به دنبال ارز

زهرا سلیمانی| در گرماگرم اخبار مهم روز گذشته، 2رخداد مهم یکی در حوزه اجتماعی و سیاسی و دیگری در حوزه اقتصادی توجه اکثر ایرانیان را به خود جلب کرده بود، یکی ماجرای پسر نازی‌آبادی که خشونت عریان جریان یافته در آن باعث بهت و حیرت ایرانیان شده بود و موضوع مهم بعدی، قرار گرفتن نرخ دلار در دالان صعودی بالای 34 هزار تومانی بود. ماجرای دلار 34 هزار و 500 تومانی اما از آن دست ماجراهایی است که باعث شد مردم در عرصه میدانی حاضر شده و صف‌های طویلی رو به روی بسیاری از صرافی‌ها تشکیل بدهند. مشاهدات میدانی خبرنگار «تعادل» از بسیاری از صرافی‌های استان‌های تهران و البرز حاکی از آن است که پس از افزایش نرخ دلار در روز چهارشنبه، تقاضا برای خرید دلار افزایش چشمگیری داشته است. با توجه به افزایش 860 تومانی نرخ دلار در 24 ساعت و تداوم ضریب نااطمینانی در فضای عمومی، برخی از تحلیلگران پیش‌بینی کردند که قیمت دلار در بازارهای ایران تا 40 هزار تومان هم افزایش یابد. این پیش‌بینی‌ها با توجه به این واقعیت که نرخ دلار در معاملات طلا طی هفته اخیر با نرخ بالای 40 هزار تومانی معامله می‌شود، باعث شد تا دامنه وسیعی از ایرانیان نگران کاهش ارزش ریالی دارایی خود شوند برای حفاظت از داشته‌های ریالی خود راهی صرافی‌ها شده و دلار طلب کنند. نرخ دلار در حالی از 34 تومان گذشت که نرخ تورم سالانه مهرماه ١٤٠١ برای خانوارهای کشور به ٤٢,٩ درصد رسیده است و این یعنی با افزایش قیمت ارز، ایرانیان که دیگر توان اضافه شدن گرانی را ندارند به زودی با گرانی بیشتر مواجه خواهند شد. موضوعی زمانی بحرانی‌تر شد که برخی اخبار پشت پرده حاکی از آن است که برخی حلقه مشاوران نزدیک به دولت، این زمزمه را در گوش وزرای اقتصادی می‌خوانند که نرخ دلار را برای رشد صادرات به بالای 40 هزار تومان برسانند. وضعیتی که کسی نمی‌داند با وقوع آن کشور وارد چه التهاباتی خواهد شد. در این میان مقامات بانک مرکزی ترجیح داده‌اند که روزه سکوت بگیرند و منتظر تحولات ساعات آینده باشند. 

  واکنش بانک مرکزی به افزایش نرخ ارز

با افزایش التهابات اقتصادی در کشور و اضافه شدن بر صفوف عمومی مردم، ناگهان خبری از سوی مقامات دولتی منتشر شد که منشأ گمانه زنی‌های فراوانی در فضای عمومی کشور شد. ظهر روز گذشته اعلام شد، «رییس بانک مرکزی عمان برای توسعه روابط بانکی و بین‌المللی فیما بین ایران و عمان به تهران می‌آید و با رییس کل بانک مرکزی گفت‌وگو خواهد کرد.» بر اساس اعلام مسوولان بانک مرکزی ایران، رییس بانک مرکزی عمان عصر روز چهارشنبه به تهران می‌آید و قرار است امروز (پنجشنبه) با رییس کل بانک مرکزی ایران دیدار و گفت‌وگو کند. قمری وفا، سخنگوی بانک مرکزی اظهار کرد: « توسعه روابط بانکی و بین‌المللی فی ما بین ایران و عمان محور گفت‌وگوی صالح‌آبادی و طاهر بن سالم العمری است.» بلافاصله پس از انتشار این خبر بازار ارزیابی‌ها در خصوص پشت‌پرده این خبر در فضای اقتصادی و رسانه‌ای کشور گرم شد. برخی از تحلیلگران معتقد بودند، دولت این خبر را با هدف ارسال پالس مثبت به بازار ارز کشور منتشر کرده تا از افزایش فزاینده نرخ ارز جلوگیری کند. با توجه به نقش عمان به عنوان حلقه واسط میان ایران و امریکا و تبادل پیام‌هایی که دو کشور از این طریق صورت می‌دهند، برخی این حضور را به معنای خروج برجام از کما و احتمالی بهبود در مناسبات ایران با کشورهای 1+4 و امریکا تفسیر کردند. در نقطه دیگر تحلیل‌ها، اما کارشناسان اعلام می‌کردند که این حضور بیشتر رسانه‌ای است و نمی‌توان حساب جدی روی اثرات آن باز کرد. این دسته از کارشناسان با اشاره به وعده‌های قبلی دولت در خصوص آزادسازی دارایی‌های مسدودی ایران در کشورهایی چون کره‌جنوبی، عراق و... اعلام می‌کردند که این رفتار‌ها بیشتر با هدف کاهش انتظارات تورمی در بازارهای ایران منتشر می‌شود و ایران و کشورهای غربی در شرایط فعلی، در مرحله نزدیک شدن دیدگاه‌ها با هدف احیای برجام قرار ندارند. از جمله این منتقدان، چهره‌هایی چون پدرام سلطانی بودند که با انتشار پیامی در این خصوص نوشت: «‌از آخرین جهش نرخ ارز در نیمه نخست ۱۳۹۹ تا پایان مهر امسال حدود 100 درصد، تورم به اقتصاد ایران تحمیل شده و نقدینگی 86 درصد رشد کرده است. تقویت درآمدهای ارزی کشور نیز با تعلیق مذاکرات در دیدرس نیست. نوسانی که در نرخ ارز افتاده برای «اهل فهم» اصلا نشانه خوبی نیست.» بسیاری از کاربران زیر این پست پدرام سلطانی به فرصتی که کشور برای احیای برجام در سال 99 داشت اشاره کردند و معتقد بودند که از دست دادن این فرصت یکی از دلایل مهم افزایش نرخ ارز در کشور است.

  آیا افزایش نرخ ارز به نفع دولت است؟

یکی از روایت‌های عجیب در خصوص افزایش نرخ ارز در خصوص نقش دولت در تحولات اخیر است. برخی کارشناسان با اشاره به این واقعیت که افزایش نرخ ارز می‌تواند بخشی از کسری بودجه دولت را پوشش بدهد، از نقش ویژه دولت در نوسانات نرخ ارز خبر می‌دادند. احسان سلطانی، پژوهشگر اقتصادی در این زمینه می‌گوید: «دولت، بنگاه‌های خصولتی و بانک‌های خصوصی و عده‌ای وابسته از تورم سود می‌برند. تورم باید بالای 40 درصد باشد تا بانک‌ها و بنگاه‌ها بتوانند فساد و پول‌هایی که نابود کردند را جبران کنند. بنگاه‌های خصولتی با افزایش قیمت ارز و ‎گرانی سود می‌کنند.» این کنشگر اقتصادی با تاکید بر اینکه اقتصاد ایران که  به این اندازه دلاریزه شده است وقتی قیمت دلار افزایشی می‌شود یعنی همه ‌چیز گران می‌شود از قیمت آب معدنی و پوشک بچه تا غذا، دارو و اجاره‌خانه بالامی‌رود، گفت: « اگر ما دلار نداریم پس تشکیل صف‌های مردم برای خرید دلار چیست؟ اگر دلار داریم چرا نرخ آن کاهشی نمی‌شود؟ بنابراین کاری که دولت در حال حاضر انجام می‌دهد این است که دلار را به مردم می‌فروشد و هرچه بتواند هم نرخ آن را بالا می‌برد. این مساله خود منشأ گرانی، تورم و بدبختی مردم است.» این پژوهشگر اقتصادی با بیان اینکه دولت از این شرایط سود می‌برد و شعار و حرف زدن راحت است، افزود: «دولت، بنگاه‌های خصولتی و بانک‌های خصوصی و عده‌ای وابسته از تورم سود می‌برند، تورم باید بالای 40 درصد باشد تا بانک‌ها و بنگاه‌ها بتوانند فساد و پول‌هایی که نابود کردند را جبران کنند. آنقدر باید تورم بالا رود تا به سود برسند. بنگاه‌های خصولتی با افزایش قیمت ارز و گرانی‌ها سود می‌کنند، زیرا هزینه‌های داخلی آنها ثابت است. بنابراین از اساس برنامه دولت افزایش قیمت ارز و گرانی است. برنامه دولت این است که کشور را با مالیات تورمی اداره کند.» سلطانی با اشاره به اینکه اکنون بیش از 50 درصد جامعه ایرانی اجاره‌نشین هستند، گفت: «افزایش نرخ ارز در حالی مطرح است که بیش از 30 درصد مستاجران ناچار به جابه‌جایی ناخواسته از محله‌های بهتر به محلات پایین‌تر شده‌اند. اینها منجر به نابسامانی‌ها و آسیب‌های اجتماعی می‌شود.» با عبور از این تحلیل‌ها و بسیاری از گزاره‌های تحلیلی دیگر به نظر می‌رسد که بازار ارز کشور طی روزهای آینده با تحولات تازه‌ای روبه‌رو خواهد شد. برخی معتقدند ممکن است نرخ ارز به کانال بالای 40 هزار تومانی برسد و برخی دیگر نیز از برنامه دولت برای تداوم مذاکرات برجامی سخن می‌گویند. رخدادهایی که وقوع هر کدام از آنها به‌ طور مستقیم در بازار ارز اثرگذار خواهد بود.