تالاب گندمان؛ تالابی که نجات یافت

در روزهایی که خشک شدن تالاب‌ها به روتین عادی برایمان تبدیل شده است، حفظ حیات یک تالاب می‌تواند نقطه روشنی در آینده زیست محیطی ما به شمار بیاید. تالاب گندمان، تالابی در مجاورت شهر گندمان و در استان چهارمحال و بختیاری است. این تالاب از سویی نزدیک به محورهای مواصلاتی استان بوده و از سوی دیگر در نزدیکی منطقه حفاظت شده تنگه صیاد است. حفظ تالاب‌ها در کشور به عنوان یکی از مهم‌ترین زیستگاه‌های پرندگان و دوزیستان نادر و در معرض خطر موجب حفط تنوع زیستی در کشور خواهد شد. یکی از تالاب‌هایی که در سال‌های اخیر به همت سازمان حفاطت از محیط زیست جانی تازه به خود گرفته است؛ تالاب گندمان است. تالاب گندمان، تالابی در مجاورت شهر گندمان و در استان چهارمحال و بختیاری است. این تالاب از سویی نزدیک به محورهای مواصلاتی استان بوده و از سوی دیگر در نزدیکی منطقه حفاظت شده تنگه صیاد است. منطقه‌ای که زیستگاه قوچ و بز کوهی و دیگر نمونه‌های در معرض خطر است.

   حفظ حق‌آبه تالاب

مجموعه اقداماتی که در ده سال گذشته برای حفظ و احیای این تالاب صورت گرفت به حفظ موجودات در معرض خطر تالاب کمک شایانی کرد؛ از سوی دیگر این اقدامات موجب شد تا موجودات دیگری نیز که برخی از آنان تنها متعلق به تالاب‌ها هستند به تدریج پایشان به این تالاب باز شود. حفظ حق‌آبه تالاب، کنترل و مدیریت کشاورزان ساکن در اطراف حریم تالاب و نظارت دایمی محیط‌بانان منطقه از عواملی است که در تمام این سال‌ها برای حفظ و بهبود وضع تالاب پیگیری شد. یکی دیگر از این اقدامات احداث بند خاکی در قسمت شرقی تالاب در سال ۹۲ بود. به کمک این بند خاکی، آب باران در فصول پاییز و زمستان در تالاب ذخیره شده و تبخیر و هدر رفت آب تا حد زیادی کاهش یابد. هدایت آب مازاد زمین‌های کشاورزی اطراف نیز از جمله آثار احداث بند خاکی است. گونه‌هایی نظیر عقاب دریایی دم سفید، غاز پیشانی سفید کوچک، اردک سرحنایی، شاهین دودی تا چند سال قبل نه در سطح تالاب که در استان هم مشاهده نشده بودند.

   احداث بند خاکی

روح‌الله عسگری محیط‌بان و کارشناس پرندگان آبزی و کنار آبزی مستقر در تالاب گندمان با بیان اینکه احداث بند خاکی موجب شد که تالاب بستر زیستی مناسبی پیدا کند؛ گفت: این اقدام موجب شد تا ما به تدریج گونه‌های مختلفی را که در زمان‌های قبل شاهد آن نبودیم؛ در سطح تالاب و حتی در سطح استان مشاهده کنیم. او با بیان اینکه برخی از این‌گونه‌ها برای اولین‌بار در تالاب مشاهده شده‌اند؛ گفت: حضور این گونه‌ها به هیچ عنوان پیش از این سابقه نداشته است؛ گونه‌هایی نظیر عقاب دریایی دم سفید، غاز پیشانی سفید کوچک، اردک سرحنایی، شاهین دودی تا چند سال قبل نه در سطح تالاب که در استان هم مشاهده نشده بودند. پوشش گیاهی مناسب تالاب گندمان را شاید بتوان مهم‌ترین عاملی دانست که این حیوانات و پرندگان نادر، این تالاب را به عنوان زیستگاه خود برگزیده‌اند. همراه این مساله، بستر زیستی و عمق مناسب آب در تالاب نیز موجب شده است تالاب گندمان یک محل مناسب برای زمستان گذرانی و تابستان گذرانی گونه‌های مختلف پرندگان آبزی و کنار آبزی باشد.

   افزایش پرندگان زادآور تالاب به ۲۵ گونه

عسگری که خود یکی از طراحان و مجریان احیای تالاب گندمان است؛ در خصوص اثر احیا بر زیست تالاب گفت: گونه‌های زادآور اطراف تالاب، پیش از آنکه بند خاکی است احداث شود دوتا سه گونه بود که در سطح تالاب شناسایی شد.اما بعد از احداث بند خاکی شاهد زادآوری بیش از ۲۵ نوع پرنده در سطح تالاب گندمان هستیم و همچنین حدود ۹۰ تا ۱۰۰ گونه پرنده آبزی و کنار آبزی هستیم که به عنوان مهاجر زمستان گذرانی تابستان گذرانی می‌کنند. با این حال بخش‌هایی از تالاب گندمان عمق آب کمتری دارد و اطراف تالاب هم زیر کشت محصولات کشاورزی است. محیط بانان و کارشناسان محیط زیست وجود قسمت‌های زیستی گوناگون را اطراف تالاب ضروری می‌دانند. قسمت‌هایی از تالاب خشک شده از جزئی از بستر خود تالاب است. کارشناسان محیط زیست معتقدند آب‌گرفتگی تالاب را نباید بیش از حد طبیعی گسترش داد؛ تالاب نباید تنها مناطق غرقابی داشته و باید فضای مرغزاری هم داشته باشد. وقتی یک اکوسیستم به لحاظ عملی موثر است که تنوع اکوسیستمی و تنوع اقلیمی مختلف داشته باشد.

   احیا و مرمت تالاب‌ها نیازمند همکاری دستگاه‌ها

در حقیقت برای احیای تالاب، علاوه بر تعامل با کشاورزان و دامداران منطقه، کارخانه‌ها و مجتمع‌های تولیدی هم باید تا مسافت مشخصی دور از تالاب باشند. عدم آلودگی آب ورودی به تلاب و آلودگی هوا در کنار خودداری از ایجاد آلودگی‌های صوتی، عدم تخریب زیستگاه با ساخت بنا و جاده‌های غیرکارشناسی، توجه به حق‌آبه و جلوگیری از شکارچیان غیرمجاز از جمله اموری هستند که از سوی سازمان حفاظت از محیط زیست با همکاری دیگر نهادها در حال پیگیری است تا تالاب گندمان همچنان نگین زیبای استان چهارمحال و بختیاری بوده و میزبان پرندگان آبزی و کنار آبزی بیشتری باشد.