بی اعتنایی ملک به بازارهای موازی

مجید اعزازی| 

اگرچه با اعلام رسمی افزایش قیمت اسمی هر متر مربع مسکن در تهران طی شهریور سال جاری به 43 میلیون و 216 هزار تومان و ثبت رشد 1.1 درصدی ماهانه آن، میزان رشد این شاخص طی شش ماهه نخست سال جاری به بیش از 8 میلیون تومان (23 درصد) رسید و در این دوره بالاتر از همه بازارها ایستاد اما بررسی تازه‌ترین داده‌های آماری انتشار یافته از سوی بانک مرکزی نشان می‌دهد، بازار مسکن طی شهریورماه، نسبت به بازارهای موازی روند متفاوتی را در پیش گرفته بوده است. به عبارت دیگر، فضای کلی حاکم بر اقتصاد کشور از سوی بازیگران بازار مسکن در شهریور ماه سال جاری به گونه‌ای متفاوت از بازیگران سایر بازارهای موازی تعبیر و تفسیر شده است. هر چند که روند کاهشی تورم ملک طی 5 ماهه اخیر و همزمان روند نزولی حجم معاملات طی سه ماهه اخیر (منفی 56.5 درصد)، در شهریورماه به اوج خود رسیده است، اما به نظر می‌رسد، در ماه یادشده، مسکن نه تحت تاثیر رشد «انتظارات تورمی» و «افزایش نرخ دلار و سکه» دچار جهش تورمی شده است و نه تحت تاثیر «افت معنادار شاخص کل بورس و خروج پول‌های حقیقی از بازار سهام» شاهد رشد و رونق بوده است. 

   افت همزمان قیمت و حجم معاملات

بر اساس گزارش بانک مرکزی از تحولات بازار مسکن در شهر تهران در شهریور ماه متوسط قیمت خرید و فروش یک مترمربع زیربنای واحد مسکونی معامله شده از طریق بنگاه‌های معاملات ملکی تهران ۴۳ میلیون و ۲۱۶ هزار تومان بوده که نسبت به ماه قبل و ماه مشابه سال قبل به ترتیب ۱.۱ و ۳۶.۳ درصد افزایش دارد. 

علاوه بر این، تعداد معاملات انجام شده در این ماه 6033 فقره بود که نسبت به ماه قبل و ماه مشابه در سال ۱۴۰۰ به ترتیب ۲۲.۹ و ۲۲.۵ درصد کاهش را نشان می‌دهد و بررسی توزیع تعداد واحدهای مسکونی معامله شده در شهر تهران به تفکیک عمر بنا حاکی از آن است که واحدهای تا پنج سال ساخت با سهم ۲۸.۴ درصد بیشترین سهم را به خود اختصاص داده‌اند.

این در حالی است که در میان مناطق ۲۲‌گانه شهر تهران، بیشترین قیمت هر متر خانه ۸۷ میلیون و ۱۳۰ هزار تومان در منطقه یک و کمترین آن با ۲۱ میلیون و ۵۰۰ هزار تومان در منطقه ۱۸ بوده است که هر یک از آنها با افزایش ۲۶.۴ درصدی در منطقه یک و ۱۸.۸ درصدی در منطقه ۱۹ مواجه شده‌اند.

توزیع فراوانی تعداد واحدهای مسکونی معامله شده برحسب قیمت یک مترمربع بنا در شهریور ماه امسال نیز حاکی از آن است که واحدهای مسکونی در دامنه قیمتی ۳۰ تا ۳۵ میلیون تومان به ازای هر متر مربع بنا با سهم ۱۱.۸ درصد بیشترین سهم از تعداد معاملات شهر تهران را به خود اختصاص دادند و دامنه قیمتی ۲۵ تا ۳۰ و ۳۵ تا ۴۰ میلیون تومان با ۱۱.۲ و ۱۰.۴ درصد سهم در رتبه بعدی قرار دارد. 

از سوی دیگر، در شهریور ماه امسال توزیع فراوانی تعداد واحدهای مسکونی معامله شده بر اساس ارزش هر واحد نشان‌دهنده آن است که واحدهای مسکونی با ارزش یک میلیارد تا یک میلیارد و ۵۰۰ میلیون تومان با اختصاص سهم ۱۳.۹ درصد بیشترین سهم از معاملات انجام شده را داشته‌اند.

همچنین، توزیع معاملات انجام شده مسکن بر اساس مناطق شهری در تهران حاکی از آن است که منطقه ۵ با ۱۴.۴ درصد از کل معاملات، بیشترین سهم معاملات شهر تهران را به خود اختصاص داده است.

علاوه بر این، بررسی شاخص کرایه مسکن اجاری در شهر تهران و در کل مناطق شهری در شهریور ماه امسال نشان‌دهنده رشدی معادل ۴۰.۹ و ۴۶.۸ درصد نسبت به ماه مشابه سال گذشته است.رشد ماهانه شاخص مزبور در شهریور ماه در شهر تهران و کل مناطق شهری به‌ترتیب معادل ۴.۶ و ۴.۷ درصد است.

   افت سه ماهه حجم معاملات

به گزارش «تعادل»، برای سومین ماه متوالی حجم معاملات ملکی پایتخت در شهریورماه منفی شد. از اوج رشد معاملات ملکی، در خرداد سال جاری تعداد معاملات به 13874 فقره رسید- که در نوع خود کم نظیر بود به گونه‌ای که از سال 97 تاکنون در رتبه چهارمین ماه پر معامله بوده است- اما این رقم طی ماه‌های تیر، مرداد و شهریور با کاهش مواجه بوده است به گونه‌ای که با منفی 56.5 درصد افت در پایان شهریور سال جاری به 6033 رسیده است. نکته دیگر اینکه حجم معاملات ملک در شهریور سال جاری، کمترین تعداد معاملات در دوره پس از عبور از پاندمی کرونا (طی 13 ماهه گذشته فقط در مهر 1400 و فروردین 1401 حجم معاملات از 6 هزار فقره کمتر بوده اند) به شمار می‌رود.

   وضعیت بازارهای موازی در شهریور 

به گزارش «تعادل» در شهریور سال جاری، بازده سکه و دلار به ترتیب 5.7 درصد و 7.6 درصد بوده است. همچنین در این ماه، شاخص کل بورس منفی 4.9 درصد را ثبت کرد. در این حال، در شش ماهه نخست سال جاری، در بازارهای موازی، تنها نرخ دلار به بازدهی 21 درصدی دست یافته است. پس از آن نیز بازده سکه با 15 درصد قرار گرفته است. بازار سهام اما با بازده منفی 0.9 درصد بازنده نیمه نخست سال جاری به شمار می‌رود. 

   پیش‌بینی بازار مسکن در سه سناریو

اگر چه انتظار می‌رود از این پس شاهد بروز اثرات افت ساخت و ساز در بازار معاملاتی مسکن باشیم، اما طی 4 سال گذشته بازار مسکن به‌طور قاطع تحت تاثیر تحولات کلان اقتصادی و غیراقتصادی بوده است. انتظارات تورمی با پیش قراولی نرخ ارز از ابتدای سال 97 تاکنون همواره همگام با تحولات عرصه سیاست خارجی در نوسان بوده و بر مناسبات اقتصادی و البته بازار مسکن (ظاهرا به استثنای شهریور سال جاری) سلطه داشته است. بدیهی است در چنین فضایی کارشناسان، تحلیل گران و فعالان بازارها نوسانات نرخ دلار را لحظه به لحظه دنبال کرده و در فعالیت‌های خود لحاظ کنند. در چنین چهارچوبی،  فرهاد بیضایی، کارشناس بازار مسکن با بیان اینکه وضعیت بازار مسکن در شش ماهه دوم سال ۱۴۰۱ به متغیرهایی بستگی دارد، اظهار کرده است: باید ببینیم درآمدهای ارزی افزایش پیدا می‌کند یا نه. در صورت افزایش از ناحیه نفت خواهد بود یا دیگر بخش‌ها. درست است که عنوان می‌شود بخش مسکن ارتباط مستقیم با تحریم‌ها ندارد اما غیرمستقیم تاثیر می‌گیرد. وی در گفت‌وگو با ایسنا افزود: اگر درآمدهای ارزی منجر به ثبات قیمت ارز شود بازار مسکن می‌تواند رونق غیرتورمی را داشته باشد و زیر نرخ تورم افزایش قیمت پیدا کند. اگر بدون درآمدهای ارزی، ثبات نرخ ارز را داشته باشیم رکود مسکن همراه با ثبات قیمتی را خواهیم داشت. احتمال سوم یعنی افزایش قیمت ارز با احتمال رشد قیمت مسکن همراه می‌شود.

   با شرایط فعلی رکود تداوم می‌یابد

بیضایی تصریح کرد: بازار مسکن در رکود به سر می‌برد و در صورت ادامه وضعیت فعلی رکود مسکن تداوم خواهد داشت. ممکن است در مقاطعی رکود تورمی باشد. بعضی وقت‌ها هم با توجه به آرامشی که در بازار وجود دارد رکود همراه با ثبات قیمتی رخ می‌دهد.

این کارشناس بازار مسکن با اشاره به تحولات فصلی این بازار گفت: در فصل تابستان به دلیل افزایش جابه‌جایی، تقاضای مصرفی فعال‌تر و بازار اجاره و خرید و فروش خانه رونق دارد. در نیمه دوم سال جابه‌جایی فروکش می‌کند و حجم معاملات کاهش می‌یابد. اما در بحث قیمت‌ها در حال حاضر بازار منتظر نتایج اثرات غیراقتصادی است و مبتنی بر آن سرمایه‌گذاری یا عدم سرمایه‌گذاری شکل می‌گیرد. وی یادآور شد: رشد ارزش دلاری مسکن با رکود این بخش ارتباط دارد. اواخر دهه ۸۰ شمسی قیمت هر متر مربع مسکن در تهران به ۲۰۰۰ دلار در هر متر مربع رسیده بود. بعد از آن شاهد افت شدید بازار بودیم و این عدد تا ۷۰۰ دلار کاهش یافت. در دهه ۹۰ تقریبا بین بازه ۷۰۰ تا ۱۱۰۰ دلار در نوسان بود. در سال‌های اخیر مجددا روند صعودی به خود گرفت و هم‌اکنون به حدود ۱۴۰۰ دلار رسیده است. بیضایی تاکید کرد: با توجه به شرایط فعلی توان اقتصادی برای پوشش قیمت‌های بالاتر مسکن وجود ندارد و امکان اینکه بتوان انتظار داشت قیمت خانه بیشتر از این افزایش پیدا کند بعید است. در دهه ۸۰ که قیمت دلاری مسکن رشد چشمگیری پیدا کرد دراوج درآمدهای ارزی بودیم که اثرات بیماری هلندی در بازار مسکن هم دیده شد. از سوی دیگر بازار مسکن دوبی در رکود قرار داشت و باعث بازگشت سرمایه به کشور شد. اما الان چنین شرایطی وجود ندارد. وی ساخت خانه برای برخی گروه‌های حمایتی در قالب نهضت ملی مسکن را تایید کرد و در عین حال گفت: این قبیل طرح‌ها ارتباط چندانی با تحولات بازار مسکن ندارد. اگر دولت در حوزه املاک برای مسکن برخی دهک‌های پایین برنامه‌ریزی کند خوب است اما سطح مداخله دولت نباید از ۲۰۰ هزار واحد فراتر برود. بیضایی با بیان اینکه در مسکن مهر هم سالانه حدود ۱۷۰ هزار واحد احداث شد خاطرنشان کرد: حدفاصل سال‌های ۱۳۸۷ تا ۱۳۹۲ که دولت درآمدهای خوبی داشت و تحریم نبود ۸۶۰ هزار واحد مسکن مهر تحویل داده شد. یعنی به‌طور متوسط سالانه حدود ۱۷۰ هزار واحد به سرانجام رسید.