تجارت تهران با کابل یخ زد

تعادل | سعید ترکاشوند|

با گذشت یک‌سال از روی کارآمدن طالبان، میزان همکاری‌های تجاری ایران و افغانستان به پایین‌ترین سطح خود رسیده است؛ به‌طوری‌که افغانستان دیگر جزو شرکای اصلی ایران به شمار نمی‌رود. آمار‌های سازمان گمرک نیز بر این گزاره صحه می‌گذارند. تحلیل داده‌ها نیز نشان از افت صادرات کالا‌های ایرانی و حذف تدریجی تجار ایرانی از بازار این کشور دلالت دارد. آخرین آمارهای گمرک، حاکی از این است که در 11ماهه عمر حکومت طالبان در افغانستان، یک میلیارد و 481میلیون دلار کالا از ایران به افغانستان کالا صادر شده، که نسبت به مدت مشابه خود در سال گذشته 52درصد در وزن و 31درصد در ارزش کاهش را تجربه کرده است. 

علاوه بر این طی این مدت واردات کالایی ایران از افغانستان به 24میلیون و 524هزار دلار بوده که نسبت به مدت مشابه 294 درصد در ارزش افزایش داشته است. «حسین سلیمی» رییس اتاق مشترک بازرگانی ایران و افغانستان در گفت‌وگو با «تعادل» درباره وضعیت تجارت دو کشور ایران و افغانستان با روی کارآمدن طالبان می‌گوید: در طول یکسال اخیر گام مثبتی در روابط اقتصادی دو کشور به وقوع نپیوسته و رفت و آمد‌های تجاری بخش خصوصی دو کشور در پایین‌ترین سطح خود قرار دارد. این فعال اقتصادی، دشواری‌های پیش آمده در فرایند نقل و انتقالات پولی بین دو کشور، تعطیلی گسترده صرافی‌ها، حضور 

پر رنگ تجار ترکیه‌ای وپاکستانی در بازار این کشور را از موانع جدی حضور تجار ایرانی در بازار افغانستان می‌داند. 

   روایت آماری از تجارت با افغانستان

افغانستان در طول دو دهه اخیر پس از کشور‌های چین، عراق، ترکیه وامارات متحده عربی با وارداتی بالغ بر ۱.۱ میلیارد دلار کالا از ایران، در رده پنجم مهمترین شرکای تجاری ایران در حوزه صادرات محسوب می‌شد، اما از زمان روی کار آمدن این گروه، صادرات ایران به افغانستان، روند نزولی به خود گرفت. گرچه در طول چند سال اخیر به دلیل حضور گسترده فعالان اقتصادی ترکیه‌ای و عربستان، حضور تجار ایرانی در بازار افغانستان رو به کاهش بود، اما با روی کار آمدن طالبان، فرایند حذف ایران از بازار افغانستان با سرعت بیشتری انجام شد. بر اساس آمار‌های گمرک، در 5 ماهه نخست سال 1400 -پیش از به قدرت رسیدن طالبان- ۲ میلیون و ۱۶۵هزارتن کالا به‌ارزش ۸۵۵ میلیون دلار از ایران به کشور افغانستان صادر شده بود که نسبت به مدت مشابه سال قبل خود1/7 درصد کاهش و نسبت به سال ۹۸ شاهد افت 5 درصدی هستیم. همچنین تطابق آمار‌های تجاری ایران و افغانستان در سه ماهه نخست سال‌های 1400 و 1401 خود گواهی بر حذف تدریجی ایران از بازار افغانستان است؛ صادرات ایران به افغانستان در سه ماهه نخست سال 1400 رقمی بالغ بر 569 میلیون دلار بوده این در حالی است که در سه ماهه نخست سال 1401 یعنی همزمان با 9 ماهگی حاکمیت طالبان بر افغانستان، میزان صادرات ایران به همسایه شرقی خود با رسیدن به عدد367 میلیون دلار افت 35 درصدی را تجربه کرده است.

از سوی دیگر، بنابر آخرین آمارهای اعلام شده از سوی سازمان گمرک، در 11ماهه عمر حکومت طالبان در افغانستان، دومیلیون و 959هزار و 783تن کالا به ارزش یک میلیارد و 481میلیون دلار به افغانستان کالا صادر شده، که نسبت به مدت مشابه خود در سال گذشته 52درصد در وزن و 31درصد در ارزش کاهش داشته است؛ علاوه بر این طی این مدت واردات ایران از افغانستان هم 21هزار و 122تن کالا به ارزش 24میلیون و 524هزار و 384دلار بوده که نسبت به مدت مشابه 177درصد در وزن و 294 درصد در ارزش افزایش داشته است. درهمین حال، «علیرضا پیمان پاک» رییس سازمان توسعه و تجارت ضمن تایید کاهش میزان حجم و ارزش تجارت ایران با افغانستان، این امر را ناشی از سیاست‌گذاری‌های متعددی می‌داند که مقامات دولت طالبان در فرایند تجارت خارجی افغانستان به اجرا درآورده‌اند. پیمان‌پاک در تشریح بی‌ثباتی‌های موجود در سیاست‌گذاری‌های طالبان می‌گوید: طالبان دولتی ناپخته و بی‌‌‌‌‌‌‌تجربه‌‌‌‌‌‌‌ است که مدام قوانین را تغییر می‌دهد. اظهارات ناامیدانه رییس سازمان توسعه تجارت زنگ خطر آینده نامشخص تجاری در مواجهه با افغانستان را به ذهن متبادر می‌سازد. «ابوالفضل ظهره‌وند» سفیر پیشین ایران در افغانستان هم آینده تجارت ایران با افغانستان را در صورت پافشاری مقامات طالبان بر سیاست‌های فعلی خود مثبت ارزیابی نمی‌کند. او معتقد است تغییر سیاسی در کشور افغانستان، گرایشات قومیت‌‌‌‌‌‌‌گرایانه، حذف بازیگران سیاسی علاقه‌مند به تجارت با ایران، عدم‌امنیت و فقدان نظم سیاسی و اقتصادی در ساختار همسایه شرقی‌‌‌‌‌‌‌ ایران موجب‌شده حجم مبادلات تجاری ایران و افغانستان کاهش یابد و افغانستان دیگر پنجمین بازار تجاری ایران نباشد.

   دو مانع جدی سر راه تجار ایرانی 

در همین رابطه، رییس اتاق مشترک بازرگانی ایران و افغانستان در گفت‌وگو با «تعادل» درباره وضعیت تجارت دو کشور ایران و افغانستان با روی کارآمدن طالبان می‌گوید: در طول یک‌سال اخیر گام مثبتی در روابط اقتصادی دو کشور به وقوع نپیوسته و رفت و آمد‌های تجاری بخش خصوصی دو کشور در پایین‌ترین سطح خود قرار دارد. «حسین سلیمی» افزود: متاسفانه تاکنون رفت و آمد‌های مقامات سیاسی دو کشور نیز جز درخصوص موضوع  حق آبه ایران از رودخانه هیرمند، به سرانجام مثبت و قابل ملاحظه‌ای منتج نشده و در حال حاضر تجار افغانستانی بدون کمک دولتمردان طالبان، سعی در حفظ روابط خود با فعالان بخش خصوصی ایران کرده‌اند. وی خاطرنشان کرد: مقامات طالبان پس از یکسال از زمان رسیدن به قدرت، هنوز بر تمامی جوانب قدرت و حکومت‌داری تسلط کافی نیافته‌اند و در این مدت نیز به دلیل فریز شدن منابع مالی و دارایی‌های کشور افغانستان در بانک‌های بین‌المللی دولت طالبان با مشکلات اقتصادی متعددی مواجه شده‌ است.

سلیمی در ادامه گفت‌وگوی خود، دشواری‌های پیش آمده در فرایند نقل و انتقالات پول بین دو کشور را یکی از مهم‌ترین موانع به وجود آمده در کاهش سطح روابط تجاری دو کشور بیان کرد و گفت: در حال حاضر مقامات طالبان در خصوص جریان نقل و انتقال پول سخت‌گیری زیادی را به خرج می‌دهند به گونه‌ای که اکنون بسیاری از صرافی‌ها این کشور مجبور به تعطیلی شده‌اند. عضو هیات رییسه اتاق بازرگانی مشترک ایران و افغانستان، حضور پر رنگ تجار ترکیه‌ای در افغانستان را از دیگر چالش‌های پیش آمده برشمرد و توضیح داد: در طول یکسال اخیر فعالان اقتصادی ترکیه بر خلاف تجار ایرانی از حمایت‌های همه‌جانبه دولت متبوع خود برخوردار بوده و همین مساله باعث سبقت تجار ترک از فعالان ایرانی دربازار افغانستان شده است.

وی تاکید کرد: در حال حاضر مضاف بر فعالان گسترده فعالان اقتصادی ترک، تجار پاکستانی نیز در این یک سال اخیر از وضعیت خوبی در بازار افغانستان برخوردار شده‌اند و اکنون فعالان بخش خصوصی این کشور بخشی قابل ملاحظه‌ای از نیاز‌های افغانستان را تامین می‌کنند. سلیمی خاطرنشان کرد: خوشبختانه مزیت کالا‌های ارسالی ایران به افغانستان به گونه‌ای است که هیچکدام از کالا‌های ترکیه‌ای و پاکستانی توان رقابت با آن را ندارد؛ بنابراین باید این نکته را هم یادآورد شد، اگر شرایط فعلی همچنان ادامه داشته باشد، هیچ تضمینی بر تثبیت حضور کالا‌های مزیت‌دار ایرانی در بازار افغانستان وجود ندارد. 

   رشد سرمایه‌گذاری افغان‌ها در ایران

البته رییس اتاق مشترک بازرگانی ایران و افغانستان این موضوع را مورد اشاره قرار داده که بر خلاف وضعیت نا بسامان روابط تجاری ایران و افغانستان در طول یکسال اخیر میزان حجم و...

 تعداد سرمایه‌گذاری سرمایه‌داران افغانستانی در ایران رشد قابل توجهی را نسبت به سال گذشته تجربه کرده است. تا قبل از تحولات سیاسی سال گذشته، اتباع افغانستانی با حداقل 250 و بعد‌ها 90 هزار یورو اقدام به سرمایه‌گذاری و اقامت در ایران می‌کردند، اما اکنون این رقم به بیش از 2 تا 3میلیون دلار رسیده است.

وی درباره حضور افغان‌ها در بندر چابهار نیز گفت: ترانزیت کالا از مبداء بندر چابهار ایران به مقصد شهر‌های افغانستان همچنان به قوت خود باقی است، اما نه به مانند سال‌های گذشته. چرا عمده این ترانزیت‌ها تنها توسط بخش خصوصی صورت می‌گیرد و دولت طالبان به دلیل کمبود منابع مالی دیگر توانایی سفارش کالا و ترانزیت آن به افغانستان را ندارد. اکنون نزدیک به یک سال از عمر طالبان می‌گذرد و در این مدت روند تجارت صادرات ایران از این کشور ماهیتی نزولی به خود گرفته است، حال با توجه به مشکلات اقتصادی پیش آمده برای طالبان و حضور گسترده تجار ترک در این افغانستان به عنوان رقبای جدی فعالان اقتصادی ایران، باید دید و منتظر بود روابط تجاری تهران- کابل به کدام سو حرکت خواهد کرد.