عقلانیت ترانزیت از ایران و ثبات منطقه‌ای
سید عبدالکریم محقق
چند ماه پیش که ناوگان تجاری جاده‌ای امارات متحده عربی از طریق کشتی عرض خلیج فارس را به مقصد بندرعباس پیمودند و سپس با عبور از مسیرهای جاده‌ای ایران، از مرز بازرگان وارد ترکیه شدند مسیر تجاری ارزانتر، سریعتر و ایمن‌تری را برای انتقال کالاهای خود به مدیترانه پیش روی خود دیدند. مسیری با صرفه اقتصادی که از طریق آن کمتر از ۲۱ روز طول می‌کشد تا محموله‌ای از خلیج فارس به دریای مدیترانه برسد . بر اساس گزارش‌های منتشر شده توسط دفتر بازرگانی ترکیه از زمان باز شدن این مسیر تقریبا یک هزار کامیون بین ترکیه و امارات متحده عربی تردد کرده‌اند که عمدتا کالاها را از غرب به شرق منتقل می‌کنند.
علاوه بر امارات متحده عربی، پاکستان نیز از مسیر زمینی ایران به ترکیه بهره می‌برد، این مسیر زمان ترانزیت کالا بین آسیای جنوبی و اروپا را از ۴۰ روز-از طریق دریا- به کمتر از یک هفته کاهش می‌دهد.
اهمیت کریدور جدید از آنجاست که کشورهای آسیای میانه با توجه به تبعات نگران‌کننده جنگ اوکراین به دنبال تبادل کالا از ایران هستند . کمبود جهانی کانتینر ناشی از تبعات حمله روسیه علیه اوکراین، همچنین تهدید دزدان دریایی و افزایش نرخ بیمه هزینه حمل و نقل دریایی را افزایش داده است . کریدور ترانزیتی شرق به غرب ایران زمان حمل و نقل، هزینه‌های بیمه، هزینه حمل و نقل و هزینه زنجیره تامین را به نفع صاحبان کالا و مصرف‌کنندگان در سراسر جهان کاهش خواهد داد. این درحالی است که مسائل و مشکلات داخلی عراق و همچنین جنگ و بی‌ثباتی در سوریه اجازه استفاده از مسیرهای جاده‌ای این دو کشور برای انتقال کالا از خلیج‌فارس به ترکیه را نمی‌دهد. در اهمیت و جذابیت این مسیر همین بس که در ماه‌های آخر ۲۰۲۱ درحالی که 300 تردد در طول این مسیر انجام شده است، این تعداد طی ۵ ماهه ابتدایی ۲۰۲۲ از هفتصد تردد فراتر رفته است. این آمار نشان می‌دهد، تبادلات تجاری با ایران برای تجارت بین‌الملل سودمند است اما تلاش‌های مداوم امریکا برای منزوی کردن و خارج کردن ایران از بازار تجارت بین‌الملل امکان استفاده از مسیر ترانزیتی ارزان، ایمن و سریع ایران را دچار چالش کرده است. اگرچه بخش دریانوردی ایران تحت تحریم‌های امریکا قرار دارد اما گزارش‌ها نشان می‌دهد که بسیاری از کشورهای منطقه با دور زدن تحریم‌ها، مسیر ترانزیتی ایران را برای مبادلات خود انتخاب می‌کنند. به‌طوری که این مسیر یکی از نیروهای محرکه دیپلماسی منطقه‌ای ایران محسوب می‌شود . با توجه به حمله روسیه به اوکراین و توجه بیش از پیش امریکا به این جنگ، فرصت مناسبی برای ایران پیش آمده است تا با تکیه بر زیرساخت‌های حمل و نقلی در تجارت بین‌الملل، جایگاه و نقش موثر‌تری برای خود پیدا کند .
به نظر می‌رسد، ایران درحال پیاده‌سازی استراتژی‌های جدید برای حضور فعال و موثر در مجامع بین‌المللی و پیوستن به کنوانسیون‌های بین‌المللی حمل و نقل است و به گسترش همکاری‌های جاده‌ای بین‌المللی با کشورهای عضو تراسیکا چشم دوخته است.
جنگ روسیه علیه اوکراین نیز موضوع حمل و نقل ارزان، ایمن و سریع و تجارت بین‌المللی را دوچندان کرده است که در این راستا مسیرهای ترانزیتی ایران و وابستگی متقابل تجارت بین‌المللی می‌تواند معیاری برای عقلانیت و کارایی برای صلح و ثبات منطقه‌ای ایجاد کند .
