خیام در فضا

روز گذشته ماهواره «خیام» با وزن ۶۰۰ کیلوگرم با ماهواره‌بر «سایوز» به مدار ۵۰۰ کیلومتری زمین پرتاب شد تا طبق اعلام سازمان فضایی به مدت ۵ سال از داده‌ها و تصاویر ارسالی آن در حوزه‌های کشاورزی، منابع طبیعی، محیط زیست، منابع آبی، معادن و پایش مرزها و مدیریت حوادث غیرمترقبه و نیروهای دفاعی استفاده شود. بر اساس اعلام سازمان فضایی ایران، سال گذشته با پرتاب ماهواره تماماً ایرانی «نور ۲» با ماهواره‌بر بومی «قاصد»، فناوری کاملاً بومی تزریق ماهواره‌های زیر ۵۰ کیلوگرم به مدار ۵۰۰ کیلومتری زمین امتحان خود را با موفقیت پس داد و طبق برنامه‌ریزی صورت گرفته، این مسیر ادامه پیدا خواهد کرد و با همت دانشمندان و متخصصان بخش‌های مختلف کشور، تا انتهای سال جاری توانمندی تزریق ماهواره‌های تا ۱۰۰ کیلوگرم به مدار ۵۰۰ کیلومتری زمین تثبیت خواهد شد.

سازمان فضایی ایران اعلام کرده است: با توجه به وزن بیش از نیم‌تنی ماهواره «خیام» و نیز درصد بسیار بالای موفقیت پرتابگر سایوز، پرتاب ماهواره «خیام» به کشور روسیه واگذار شده است. همچنین با توجه به ضریب اطمینان بالای پرتابگر سایوز در پرتاب و در مدارگذاری ماهواره‌ها، بسیاری از کشورهای صاحب چرخه کامل فناوری فضایی که خود توانایی پرتاب ماهواره را دارند نیز از پرتابگرهای روسی استفاده می‌کنند. چند ساعت پس از این پرتاب، سازمان فضایی اعلام کرد ماهواره «خیام» در مدار ۵۰۰ کیلومتری آرام گرفت و اولین داده تله‌متری آن از ایستگاه فضایی ماهدشت دریافت شد. بر اساس موقعیت این ماهواره، داده‌های تله‌متری آن از یکی از ایستگاه‌های این سازمان دریافت می‌شود و در حال حاضر نیز اولین داده‌های تله متری ماهواره «خیام» از ایستگاه فضایی ماهدشت سازمان فضایی دریافت شده است.

مدیرکل بهره‌برداری و عملیات فضایی سازمان فضایی ایران با بیان اینکه ارتباط با ماهواره خیام چهار بار در شبانه‌روز خواهد بود، گفت: در حال حاضر داده‌های ارسال شده از این ماهواره، تصویر نیست؛ چرا که ماهواره خیام هنوز عملیاتی نشده و نیاز به اعمال تنظیمات دارد که این پروسه در مدت چهار ماه انجام می‌شود. وی ادامه داد: این ماهواره یک ماهواره سنجش از دور و برای تصویربرداری از زمین با دقت یک متر است و دارای کاربردهای وسیعی از جمله پایش منابع طبیعی، پایش محصولات کشاورزی، ارتقای بهره‌وری در حوزه کشاورزی، پایش دقیق منابع آبی کشور، مدیریت مخاطرات طبیعی، پایش تغییرات کاربری، ساخت و سازهای غیرمجاز و مقابله با جنگل‌خواری، پایش مخاطرات زیست محیطی، پایش معادن و اکتشافات معدنی، پایش مرزهای کشور، به روز رسانی نقشه‌ها و تهیه نقشه‌های سه‌بعدی است. نعیمی، با تاکید بر اینکه اولین جلسه ارتباطی با ماهواره «خیام» را امروز برگزار کردیم، یادآور شد: در این جلسه ارسال و دریافت داده انجام شد و هنوز زود است که به‌طور کامل اعلام کنیم که موفقیت آمیز بوده، ولی پرتاب این ماهواره با موفقیت همراه بوده و در مدار قرار گرفته است. مدیرکل بهره‌برداری و عملیات فضایی سازمان فضایی ایران، خاطرنشان کرد: بر اساس برنامه‌های پیش‌بینی شده، این ماهواره در حال انجام ماموریت‌های خود است.

وی با تاکید بر اینکه در هر شبانه‌روز چهار بار با این ماهواره ارتباط داریم، یادآور شد: ارتباط با ماهواره خیام دو بار در روز و در حوالی ۱۰ تا ۱۳ و دو بار هم در شبانگاه در ساعات ۲۲ تا یک بامداد خواهد بود و در این ارتباطات هم می‌توانیم ارسال داده داشته باشیم و هم دریافت داده. نعیمی تاکید کرد: در روزهای اول پرتاب این ماهواره، ماهیت ارسال و دریافت داده، از نوع تصویر نیست؛ چرا که ماهواره عملیاتی نشده است و نیاز دارد چند ماه تنظیماتی بر روی این ماهواره صورت گیرد.

وی اظهار کرد: معمولا این پروسه در مدت ۴ ماه به‌طول می‌انجامد تا اینکه ماهواره به مرحله تهیه تصاویر کالیبره شده و قابل بهره‌برداری برسد و تصاویر را به دست ما برساند. نعیمی در پاسخ به این سوال که آیا ماهواره «خیام» ساخت ایران است یا تنها مالکیت آن را بر عهده دارد، توضیح داد: ماهواره به سفارش ما و ساخت و پرتاب آن از کشور خارجی بوده، ولی بهره‌برداری از داده‌های این ماهواره از ایستگاه‌های داخل کشور است و در مرحله نصب و بهره‌برداری از ایستگاه‌ها، متخصصان ایرانی مشارکت داشتند، ضمن آنکه بخش عمده‌ای از آموزش‌های آن نیز در داخل کشور انجام شده است. ایران همچنین استفاده نظامی از اطلاعات این ماهواره را نیز قویا رد کرده است. با توجه به فعالیت‌ها و اهداف صرفا صلح‌آمیز و غیرنظامی سازمان فضایی ایران، از تصاویر ماهواره «خیام» برای ارتقاء توانایی مدیریت و برنامه‌ریزی کشور در حوزه‌های مختلف کشاورزی، منابع طبیعی، محیط زیست، منابع آبی، معادن و پایش مرزها، مدیریت حوادث غیرمترقبه و... استفاده می‌شود و نیروهای دفاعی کشور برای رفع نیازهای خود مسیرهای اختصاصی و منحصر به فرد خود را به لحاظ فنی و راهبردی پیگیری می‌کنند.

به دنبال پرتاب موفقیت آمیز این ماهواره ایرانی، بسیاری از رسانه‌های جهان به این موضوع واکنش نشان دادند. خبرگزاری «آسوشیتدپرس» با تیتر «روسیه ماهواره ایرانی را با موفقیت پرتاب کرد» به استقبال این خبر رفت و نوشت: «موشک ماهواره‌بر «سایوز» حدود ۹ دقیقه پس از پرتاب، ماهواره ایرانی موسوم به «خیام» را در مدار قرار داد.» پایگاه خبری «اِی‌بی‌سی نیوز» نیز با همین تیتر اقدام به مخابره این خبر کرده و در ادامه نوشته است: «یک موشک روسی روز سه‌شنبه با موفقیت یک ماهواره ایرانی را به مدار زمین فرستاد. موشک سایوز طبق برنامه در ساعت 8:52 صبح سه‌شنبه به وقت مسکو از تاسیسات پرتاب «بایکونور» در قزاقستان بلند شد و حدود ۹ دقیقه پس از پرتاب، ماهواره ایرانی موسوم به «خیام» را در مدار قرار داد. این موشک به نام حکیم «عمر خیام»، دانشمند ایرانی که در قرن یازدهم و دوازدهم می‌زیسته، نامگذاری شده است.

ایران اعلام کرده است که این ماهواره مجهز به دوربین با وضوح بالا برای نظارت بر محیط زیست است و به‌طور کامل تحت کنترل خود باقی خواهد ماند. تهران گفته است که هیچ کشور دیگری به اطلاعاتی که این ماهواره جمع‌آوری می‌کند، دسترسی نخواهد داشت و فقط برای مقاصد غیرنظامی استفاده خواهد شد، اما ادعاهایی وجود دارد مبنی بر اینکه روسیه ممکن است از آن برای نظارت بر اوکراین در بحبوحه اقدام نظامی خود در این کشور استفاده کند. روزنامه «واشنگتن پست» نیز با تیتر «روسیه ماهواره ایرانی را با موفقیت پرتاب کرد» اقدام به انتشار این خبر با رونوشتی از متن «ای‌بی‌سی نیوز» کرده است. اما خبرگزاری روسی «اسپوتنیک» به نقل از سازمان فضایی روسیه (روسکاسموس) نوشت: «موشک «سایوز» روسیه حامل ماهواره سنجش از دور «خیام» که توسط شرکت‌های روسی به سفارش ایران ساخته شده است، روز سه‌شنبه از پایگاه فضایی بایکونور به فضا پرتاب شد.» «همراه با این ماهواره ایرانی، ۱۶ فضاپیمای کوچک سوار بر این موشک وجود دارد که توسط دانشگاه‌های برجسته روسیه، شرکت‌های تجاری و سازمان‌های غیرانتفاعی ساخته شده‌اند. آنها برای تحقیقات علمی و فناوری از جمله برای آزمایش فناوری ارتباطات بین ماهواره‌ای، اندازه‌گیری سطح تابش الکترومغناطیسی و نظارت بر وضعیت محیط زیست طراحی شده‌اند.»

سفارت روسیه در ایران، ظهر روز سه شنبه در صفحه اجتماعی خود با اشاره به پرتاب ماهواره خیام نوشت: «پرتاب موفق ماهواره خیام، از طرح‌های مشترک و به یادماندنی روابط دو کشور است.» سفارت روسیه در ایران در صفحه توییترش نوشت: ماهواره خیام در 8:52 صبح (به وقت مسکو) با ماهواره‌بر Soyuz-2.1b از ایستگاه فضایی بایکونور به فضا پرتاب شد. ماموریت ماهواره خیام، رصد و تصویر‌برداری از سطح زمین برای اهداف غیرنظامی است. صفحه توییتر سفارت روسیه همچنین مطرح کرد: در دیدارهیات‌های روسیه و ایران، دو طرف متذکر شدند که پرتاب موفقیت‌آمیز این ماهواره و قرار گرفتن آن در مدار زمین، مرحله مهمی در پیشینه روابط دوجانبه است که به گشایشی در همکاری در صنعت فضای می‌انجامد. گام مهم ایران در فناوری‌های فضایی این پیام را به کشورهای غربی ارسال کرده که به وجود تحریم‌ها، دستاوردهای جدید همچنان در راه است و احتمالا در سال‌های آینده، خبرهایی جدید نیز در این حوزه به گوش خواهد رسید.