احیای برجام، حیاتی برای ایران یا اروپا؟
با وجود آنکه گزارش‌های رسمی و غیررسمی منتشر شده در روزهای گذشته از سوی طرف امریکایی نشان می‌دهد که آنها از پاسخ ایران به آخرین تغییرات اعمال شده در متن احتمالی توافق رضایت ندارند و حتی برخی از منابع احتمال آغاز دور تازه‌ای از مذاکرات را مطرح می‌کنند اما همچنان فضای حاکم بر مذاکرات نشان می‌دهد که شانس توافق وجود دارد و حتی در هفته‌های آینده احتمال آنکه دو طرف به نتیجه قطعی برسند وجود دارد.در روزهای گذشته بار دیگر بحث‌هایی مطرح شده که ریشه در یک سوال مهم دارند، در شرایط فعلی کدام طرف نیاز بیشتری به توافق دارد؟ ایران یا غرب؟ منابع غربی از ابتدای دور تازه تحریم‌ها در دولت ترامپ که به فشار حداکثری معروف شد، این طور نتیجه گرفتند که در مدتی کوتاه اقتصاد ایران به سمت فروپاشی حرکت خواهد کرد و از این رو تهران مجبور می‌شود پای میز مذاکره رفته و شرایط را آنطور که ترامپ تعیین کرده بپذیرد. با گذشت بیش از سه سال از آغاز تحریم‌ها، ترامپ در حالی کاخ سفید را ترک کرد که هیچ نشانه‌ای از علاقه تهران به مذاکره دیده نشد و فشارهای حداکثری نیز نتوانستند راه به جایی ببرند.
هرچند با روی کار آمدن بایدن، ادبیات دولت‌های غربی قدری تغییر کرده اما آنها همچنان تلاش می‌کنند شرایط را طوری نشان دهند که ایران به احیای توافق هسته‌ای نیاز دارد و اگر مذاکره به جایی نرسد، آنها با شرایط اقتصادی دشواری مواجه خواهند شد. هرچند امروز کمتر کسی می‌تواند ادعا کند که تحریم تاثیر منفی بر اقتصاد ایران نگذاشته و فشارهایی همه‌جانبه به زندگی مردم وارد نکرده است اما قطعا این تمام ماجرا نیست. در ماه‌های گذشته و پس از آغاز حمله روسیه به اوکراین، اقتصاد جهانی با شوک‌های تازه‌ای مواجه شد، شوک‌هایی که ابتدا خود را در افزایش قیمت مواد غذایی نشان دادند و سپس با توجه به نقش مهم روسیه در تامین نفت و گاز اروپا، بازار انرژی نیز تحت تاثیر قرار گرفت. در واقع هرچند کشورهای اروپایی در ابتدا روسیه را تحریم کردند اما همزمان با این نگرانی نیز مواجه بودند که نیازهای خود را به چه طریق تامین کنند. این نیاز با توجه به نزدیک شدن به فصل سرد سال بیش از هر زمان دیگری خود را نشان داده و یکی از مزیت‌های احیای توافق با ایران می‌تواند تامین بخشی از کمبود انرژی اروپا از طریق ایران باشد، موضوعی که مقامات ایرانی نیز بارها به آن اشاره کرده و گفته‌اند که بر خلاف جو ابتدایی، غرب به ایران نیاز دارد. در کنار آن، کشورهای غربی یکی از اهداف خود در برجام را محدود کردن فعالیت‌های هسته‌ای ایران اعلام کرده بودند. در سال‌های گذشته نیز با وجود تمام محدودیت‌ها، ایران توانسته توانایی هسته‌ای خود را به شکل قابل توجهی ارتقا دهد و اعلام کرده که این مسیر با سرعت بالایی دنبال خواهد شد. به این ترتیب این هدف دولت امریکا نیز به هیچ نتیجه‌ای نرسیده است. به این ترتیب حتی اگر بنا به نگاه دو طرفه به ماجرا باشد نیز همه طرف‌ها نیازها و منافعی در دل این توافق خواهند داشت و دلیل اصرار بر تداوم مذاکرات با وجود تمام اختلافات همین موضوع است و همین موضوع مقامات اسراییلی را بیش از هر کشور دیگری عصبانی کرده است. یوسی کوپرواسر، ژنرال بازنشسته و عضو ارشد مرکز امور عمومی بیت‌المقدس و رییس پیشین واحد تحقیقات در اطلاعات نظامی ارتش رژیم صهیونیستی گفت، این رژیم به تلاش برای استفاده از تمامی کارت‌هایش به منظور متقاعد کردن امریکایی‌ها جهت بازنگشتن به توافق هسته‌ای استفاده می‌کنند. کوپرواسر گفت: تا وقتی توافق نهایی نشده است، باید کاری بکنیم، مطمئنا سفر رییس موساد [به واشنگتن] کارت اصلی ماست. او با اشاره به تلاش‌های کارشکنانه رژیم اسراییل در زمینه احیای توافق هسته‌ای، گفت که این رژیم پیامش را به تمامی بخش‌های دولت امریکا منتقل می‌کند و رییس موساد در سفر آتی‌اش به واشنگتن با روسای جامعه اطلاعاتی امریکا دیدار خواهد کرد. این ژنرال بازنشسته رژیم صهیونیستی می‌گوید، با وجود اینکه رژیم اسراییل تمام تلاشش را می‌کند تا امریکا را متقاعد کند که بازگشت آن به توافق کار اشتباهی خواهد بود، به نظر می‌رسد امریکایی‌ها برای بازگشت به توافق به‌شدت مصمم هستند چون می‌خواهند در موقعیت فعلی از هرگونه ضرورت تقابل با ایران خودداری کنند. او مدعی شد، «آنها[دولت بایدن] به نوعی به دولت اوباما تعهد دارند و به همین دلیل است که می‌خواهند صرف‌نظر از خطراتی که در بر دارد، به این توافق بازگردند». کوپرواسر همچنین گفت: من فکر نمی‌کنم این‌بار هم بتوانیم انتظار رفتار متفاوتی از امریکایی‌ها داشته باشیم، فکر می‌کنم آنها قرار است گوش کنند و بعد هر کاری می‌خواهند بکنند. اظهارات این مقام رژیم صهیونیستی در بحبوحه تلاش طرفین مذاکرات وین برای احیای توافق هسته‌ای و پیشرفت‌های اخیر در این زمینه مطرح می‌شود. امریکا و ایران در مدت اخیر در حال بررسی پاسخ‌های یکدیگر نسبت به متن پیشنهادی اتحادیه اروپا برای احیای توافق هسته‌ای بوده‌اند که به گفته جوزپ بورل، مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا و هماهنگ‌کننده مذاکرات وین، آخرین متن پیش‌نویس و آخرین پیشنهاد برای رسیدن به توافقی بر سر احیای توافق هسته‌ای است.این پیشرفت‌ها در مدت اخیر مقامات ارشد رژیم صهیونیستی را به واکنش واداشته و درباره انجام شدن توافق احتمالی ابزار نگرانی کرده‌اند.علاوه بر این، پایگاه خبری صدی البلد، اخیرا با استناد به اظهارات برخی منابع رسانه‌ای در گزارشی نوشته بود، مذاکرات هسته‌ای میان ایران و قدرت‌های بزرگ در مراحل نهایی خود است و رژیم صهیونیستی تلاش می‌کند که واشنگتن را قانع کند تا مواضع خود در پرونده توافق هسته‌ای را تشدید کند. طبق این گزارش، این منابع می‌گویند، درحالی که واشنگتن و تهران درحال بررسی پیشنهادات اتحادیه اروپا و نقطه نظرات یکدیگر برای احیای برجام هستند، دولت رژیم صهیونیستی همچنان تلاش می‌کند که بر موضع امریکا در این پرونده تاثیر بگذارد. در بخشی از گزارش این رسانه عربی آمده است که واشنگتن قرار است در مقابل امضای توافق هسته‌ای با ایران و بازگشت به برجام، امتیازات و بسته جبرانی امنیتی در اختیار تل آویو قرار بدهد و تاکید می‌کند گفت‌وگوها درخصوص این بسته هنوز رسمی نشده است اما به محض امضای توافق هسته‌ای، این «امتیازات جبرانی» هم علنی خواهد شد.
به نوشته هاآرتص، ارزیابی اسراییل بر این است که دولت امریکا می‌خواهد هرچه زودتر توافق (با ایران) را امضا کند تا این موضوع را پشت سر بگذارد، درحالی که ایران به دنبال دستیابی به امتیازات بیشتر پیش از امضای توافق است. این روزنامه صهیونیستی در ادامه نوشت: اسراییل کماکان ادعا می‌کند که اگرچه تهران افکار عمومی را برای امضای توافق آماده می‌کند، اما شکاف بر سر موضوعات کلیدی میان طرف‌های مذاکره‌کننده هنوز زیاد است. در این میان، اسراییل به تلاش‌های خود برای از بین بردن توافق ادامه می‌دهد و به همین منظور، دیوید بارنی رییس موساد قرار است روز دوشنبه به واشنگتن سفر و با مقامات امریکایی درباره این موضوع گفت‌وگو کند. وی سومین نماینده از سوی دولت اسراییل است که طی دو هفته گذشته برای تحت فشار قرار دادن دولت امریکا به این کشور سفر می‌کند. دو هفته پیش، ایال هولاتا مشاور امنیت داخلی اسراییل با همتای امریکایی‌اش دیدار کرد و پس از آن گفت که واشنگتن در حال سخت‌تر کردن موضع خود درقبال تهران در مذاکرات برجامی است. بنی گانتز (وزیر جنگ رژیم صهیونیستی) نیز هفته گذشته در جریان سفر خود به واشنگتن با مقامات امریکایی درباره توافق هسته‌ای با ایران رایزنی کرد و پس از آن بود که احتمال حصول توافق نهایی کمتر و کمتر شد. مقامات امریکایی در این دیدارها به روشنی تاکید کردند که بر سر خواسته تهران، یعنی بسته شدن تحقیقات آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در ایران، سازش نخواهند کرد.
این اظهارنظرها در حالی است که امریکا به عنوان یکی از طرف‌های مذاکره که باید به آخرین پیام ایران پاسخ دهد، هنوز در این زمینه نظر قطعی نداده است. ساموئل وربرگ، سخنگوی منطقه‌ای وزارت خارجه امریکا در گفت‌وگو با شبکه الشرق گفت: حتی درصورت بازگشت به برجام، امریکا سازوکار و ابزارهای لازم برای تعامل با چالش‌های امنیتی ایران به ویژه برنامه موشکی که تهدید برای امنیت امریکا و هم پیمانان آن در خاورمیانه است را دارد. وی گفت که امریکا از پیشنهاد بستن پرونده تحقیقات آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در خصوص برنامه هسته‌ای ایران که شرط تهران برای بازگشت به برجام است، حمایت نمی‌کند. سخنگوی وزارت خارجه امریکا تاکید کرد: واشنگتن بر این باور است که نباید تحقیقات آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را به شروط بازگشت به توافق هسته‌ای ربط داد زیرا با توجه به معاهده منع اشاعه هسته‌ای، ایران ملزم به همکاری با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی است. وربرگ در ادامه خاطرنشان کرد که کشورش درخصوص پاسخ ایران به پیشنهاد اتحادیه اروپا برای احیای برجام با هم پیمانان خود مشورت می‌کند و بعد از پایان این مشورت‌ها، امریکا پاسخ خود را به اتحادیه اروپا که رابط و هماهنگ‌کننده مذاکرات است، ارسال خواهد کرد. وی با اشاره به اینکه امریکا با هم پیمانان اروپایی و عضو برجام یعنی انگلیس، فرانسه و آلمان مشورت می‌کند خاطرنشان کرد: باید پاسخ ایران را بررسی کنیم و در زمان مناسب از طریق واسطه اروپایی پاسخ دهیم.این مقام امریکایی گفت: تاخیر در امضای توافق هسته‌ای خطر فعالیت‌های ایران را افزایش می‌دهد، هر روزی که بدون نظارت و محدودیت بر برنامه هسته‌ای ایران می‌گذرد این امکان را به دولت ایران می‌دهد تا از فرصت استفاده کند تا برنامه هسته‌ای خود را گسترش دهد و آن را تقویت کند.سخنگوی منطقه‌ای وزارت خارجه امریکا درخصوص فعالیت‌های ایران در خاورمیانه هم گفت: واشنگتن از همان ابتدای مذاکرات احیای برجام با هم پیمانان خود در خاورمیانه مشورت می‌کرد. با توجه به فعالیت‌های بی‌ثبات‌کننده ایران و حمایت از تروریست‌ها در منطقه نباید به این کشور اجازه دهیم که به سلاح هسته‌ای دست یابد. وربرگ در ادامه گفت: توافق هسته‌ای باعث نمی‌شود که ما برنامه موشکی ایران را فراموش کنیم زیرا این امر خطری بزرگ برای امریکا و هم پیمانان آن در منطقه است.با توجه به پیچیده شدن شرایط در صورت نهایی نشدن توافق، به نظر می‌رسد که همچنان دو طرف به دنبال آن هستند که راهی برای رسیدن به توافق پیدا کنند، هرچند اختلافات باقی مانده همچنان کار را دشوار می‌کند.
