 8.7 درصدی در یک سال اخیر و نسبت به فروردین 1400 داشته و کاهش 1.1- درصدی نسبت به اسفند 1400 داشته است. همچنین بدهی دولت به بانک مرکزی به رقم 132 همت رسیده که کاهش 2.7- درصدی در یکسال و 0.2- درصدی نسبت به اسفند 1400 داشته است. کل بدهی بخش دولتی شامل دولت و شرکت‌های دولتی به سیستم بانکی نیز به رقم 648 همت رسیده که رشد 8.5 درصدی در یکسال و1.2- درصدی در ماه فروردین 1401 داشته است. 

براساس آخرین داده‌های آماری بانک مرکزی، میزان نقدینگی در اسفندماه سال ۱۴۰۰ به رقم چهار هزار و ۸۳۲ هزار میلیارد تومان رسید که در مقایسه با مدت مشابه سال قبل از آن ۳۹ درصد رشد داشته است.

حجم نقدینگی در بهمن سال ۹۹ برابر سه هزار و ۴۷۶ هزار میلیارد تومان و بهمن ۹۸ نیز سه هزار و ۴۷۲ هزار میلیارد تومان بود. رشد نقدینگی در بهمن ماه ۱۴۰۰ نسبت به سال قبل از آن ۳۹ درصد و در بهمن ۹۹ نیز ۴۰.۶ درصد بود .  براساس داده‌های آماری بانک مرکزی، حجم نقدینگی در اسفند ماه سال ۱۴۰۰ برابر چهار هزار و ۸۳۲ هزار میلیارد تومان شد. اقتصاد بدون رشد نقدینگی، معنایی ندارد و وجود این پدیده در اقتصاد ایران نیز امری غیرقابل انکار و طبیعی است. موضوع مهم، اما کمیت و کیفیت نقدینگی است. مقدار نقدینگی نباید آنقدر بالا باشد که نتوان ارتباطی منطقی بین آن و شاخص‌های کلان اقتصای همچون «نرخ رشد اقتصادی» برقرار کرد. دولت‌ها همواره سعی می‌کنند رشد نقدینگی را کنترل و آن را به مسیر درست هدایت کنند. هر دولتی که بتواند رشد نقدینگی را کنترل و آن را از روندی قابل قبول برخوردار و به سمت تولید هدایت کند، می‌تواند پیامدهای مثبتی از نظر رشد اقتصادی، افزایش اشتغال و کاهش تورم را برای کشور رقم بزند. اما عدم کنترل و هدایت نقدینگی، رشد لجام گسیخته تورم را به دنبال دارد. با توقف استقراض دولت از بانک مرکزی و کاهش خلق پول نظام بانکی، برای اولین‌بار پس از ۹ سال رشد ماهانه نقدینگی در فروردین امسال منفی شد. در فروردین امسال حجم نقدینگی به ۴۸۲۳.۲۹ هزار میلیارد تومان رسید که نسبت به ماه قبل از آن (اسفند ۱۴۰۰) ۲ دهم درصد کمتر شده است. پیش از این در فروردین ۱۳۹۲ در دولت دهم رشد ماهانه نقدینگی منفی شده بود اما در دولت‌های یازدهم و دوازدهم با رشد سرسام‌آور نقدینگی مواجه بودیم که نتیجه استقراض‌های گسترده دولت از بانک مرکزی و خلق پول بی‌رویه توسط نظام بانکی بود. اما در دولت سیزدهم با مدیریت هزینه‌ها، برای اولین‌بار در چند دهه اخیر دولت در ابتدای سال جاری در قالب تنخواه از بانک مرکزی استقراض نشده است. از سوی دیگر، میزان خلق پول بانک‌ها در سه ماهه نخست امسال برای اولین‌بار در سالیان اخیر، کاهشی شده است.

    رشد 1.3 درصدی پایه پولی در فروردین 

پایه پولی در نخستین ماه سال 1401 به 6117.8 هزار میلیارد ریال رسیده است که نسبت به اخرین ماه سال قبل 1.3 درصد رشد داشته است؛ رشد یک ساله پایه پولی نیز 31.5 درصد اعلام شده است. 

  بدهی بانک‌ها 143 همت 

در پایان فروردین‌ماه 1401، بدهی بانک‌ها به بانک مرکزی با رشد 24.4 درصدی نسبت به ماه مشابه سال 1400، به حدود 143 هزار میلیارد تومان رسیده‌ است. همچنین این متغیر نسبت به اسفند 1400 کاهش 2.2 درصدی داشته است. همچنین خالص دارایی‌های خارجی بانک مرکزی در پایان فروردین‌ماه 1401 به 568 هزارمیلیارد تومان رسیده‌ که این عدد نسبت به ماه مشابه سال گذشته رشد 20.1 درصدی را نشان می‌دهد. این متغیر نسبت به اسفندماه 1400 کاهش 1.6 درصدی را ثبت کرده است.

    بدهی دولت به بانک مرکزی

بدهی دولت و بانک‌ها به بانک مرکزی در پایان اسفند سال ۱۴۰۰ با افزایش همراه شده است. میزان بدهی دولت در اسفند 1400 به بانک مرکزی با رشد 19.6درصدی نسبت به سال قبل به بیش از 178 هزار میلیارد تومان رسیده است.البته در تاریخ مورد بررسی، بدهی بانک‌ها به بانک مرکزی نیز با افزایش 24.9درصدی همراه شده و به بیش از 146 هزار میلیارد تومان رسیده است.همچنین، میزان دارایی‌های خارجی بانک مرکزی در پایان اسفند ماه سال گذشته به 732 هزار میلیارد تومان رسید که حاکی از رشد 13.5درصدی است.

    ضریب فزاینده 7.8 

ضریب فزاینده نقدینگی نیز در پایان فروردین‌ماه 1401 به 7.8 رسیده که نسبت به ماه مشابه سال 1400 رشد 5.1 درصدی و نسبت به اسفندماه 1400 کاهش 1.5 درصدی را ثبت کرده است. ضریب فزاینده نقدینگی در پایان سال قبل ۸.۰۰۱ بوده که ۵.۶ درصد افزایش داشته است. گفتنی است پیش از این رییس کل بانک مرکزی نیز از منفی شدن رشد نقدینگی در دولت سیزدهم خبر داده و تأکید کرده بود: در این چند ماه که از عمر دولت جدید گذشته، شتاب رشد نقدینگی کاهش یافته است و جالب است در سال جدید یعنی در فروردین ماه نرخ رشد نقدینگی منفی است؛ بنابراین رشد نقدینگی در سال 1401 منفی شده است.

    ارزش دارایی‌های نظام بانکی  از ۱۱ هزار تریلیون تومان گذشت

دارایی‌های سیستم بانکی در اسفندماه سال گذشته ۱۱ هزار و ۳۶ هزار میلیارد تومان بود که در مقایسه با مدت سال قبل از آن ۴۵.۴ درصد رشد داشت. بانک مرکزی با انتشار گزیده آمارهای اقتصادی تا پایان اسفندماه ۱۴۰۰، خلاصه وضعیت میزان دارایی و بدهی سیستم بانکی در این دوره را نیز منتشر کرد. براساس جدول آماری منتشر شده میزان دارایی و بدهی سیستم بانکی در اسفندماه به ۱۱ هزار و ۳۶ هزار میلیارد تومان رسید. میزان دارایی خارجی بانک‌ها نیز در این دوره ۲ هزار و ۳۵۸ هزار میلیارد تومان و میزان بدهی بخش دولتی ۶۵۵ هزار میلیارد تومان بود. دارایی‌های سیستم بانکی در اسفندماه ۱۴۰۰ رشد ۴۵.۴ درصدی و در اسفند سال ۱۳۹۹ نیز ۴۰ درصد و در سال‌های ۱۳۳۸ و ۱۷۷ نیز به ترتیب ۲۴.۵ و ۲۲.۹ درصد رشد داشت. بدهی سیستم بانکی شامل نقدینگی، وام‌ها و سپرده‌های بخش دولتی، حساب سرمایه و بخش‌های دیگر است.

بدهی سیستم بانکی در بخش نقدینگی برابر با ۴ هزار و ۸۳۲ هزار میلیارد تومان است که ۹۸۶ میلیارد تومان آن پول و ۳هزار و ۸۴۵ میلیارد تومان شبه پول است.

وام‌ها و سپرده‌های بخش دولتی بخش دیگری از بدهی سیستم بانک به حساب می‌آید که براساس جداول آماری بانک مرکزی میزان در شهریورماه برابر ۳۱۱ هزار میلیارد تومان است. میزان وام‌ها و سپرده‌های بخش دولتی نزد سیستم بانکی در شهریور امسال در مقایسه با شهریور سال گذشته ۵۱.۷ درصد رشد داشته است. میزان بدهی‌های خارجی کشور در پایان اسفند پارسال نسبت به ماه مشابه سال قبل با کاهش همراه شده و به رقم 8 میلیارد و 675 میلیون دلار رسیده است. بدهی خارجی ایران در پایان اسفند 1399 معادل 9 میلیارد و 142 میلیون دلار بود. میزان بدهی‌های کوتاه‌مدت کشور در پایان اسفند 1400 حدود 2.5 میلیارد دلار و بدهی‌های بلندمدت ایران نیز 6.1 میلیارد دلار اعلام شده است. طبق این گزارش، معادل یورویی بدهی خارجی ایران نیز در تاریخ مورد بررسی، حدود 7.8 میلیارد یورو است که 5.5 میلیارد یورو از این میزان، حجم بدهی‌های میان‌مدت و بلندمدت بوده و 2.2 میلیون یورو حجم بدهی‌های کوتاه‌مدت است. بدهی خارجی مجموعه تعهدات ایجادشده در نتیجه گشایش اعتبار اسنادی تسهیلات دریافتی از بانک جهانی و سایر سازمان‌ها و نهادهای بین‌المللی همچنین تأمین مالی پروژه‌ها از طریق فاینانس، پیش‌فروش نفت و اوراق قرضه بین‌المللی را در بر می‌گیرد.

    خلاصه دارایی‌ها و بدهی‌های  بانک مرکزی

میزان دارایی‌های خارجی بانک مرکزی در پایان اسفندماه به ۷۳۲ هزار میلیارد تومان رسید که حاکی از رشد ۱۳.۵ درصدی است. همچنین خالص مطالبات بانک مرکزی از بخش دولتی با ۱۹.۶ درصد رشد نسبت به پایان سال قبل به ۱۷۸ هزار و ۶۶۰ میلیارد تومان و مطالبات بانک مرکزی از بانک‌ها با ۲۴.۹ درصد رشد به ۱۴۶.۲ هزار میلیارد تومان رسید. البته، رقم بدهی دولت و شرکت‌ها و موسسات دولتی به بانک مرکزی در این مدت به ترتیب معادل ۱۳۲.۲ هزار میلیارد تومان و ۴۶.۴ هزار میلیارد تومان بوده که هر یک با رشد ۱۴.۸ و ۳۶.۱ درصدی مواجه شده‌اند.

    وضعیت دارایی‌ها و بدهی‌های بانک‌ها

و موسسات اعتباری غیربانکی

این گزارش حاکی است، میزان دارایی‌های خارجی در این بخش با ۷۷ درصد رشد نسبت به پایان سال ۱۳۹۹ همراه بوده و به ۱۶۲۶ هزار و ۷۰۰ میلیارد تومان رسید.

حجم اسکناس و مسکوک نیز با ۶۴.۳ درصد افزایش به ۱۱.۱ هزار میلیارد تومان رسید. سپرده بانک‌ها و موسسات اعتباری غیربانکی نزد بانک مرکزی با ۳۳.۸ درصد افزایش نسبت به پایان سال ۱۳۹۹ به ۵۰۶.۴ هزار میلیارد تومان رسید. همچنین بدهی بانک‌ها و موسسات اعتباری غیربانکی به بانک مرکزی نیز در پایان اسفند ۱۴۰۰ با ۲۴.۹ درصد رشد به ۱۴۶.۲ هزار میلیارد تومان رسیده است.

    خلاصه دارایی‌ها و بدهی‌های  بانک‌های تجاری

میزان دارایی‌های خارجی بانک‌های تجاری کشور در پایان اسفند ۱۴۰۰ معادل ۲۴۱.۲ هزار میلیارد تومان است که نسبت به مدت مشابه سال پیش ۷۸.۵ درصد رشد نشان می‌دهد. سپرده بانک‌های تجاری نزد بانک مرکزی نیز ۱۲۲.۳ هزار میلیارد تومان بوده که ۷۴.۹ درصد افزایش یافته است. جمع کل دارایی‌های بانک‌های تجاری در دوره مورد بررسی، ۱۹۹۸.۴ هزار میلیارد تومان بوده که نسبت به پایان سال ۱۳۹۹ دارای ۶۸.۴ درصد رشد بوده و میزان بدهی بانک‌های تجاری به بانک مرکزی در پایان اسفند ۱۴۰۰ به ۴۹.۶ هزار میلیارد تومان رسیده که ۱۰۳.۹ درصد نسبت به سال قبل افزایش داشته است.

    وضعیت دارایی‌ها و بدهی‌های  بانک‌های تخصصی

بر اساس این گزارش، میزان دارایی‌های خارجی بانک‌های تخصصی در پایان اسفند ۱۴۰۰ معادل ۳۹۱.۸ هزار میلیارد تومان است که نسبت به سال قبل ۷۳.۸ درصد رشد یافته است. جمع کل دارایی‌های بانک‌های تخصصی در این دوره رقم ۱۵۰۹.۷ هزار میلیارد تومان است که ۴۹.۸ درصد رشد دارد.

همچنین، میزان بدهی بانک‌های تخصصی به بانک مرکزی ۴۹.۲ هزار میلیارد تومان است که معادل ۹.۷ درصد نسبت به پایان سال ۱۳۹۹ افزایش داشته است.

    رشد پایه پولی ۱۰،۵ واحد درصد  کاهش یافت

رشد حجم نقدینگی در سال گذشته نسبت به سال ۹۹، روند کاهشی داشته است؛ به گونه‌ای که از رقم ۴۰.۶ درصدی رشد حجم نقدینگی در سال ۱۳۹۹ به رقم ۳۹ درصدی رشد حجم نقدینگی در سال ۱۴۰۰ کاهش یافته است. بررسی آمار منتشر شده پیرامون متغیرهای پولی در آخرین ماه سال گذشته، نشان می‌دهد حجم نقدینگی در پایان سال گذشته، به ۴۸۳۲۴.۴ هزار میلیارد ریال رسیده است. این در حالی است که نرخ رشد حجم نقدینگی در اسفندماه ۱۴۰۰ در شرایطی به رقم ۳۹ درصد رسیده است که این نرخ از بالاترین سطح خود در مهرماه یعنی ۴۲.۸ درصد، در ماه‌های بعد روند نزولی را به ثبت رسانده است. به گونه‌ای که در آبان ماه ۴۲ درصد، در آذرماه ۴۱.۴ درصد، در دی به رقم ۳۹.۸ درصد و در بهمن ماه نیز به رقم ۳۹.۷ درصد رسیده بود. بنابراین روند بیان شده نشان‌دهنده تداوم روند کاهشی این نرخ برای پنجمین ماه متوالی است. در مجموع رشد حجم نقدینگی در سال گذشته نسبت به سال ۹۹، روند کاهشی داشته است؛ به گونه‌ای که از رقم ۴۰.۶ درصدی رشد حجم نقدینگی در سال ۱۳۹۹ به رقم ۳۹ درصدی رشد حجم نقدینگی در سال ۱۴۰۰ کاهش یافته است.

تغییرات پایه پولی در آخرین ماه سال ۱۴۰۰ نشان از رشد ۳۱.۶ درصدی پایه پولی در سال گذشته و رسیدن به رقم ۶۰۳۹.۷ هزار میلیارد ریال دارد. این در حالی است که رشد این متغیر در تیرماه سال گذشته و در آخرین ماه‌های کاری دولت دوازدهم به بالاترین رقم خود یعنی ۴۲.۶ درصد نیز رسیده بود که با شروع به کار دولت سیزدهم و با اتخاذ سیاست عدم استقراض از بانک مرکزی روند کاهشی را در پیش گرفته است. همچنین با توجه به پایان فعالیت دولت دوازدهم در مردادماه سال گذشته و ثبت رشد پایه پولی مردادماه سال قبل در سطح ۴۲.۱ درصد، می‌توان نتیجه گرفت که با آغاز به کار دولت جدید، روند کاهشی رشد پایه پولی آغاز شد تا در نهایت، افت ۱۰.۵ واحد درصد تغییرات پایه پولی را تا پایان سال قبل شاهد باشیم. به بیان دیگر آهنگ رشد پایه پولی در نیمه دوم سال ۱۴۰۰ روند کاهشی داشته است

    وضعیت نقدینگی  بر حسب عوامل موثر بر عرضه

جزییات منتشر شده نشان می‌دهد در اسفندماه سال گذشته، خالص دارایی‌های خارجی سیستم بانکی به رقم ۸۴۳۸ هزار میلیارد ریال رسیده است که نشان از رشد ۴۳.۶ درصدی در پایان سال قبل دارد. از سوی دیگر خالص دارایی‌های خارجی بانک مرکزی در اسفندماه سال گذشته با رشد ۲۰.۸ درصدی در سال ۱۴۰۰، به رقم ۵۶۸۲ هزار میلیارد ریال رسیده است. همچنین خالص دارایی‌های خارجی بانک‌ها و موسسات اعتباری به رقم ۲۷۵۶ هزار میلیارد ریال در پایان سال قبل رسیده است که بیان‌گر افزایش ۱۳۴.۸ درصدی در دوازده ماهه سال ۱۴۰۰ است. در بخش خالص دارایی داخلی نیز مشاهده می‌شود که در سومین ماه زمستان سال قبل خالص دارایی داخلی به رقم ۳۹۸۸۶.۴ هزار میلیارد ریال رسیده است که نشان‌دهنده رشد ۳۸.۱ درصدی در سال قبل است.