معمای ترکیدن لاستیک هواپیماها در فرودگاه مشهد
گروه راه و شهرسازی|
به فاصله دو روز پس از انتشار گزارش سازمان هواپیمایی کشوری با عنوان «حوادث ترکیدگی لاستیک و صدمه به موتور پروازها در فرودگاه مشهد»، دیروز پرواز تهران به مشهد در فرودگاه این شهر دچار ترکیدگی لاستیک شد. حسن جعفری، مدیر روابط عمومی فرودگاه بین‌المللی مشهد در گفت‌وگو با ایسنا اعلام کرد: پرواز شماره ۴۳۱۰ شرکت هواپیمایی سپهران که با ۱۳۰ مسافر از تهران عازم مشهد بود، پس از فرود در فرودگاه مشهد و خزش به سمت پارکینگ، در هنگام تاکسی دچار نقص فنی شد. هر ۲ لاستیک عقب این هواپیما در این نقص فنی دچار ترکیدگی شده است. جعفری در پاسخ به اینکه آیا بروز نقص فنی در فرودگاه شهید هاشمی‌نژاد مشهد به دلیل نقص و خرابی باندهای فرودگاه است یا خیر، گفت: اگر باندهای فرودگاه مشهد مشکلی داشت، این هواپیما در باند دچار نقص فنی می‌شد. این هواپیما تمام طول باند یعنی ۴ کیلومتر را طی کرده و در هنگام خزش به سمت پارکینگ دچار نقص فنی شده است. این در حالی است که شامگاه شنبه هفته جاری، دفتر بررسی سوانح و حوادث سازمان هواپیمایی در پی تکرار نقص فنی خاص ترکیدگی لاستیک هواپیما، گزارشی منتشر کرد و بر اساس آن توصیه‌هایی را خطاب به شرکت‌های هواپیمایی، شرکت فرودگاه‌ها و موسسات تعمیر و نگهداری ابلاغ کرد تا از تکرار این حوادث جلوگیری شود. در ماه‌های گذشته نقص فنی هواپیماهای مسافری در فرودگاه‌های کشور به نظر بیشتر از گذشته شده است که البته به گفته کارشناسان صنعت هوایی این مساله به عوامل مختلفی بستگی دارد. فرسودگی ناوگان هوایی و تحریم خرید قطعات هواپیما دو علت عمده برای نواقص فنی هواپیماهای ایران به شمار می‌روند. البته از آنجا که تجهیز فرودگاه‌ها نیز وابسته به شرکت‌های خارجی است، به نظر می‌رسد، تحریم‌ها نه تنها ناوگان هوایی بلکه زیرساخت‌های هوایی را نیز دچار فرسودگی کرده است. در این حال، سازمان هواپیمایی کشور در گزارشی، علت ترکیدگی پیاپی لاستیک هواپیماها در یکی از دو باند فرودگاه مشهد را نامناسب بودن «کیفیت نقاشی روی باند اصلی» که «برجستگی‌هایی نیز به وجود آورده» به گونه‌ای که «لاستیک چرخ‌های هواپیماها را در وزن و سرعت زیاد دچار مشکل» می‌کند اعلام کرد.
بسامد بالای ترکیدگی لاستیک در فرودگاه مشهد
عصر روز شنبه هفته جاری این گزارش با عنوان «حوادث ترکیدگی لاستیک و صدمه به موتور پروازها در فرودگاه مشهد» منتشر شد. در ابتدای این گزارش درباره سابقه رویدادها اینگونه توضیح داده شده که «سازمان هواپیمایی کشوری دارای سامانه ثبت اطلاعات سوانح و حوادث بوده و کلیه شرکت‌های ارایه‌دهنده خدمات هوانوردی ضمن رعایت مقررات گزارش‌دهی رویدادهای ایمنی، رویدادهای کشور را به اطلاع سازمان رسانده که در این سامانه ثبت و ضبط می‌شود. با مراجعه به این سامانه رویدادهای متفاوتی با موضوع ترکیدگی لاستیک هواپیماها در فرودگاه مشهد به ثبت رسیده است. البته به ندرت هم سابقه ترکیدگی لاستیک هواپیماها در فرودگاه‌هایی مثل مهرآباد تهران، شیراز، ماهشهر و... مشاهده گردید ولی تعداد آن در فرودگاه مشهد فراوانی بیشتر دارد. این موضوع می‌تواند حاصل از ترافیک بالای فرودگاه، حجم مسافر زیاد، دما و ارتفاع فرودگاه به عنوان عامل کمکی باشد. رویدادهای مختلف عنوان شده دارای نتیجه‌گیری خاص خود متناسب با اطلاعات آن پرواز داشته و ممکن است نتیجه‌گیری مشابهی نداشته باشند ولی در این تحقیق سعی شده تا با تمرکز به نکات مشترک، یافته‌های ایمنی لازم حاصل شود. لازم به ذکر است در برابر رویدادهای مستحدثه قبلی با هماهنگی به عمل آمده بین سازمان و فرودگاه مذکور مقرر شده که بازدیدهای باند دو برابر شده و به شرکت‌های هواپیمایی نیز ابلاغ شده تا محدودیت‌هایی برای وزن برخاستن هواپیماها و نحوه نگهداری چرخ‌ها اعمال نمایند. دفتر بررسی سوانح و حوادث سازمان هواپیمایی کشوری همچنین درباره کیفیت ساخت، نگهداری و تعمیر تاکید کرده است که براساس بررسی از اسناد مربوطه مشخص گردید که در این رویدادها انواع مختلفی از محصولات کارخانه‌های سازنده مشاهده شده که تولیدات شرکت گهر ایران (صنایع بنی هاشم)، Bridgestone، Dunlop، Goodyear، Michelin و... بوده‌اند، پس مبحث کارخانه و مواد سازنده مورد تمرکز قرار نگرفت. چرخ‌ها و لاستیک هواپیماها جزو قطعات عمردار (LLP) نیستند و متناسب با نحوه استفاده از آن فرسوده می‌شوند و مورد تعویض قرار می‌گیرند. این چرخ‌ها ممکن است به صورت تولید جدید (New) یا به صورت اورهال شده (Recap) استفاده شوند که تعداد دفعات پروازی آنها حدودا از ۲۰۰ تا ۱۰۰ سیکل متفاوت می‌باشد. سابقه این رویدادها نشان می‌دهد که برخی چرخ‌های نو و برخی اورهال شده در این رویدادها صدمه دیده‌اند که احتمال تاثیر شرایط خارجی بر لاستیک را محتمل‌تر می‌سازد. در بازدید سرزده از چرخ‌های هواپیماهای خارجی و داخلی در فرودگاه مشهد مشخص شد که کیفیت چرخ‌ها کاملا متفاوت می‌باشد که این موضوع نشان می‌دهد دریافت لاستیک هااز منابع معتبر و مستقیم از کارخانه سازنده و بازدید مطابق با استانداردهای کارخانه شرط مهمی برای کار کرد مناسب آنها می‌باشد.
زمان وقوع ترکیدگی؟
بخش دیگر این گزارش به شرایط بهره‌برداری هواپیما پرداخته که در این زمینه آمده است: «تعداد زیادی از این رویدادها به هنگام خزش هواپیما روی باند برای پرواز (قبل از بلند شدن) و در سرعت بالای هواپیما و چرخ‌ها حادث شده است که خلبانان برابر دستورالعمل‌ها موظف به پرواز بوده‌اند و با توجه به وزن زیاد هواپیماها در این مرحله، خلبان مجبور به حفظ ارتفاع ثابت برای سوزاندن سوخت و کاهش وزن هواپیما شده‌اند. در برخی از پروازهای خارجی و داخلی مشاهده شده است که به منظور سوخت‌گیری کم در ایستگاه‌های خارجی یا ذخیره زمان در ایستگاه‌های مقصد، خلبانان نسبت به درخواست حمل سوخت اضافه برای مسیر بعد (Fuel Tankering) اقدام نموده‌اند. این رفتار در صورت رعایت بیشترین وزن مجاز هواپیما، غیرمجاز نیست. شرایط گرما و ارتفاع زیاد فرودگاه‌های کشور به‌طور مستقیم در وقوع رویدادها تاثیر داشته که علاوه بر وقوع این حوادث به عنوان یک مخاطره برای موتورهای هواپیماها نیز فرض می‌شود. زمان خنک شدن چرخ‌ها و توجه خلبانان به درجه حرارت ترمزها نکته بسیار مهمی است که باید توسط شرکت‌های هواپیمایی مورد توجه قرار گیرد. بعضی از شرکت‌های هواپیمایی برای جلوگیری از خسارت به موتورها و هواپیماها، محدودیت‌هایی از قبیل کم کردن تعداد مسافران، شرایط عملیاتی خاص در نظر گرفته‌اند.
فرودگاه مشهد گواهینامه فرودگاهی ندارد
در ادامه این گزارش درباره اطلاعات بهره‌برداری فرودگاه مشهد اینگونه توضیح داده شده است که فرودگاه شهید هاشمی نژاد مشهد توسط شرکت فرودگاه‌ها و ناوبری هوایی ایران بهره‌برداری می‌شود. این فرودگاه یکی از پر رفت و آمدترین فرودگاه‌های کشور بوده که ارایه خدمت به پروازهای داخلی و خارجی را انجام می‌دهد. تاکنون این فرودگاه برابر الزامات جدید مقررات فرودگاهی سازمان هواپیمایی کشوری موفق به دریافت گواهینامه فرودگاهی نشده که دفاتر نظارتی سازمان برنامه دارند تا پس از تکمیل فرآیندهای قانونی صدور گواهینامه فرودگاه را در دستور کار خود بررسی نمایند. این فرودگاه دارای دو باند پرواز با ساختار آسفالت در راستای ۳۱-۱۳ چپ و راست است که سامانه ILS برای باند ۱۳l-۳۱R فراهم است که باند اصلی و غالب فرودگاه مشهد فرض می‌شود. به دلیل نزدیکی باند R ۱۳-۳۱l به ساختمان‌های فرودگاه و همچنین موانع پروازی شهری، این باند به صورت معمول استفاده نمی‌شود. به همین دلیل فرودگاه محدودیت برای بسته شدن باند اصلی به مدت طولانی و انجام تعمیرات لازم دارد.
علل تکرار ترکیدگی لاستیک در فرودگاه مشهد
در ادامه این گزارش درباره وضعیت فرودگاه شهید هاشمی‌نژاد مشهد که ترکیدگی لاستیک در آن بیشتر از سایر فرودگاهی تکرار شده، آمده است: «بازدید باند و کنترل FOD باند روزانه سه مرتبه انجام می‌گرفته که هم‌اکنون افزایش یافته است. همچنین ارتفاع فرودگاه از سطح دریا بالا بوده و در هوای گرم هواپیماها در آن محدودیت راندمان دارند. خلبانان پروازها به دلیل موانع موجود در آستانه باند ۱۳ و ظرفیت کامل مسافران، به‌طور معمول تمایل دارند از باند ۱۳ چپ به پرواز در آیند.تمامی حوادث ترکیدگی چرخ‌ها در باند اصلی (۱۳ چپ/۳۱ راست) به وقوع پیوسته که مورد دقت دفتر بررسی سوانح و حوادث سازمان بوده است. گزارش‌های بررسی حوادث سازمان نشان می‌دهد که کیفیت نقاشی روی باند اصلی مناسب نبوده و علاوه بر تولید FOD، برجستگی‌هایی نیز به وجود آورده که لاستیک چرخ‌های هواپیماها را در وزن و سرعت زیاد دچار مشکل می‌سازد. پس از وقوع سانحه خروج از باند هواپیمای ۸۳ MD شرکت هواپیمایی زاگرس در سال ۱۳۹۴ و حادثه ترکیدگی لاستیک هواپیمای B۷۳۷ شرکت هواپیمایی سپهران در سال ۱۴۰۰، توصیه ایمنی برای ارتقای کیفیت سطح باند اصلی فرودگاه مشهد (قدرت ترمزگیری و رنگ‌آمیزی) صادر شده که با توجه به اظهارات مدیران فرودگاهی، به دلیل زمان‌بر بودن و حجم زیاد پروژه، تاکنون موفق به اقدام اصلاحی نشده‌اند. در نهایت دفتر بررسی سوانح و حوادث سازمان هواپیمایی کشوری توصیه‌های جدید ایمنی خود برای پیشگیری از این حوادث را اینگونه در پایان گزارش خود آورده است: «باتوجه به یافته‌های بالا و به منظور ارتقای ایمنی پروازها توصیه‌های ایمنی زیر صادر شده تا دفاتر نظارتی سازمان هواپیمایی کشوری با پیگیری لازم، زمینه اجرای آنها را فراهم آورند.
توصیه ایمنی به کلیه شرکت‌های هواپیمایی
۱- تا رفع مشکل باند فرودگاه مشهد، از حمل سوخت اضافی در ایستگاه مشهد ممانعت به عمل آورده و حمل سوخت اضافی در هوای گرم و فرودگاه‌های مرتفع را کنترل و محدود نمایند.
۲- در بازه زمانی لازم مابین زمان توقف هواپیما و شروع حرکت آن در پارکینگ فرودگاه‌های کشور (Ground time) در دستورالعمل‌های خود اطمینان حاصل نموده و اجرای آن را پایش نمایند.
۳- بخش عملیات شرکت متناسب با راندمان هواپیماها و ارتفاع و درجه حرارت فرودگاه‌ها، محدودیت‌های عملیاتی خود و نحوه کنترل دمای ترمزها را ابلاغ و اجرا نمایند.
۴- سیستم‌های کیفی و تضمین مرغوبیت، نحوه خرید قطعات، نگهداری و تعمیر چرخ‌ها را بیشتر مورد پایش قرار دهند.»
2 تکلیف برای شرکت فرودگاه‌ها
در ادامه این گزارش، دفتر بررسی سوانح و حوادث سازمان هواپیمایی کشوری در بخش «توصیه ایمنی به شرکت فرودگاه‌ها و ناوبری هوایی ایران» آورده است که این شرکت موظف است «در سریع‌ترین زمان ممکن نسبت به ارزیابی ریسک و تدوین برنامه بازسازی سطح باند اصلی فرودگاه مشهد برابر مقررات فرودگاهی کشور اقدام نموده و در این راستا برای دریافت هرگونه معافیت خاص موافقت سازمان هواپیمایی کشوری را کسب نماید. همچنین باتوجه به وارد شدن خسارت به شرکت‌های هواپیمایی، هماهنگی لازم برای نحوه جبران خسارت در خصوص سهم عوامل فرودگاهی نیز انجام پذیرد.» از سوی دیگر در بخش پایانی این توصیه‌های ایمنی به موسسات تعمیر و نگهداری اینگونه توصیه شده است که «نگهداری و تعمیر چرخ‌ها، ترمزها و تعویض لاستیک‌ها مطابق با استاندارد کارخانه سازنده صورت پذیرفته و از پذیرش درخواست‌های نامتعارف شرکت‌های هواپیمایی پرهیز شود. همچنین تامین و دریافت مواد مصرفی و قطعات مطابق با استانداردهای مربوطه صورت پذیرفته و در صورت مشاهده تخلف شرکت‌های هواپیمایی، مراتب سریعا به سازمان هواپیمایی کشوری اعلام گردد.»
