تبعید ناخواسته چهره‌های اقتصادی اصولگرا به حاشیه
زهرا سلیمانی|احمد توکلی یک بار دیگر در قامت رییس هیات‌مدیره دیده‌بان شفافیت و عدالت و یکی از مهم‌ترین چهره‌های اقتصادی اصولگرا، خطاب به سیدابراهیم رییسی نامه هشدارآمیزی نوشت و به نقد نظام تصمیم‌سازی‌های اقتصادی دولت پرداخت و در خصوص کمبود شدید مواد غذایی در سال آینده هشدار داد. این خبر روز گذشته و در بحبوحه عملیات تروریستی داعش در شیراز و رخدادهای اعتراضی اخیر کشور منتشر شد اما شرایط کشور پس از رخدادهای اخیر باعث شد تا کمتر به آن توجه شود. توکلی که به عنوان یکی از استراتژیست‌های جناح اصولگرا که همواره در بطن تصمیم‌سازی‌های کلان اقتصادی کشور قرار داشت، پس از تشکیل دولت سیزدهم مانند بسیاری از چهره‌های قدیمی جناح راست، مانند محمدرضا باهنر، علی لاریجانی و... مورد بی‌توجهی اصولگرایان قرار گرفته است. هرچند توکلی تلاش می‌کند خود را در جایگاه ناظر کلان تصمیمات دولت قرار داده و اعلام کند، شخصا مایل نیست در دایره تصمیم‌سازی‌های کلان اقتصادی و اجرایی حضور داشته باشد، اما بسیاری از تحلیلگران و چهره‌های استخوان خرد کرده اقتصادی می‌دانند که دوری توکلی از دایره تصمیم‌سازی‌ها نه «خودخواسته»، بلکه «ناخواسته» و تحمیل شده از سوی دولتی است که ترجیح می‌دهد، سکان هدایت برنامه‌ریزی‌های اقتصادی خود را به جای چهره‌هایی چون توکلی، خوش‌چهره، سبحانی و... در اختیار نام‌هایی چون حجت عبدالملکی، احسان خاندوزی، سیدرضا فاطمی امین و... قرار بدهد. در اثر این تحول است که احمد توکلی به جای بدل شدن به مشاور اقتصادی دولت اصولگرای سیزدهم در لاک دفاعی سکوت فرو می‌رود و به جای رفت و آمد به پاستور در گوشه دنج دفتر خود در خیابان کریم‌خان می‌نشیند و از دور شاهد برنامه‌ریزی‌های اقتصادی دولتی می‌شود که راه دیگری را می‌پوید و دوستان دیگری می‌جوید. اما توکلی روزهای دیگری را نیز در پهنه سیاست و اقتصاد ایران دیده است که او را در جایگاه متفاوتی قرار می‌دهد.
استراتژیست عدالت‌محور است
یکی از اساتید برجسته که سال‌هاست دوستی دیرینه‌ای با احمد توکلی دارد، اخیرا روایتی تعریف می‌کرد در این خصوص که توکلی در تماسی به او گفته که باید بنشینند و راهکاری برای عبور از چالش‌های پیش رو به دولت ارایه کنند، چرا که توکلی معتقد بود این راه که دولت در حوزه اقتصادی می‌رود به ترکستان ختم می‌شود. ظاهرا نامه اخیر احمد توکلی خطاب به رییسی، ارایه همین راهکار است. اما روز و روزگاری، توکلی، تک‌سوار برنامه‌ریزی‌های اقتصادی جناح راست محسوب می‌شد. چهره‌ای که با فروکش کردن گرد و غبار برآمده از سال‌های انتهایی دهه 60 خورشیدی، توانست گفتمان عدالت‌محوری اصولگرایان را در دهه‌های پیش رو تنظیم کند و با آن به عنوان کاندیدا به رویارویی سیدمحمد خاتمی در انتخابات سال80 ریاست‌جمهوری برود. اما گفتمانی که توکلی در خصوص عدالت محوری در حوزه اقتصادی تهیه کرده بود، اگر برای او «آب» نداشت و در برابر خاتمی موفقیتی برای او به بار نیاورد، برای محمود احمدی‌نژاد در انتخابات سال 84 «نان» داشت؛ چرا که احمدی‌نژاد و دوستانش با سوار شدن بر گفتمانی که توکلی آن را تدارک دیده بود، سوار بر اسب مراد به پاستور رسیدند و یکی از عجیب‌ترین عملکردهای اقتصادی را ثبت کردند. مبتنی بر این جایگاه است که بسیاری معتقدند، محمود احمدی‌نژاد همواره دینی بر گردن خود نسبت به توکلی احساس می‌کرد و جایگاه ویژه‌ای را در تصمیم‌سازی‌های اقتصادی دولتش برای او تخصیص داده بود. در این بازه زمانی توکلی هرچند به عنوان رییس‌جمهوری راهی به پاستور نداشت اما به کرات به عنوان مشاور اقتصادی دولت، راه و چاه را نشان می‌داد و بایدها و نبایدهای اقتصادی را برای دولت ترسیم کرد. زمانی که دسته‌گل‌های اقتصادی احمدی‌نژاد باعث افزایش انتقادها از او شد، توکلی اعلام کرد نسبت محمود با ایده‌های اقتصادی او نسبت دوری است و احمدی‌نژاد تنها از گفتمان او بهره برده تا در انتخابات پیروز شود. این روند در دوران حسن روحانی هرچند تغییر کرد و روحانی توکلی را نه به عنوان مشاور، اما در شمایل یک اقتصاددان قدیمی در بسیاری از نشست‌های تخصصی دعوت می‌کرد و ارج و قرب ویژه‌ای برایش قائل بود.
دوران جدیدی از راه می‌رسد
انتخابات سال 1400 اما هنگامه دیگری بود؛ هنگامه‌ای که در آن برخی اصولگرایان تندرو معتقد بودند بخشی از ناکامی‌های تاریخی این جناح، ناشی از حضور چهره‌هایی است که نتوانسته‌اند به اندازه کافی برای این طیف، توفیق به همراه بیاورند. راهبرد تدارک دیده شده، شکستن پوسته فرسوده اصولگرایی بود. قرار شد که به جای استراتژیست‌های قدیمی اصولگرا در حوزه سیاست، چهره‌هایی چون علی‌اکبر رائفی‌پور، جبرئیلی، وحید جلیلی و... وارد میدان عمل شوند. در حوزه اقتصادی نیز به جای افرادی چون توکلی، عسگر اولادی و... چهره‌هایی چون حجت عبدالملکی، احسان خاندوزی، فاطمی‌امین و... وارد میدان شدند. هرچند گذشت زمان نشان داد که همان طور که از ایده‌پردازی‌های افرادی چون رائفی‌پور، آبی برای اصولگرایان در حوزه سیاست و رسانه گرم نمی‌شود، ایده‌های افرادی چون حجت عبدالملکی نیز نخواهد توانست اصولگرایان را در حوزه اقتصادی صاحب ایده و توفیق کند. این گونه شد که نسخه عبدالملکی به فاصله چند ماه پس از حضور در بزرگ‌ترین وزارتخانه اقتصادی دولت (وزارت کار) با انتقاد نمایندگان اصولگرای مجلس مثل موسوی لارگانی و... پیچیده شد و فاطمی‌امین نیز در آستانه استیضاح و خروج از کابینه قرار گرفت. توکلی اما همچنان از گوشه دنج دفتر خود در ساختمان دیده‌بان شفافیت و عدالت در کریم‌خان، ناظر رفتار نامناسبی بود که با او و قدیمی‌های اصولگرا می‌شود. دوستان یار و غار او تعریف می‌کردند که در گعده‌های دوستانه‌شان از بی‌مهری دولت گلایه‌ها می‌کند و راهبرد اقتصادی دولت را نامناسب ارزیابی می‌کند. در یک چنین فضایی است که حدودا 4 ماه پس از آخرین انتقادی خود به رییسی در خصوص عدم عدالت آموزشی، بازهم نامه دیگری خطاب به رییس دولت سیزدهم می‌نویسد و نسبت به راهبردهای اقتصادی دولت در حوزه تامین مواد غذایی و عدم عدالت غذایی هشدار می‌دهد. احمد توکلی رییس هیات‌مدیره دیده‌بان شفافیت و عدالت در نامه‌ای به رییس‌جمهور با رونوشت به تمام وزرا، معاونان و روسای دولت، نسبت به کمبود شدید تولید محصولات اساسی غذایی اعم از گندم، جو و دانه‌های روغنی در سال آینده به دلیل حذف یارانه کود کشاورزی هشدار داد و نوشت: «اگر مشکل کود حل نشود قطعا با کمبود محصولات اساسی مواجه و مانند سال جاری اغلب کشورهای تولید‌کننده به دیگر کشورها غلات و محصولاتی نخواهند فروخت. دیده‌بان مطلع شده است سازمان مدیریت با تبدیل ارز ترجیحی به ارز نیمایی در خرید کود، یارانه مورد نیاز را در اختیار وزارت جهاد کشاورزی قرار نداده و به همین دلیل کود برای کشت پاییزه به اندازه کافی وجود ندارد. لذا پیش بینی می‌شود با کمبود شدید تولید محصولات اساسی به ویژه گندم، جو و دانه‌های روغنی در سال آینده مواجه شویم.» هشداری که برخی تحلیلگران معتقدند هرچند لحنی تند و انتقادی ندارد، اما نسبت به چشم‌انداز تیره‌ای هشدار می‌دهد که تداوم تصمیم‌سازی‌های فعلی منجر به ظهور آن می‌شود.
