یارانه نقدی یا کالابرگ مساله این است

وحید شقاقی شهری

ماجرای کالابرگ و یارانه نقدی این روزها در فضای مدیریتی و تصمیم سازی کشور محل تنازعات فراوانی شده است. از یک طرف نمایندگان خطاب به دولت اعلام می‌کنند، باید اقلام مصرفی را به نرخ شهریور۱۴۰۰توزیع کند و از سوی دیگر دولت معتقد است که یک چنین امری با توجه به شرایط جهانی قیمت‌ها ممکن نیست.

اما باید دید به‌طور کلی کدام گزاره یارانه نقدی و کالابرگ مورد توجه افکار عمومی قرار دارد و از آن مهم‌تر با منطق اقتصادی سازگار است؟هم تجربه‌های سال‌ها و دهه اخیر و هم نظرسنجی‌های اخیر حاکی است که یارانه‌های نقدی به مراتب بیشتر رضایت مردم را جلب کرده است.مردم یارانه را بیشتر دوست دارند و بیشتر از آن استقبال می‌کنند.همین امروز (دوشنبه) هم رییس سازمان برنامه و بودجه اعلام کرده که مردم یارانه نقدی را بیشتر می‌پسندند و رضایت آنها را بیشتر جلب می‌کند تا کوپن و کالابرگ.دلیل این رضایت هم مشخص است، چون مردم و خانوارها ترجیهات هزینه‌ای و مصرفی متفاوت و متنوعی دارند، حتی دهک‌های درآمدی یکسان هم ترجیحات مصرفی متفاوتی دارند. 

لذا خانوارها ترجیح می‌دهند دولت یارانه نقدی را به جای کالابرگ به حساب آنها واریز کند تا خودشان برای هزینه آن تصمیم بگیرند.

اما باید توجه داشت این فرایند شروطی دارد و آن اینکه دولت توزیع یارانه‌های نقدی را باید به گونه‌ای برنامه‌ریزی کند که میزان تورم سال قبل یا میانگین تورم متوسط بلندمدت اقتصاد ایران که حدود ۲۰درصد است، هر سال در این یارانه‌های نقدی لحاظ شوند. یعنی هر سال حداقل ۲۰درصد به صورت متوسط یا به اندازه نرخ تورم سال قبل به حجم یارانه نقدی سالیانه افزوده شود. در غیر این صورت سرنوشت یارانه نقدی در جامعه ایرانی، همان سرنوشتی خواهد شد که پیش از این، یارانه ۴۵هزارتومانی دولت‌های نهم و دهم به آن دچار شد. پس یارانه نقدی به مراتب از کالابرگ رضایتمندی بیشتری ایجاد می‌کند، اما شرط توفیق حداقلی آن در گروی تطابق آن با تورم سالیانه یا نرخ میانگین تورم بلندمدت سال‌های اخیر است. بنابراین تلاش‌هایی که برای توزیع کالابرگ صورت می‌گیرد به نظرم بیهوده دست ونتیجه بخش نخواهد بود.

بنابراین از منظر اقتصادی میان توزیع کالابرگ و پرداخت یارانه‌های نقدی هم از منظر اقتصادی و هم از نقطه نظر رضایت خانواده‌ها، پرداخت یارانه‌های نقدی معقول‌تر و مطلوب‌تر است. از سوی دیگر، فراموش نکنید کالابرگ به معنای افزایش سفرهای درون شهری، ترافیک بیشتر، رانت افزونتر، محدودکردن قدرت انتخاب خانوارها و...است. این در حالی است که مردم با یارانه‌های نقدی قدرت اختیار و انتخاب بیشتری دارند و خودشان می‌توانند انتخاب کنند که این منابع را صرف چه اموری کنند. اما این روند باید با مورد توجه قرار دادن حجم تورم باشد تا اثرگذاری یارانه‌های نقدی گاهش نیابد.

چنانچه به‌این ضرورت‌ها توجه نشود و بدون مطالعه اقدام به توزیع کالابرگ و کوپن به ایرانیان شود، نتایج آن را در بلندمدت و کوتاه مدت مشکلات فراوانی را ایجاد می‌کند. تجربه دهه‌های قبل در توزیع کالابرگ نشان می‌دهد که این روند برای مدل امروز مناسب نیست و باعث کم شدن مشکلات مردم نمی‌شود. ممکن یک خانوار بخواهد یارانه نقدی خود را صرف امور درمانی کند، در عین حال خانواده دیگری بخواهد با این پول به ارتقای سطح آموزشی فرزندش کمک کند، فرد دیگری ممکن است بخواهد این پول را پس انداز کند و...این انعطاف در توزیع یارانه‌ها هویداست. اما در خصوص کالابرگ این قدرت انتخاب وجود ندارد. بنابراین تصمیم دولت یا مجلس برای توزیع کوپن به نظرم نوعی بازگشت با عقب است و تبعات آن مشکل آفرین خواهد بود. کمترین تبعات آن توزیع گسترده رانت و ویژه خواری خواهد بود.