پرنده‌نگری، فرصتی برای آشتی با تالاب‌ها
۲ آذرماه روز ملی پرنده‌نگری است. اختصاص یک روز در تقویم ملی به «روز ملی پرنده‌نگری» نخستین‌بار در سال ۱۳۸۹ از سوی گروهی از فعالان محیط زیست و طبیعت‌گردی پیشنهاد شد. کمیته ملی طبیعت‌گردی متشکل از سه نهاد «وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی»، «سازمان محیط‌زیست» و «سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور» با حمایت از رویداد گرامیداشت روز ملی پرنده‌نگری، این اقدام را در راستای فرهنگ‌سازی به منظور حفاظت از گونه‌های متنوع پرندگان کشور به رسمیت شناخته است. هرچند این روز هنوز به‌طور رسمی وارد تقویم ملی کشور نشده است. رضا علی‌اصل، کارشناس پرنده نگری درباره جنبه محیط زیستی یا اکوتوریسم پرنده‌نگری اظهار کرد: نه تنها پرنده‌نگری بلکه یکی از اصول و مفاهیم اصلی اکوتوریسم «حفاظت» است. نامگذاری چنین روزهایی بهانه‌ای است که در سطح ملی یا بین‌المللی به حفاظت از گونه‌های ارزشمند که در طبیعت در حال از بین رفتن هستند، توجه شود. این روز ترکیبی از دو جنبه محیط زیست و اکوتوریسم است. او افزود: اکوتوریسم شکل مسوولانه‌ای از طبیعت‌گردی است که در محیط‌های طبیعی اجرا می‌شود. در آن به دو موضوع حفاظت‌های محیط زیستی و بهبود زندگی جامعه محلی باید پرداخته شود. بدون این دو اکوتوریسم معنایی ندارد و تنها یک گردشگری ساده است.
جنبه‌های متفاوت پرنده‌نگری
علی‌اصل درباره مناطقی از کشور پرنده‌نگری در آن انجام می‌شود، توضیح داد: پرنده‌نگری دارای دو جنبه است؛ اول آنکه به بررسی گونه‌های مختلف در اکوسیستم‌های خاص اعم از عرصه‌های طبیعی، مناطق حفاظت شده، تالاب‌ها و... مانند پارک ملی گلستان، جنگل‌های هیرکانی، تالاب میانکاله می‌پردازیم. به عبارتی شاهد خواهیم بود که در این مناطق چگونه‌هایی وجود دارد. این راهنمای تخصصی پرنده‌نگری به رویکرد دوم اشاره کرد و گفت: در این رویکرد براساس فهرست هدف گونه‌ها، برنامه‌ریزی خاص آن را انجام می‌دهیم. به عنوان نمونه گروهی پرنده‌شناس خارجی به ایران آمدند تا فهرستی از گونه‌های مختلف را مشاهده کنند. برای دیدن گونه‌های مورد نظر آنها علاوه بر طیف متنوعی از اکوسیستم‌های غنی و بکر بعضا به شهرها، پارک‌ها و باغ‌ها نیز می‌رویم.
سه سطح از اقدامات لازم جهت حفظ اکوسیستم‌ها و جمعیت پرندگان
علی‌اصل در پاسخ به این پرسش که برای آسیب ندیدن اکوسیستم‌ها و جمعیت پرندگان چه اقداماتی می‌توان انجام داد، اظهار کرد: این موضوع معطوف به محیط‌های خارج شهر است. ما اکوسیستم‌های متنوعی داریم که برای حفاظت و پایداری مناطقی مانند تالاب‌ها یا محیط‌های جنگلی ابتدا باید به ارزیابی توان اکولوژیک منطقه بپردازیم. این اقدام به ما نشان می‌دهد که در منطقه چگونه‌هایی در معرض خطر هستند؟ مکان‌های زادآوری و تغذیه گونه‌ها کجا قرار دارد؟ در کدام قسمت منطقه می‌توان به بارگذاری تاسیساتی مانند برج پرنده‌نگری پرداخت که کمترین تداخل را داشته باشد؟ چه تعارضات و تهدیداتی در منطقه وجود دارد؟ و آیا ما باعث فشار مضاعف بر تعارضات خواهیم شد یا می‌توانیم بخشی از آنها را بهبود بخشیم؟ او به مرحله دوم اقدامات اشاره کرد و افزود: سپس باید به آموزش جامعه محلی بپردازیم چراکه جامعه محلی برای پرنده‌نگری بسیار دارای اهمیت است. همراهی جامعه محلی برای اجرای تورهای داخلی یا خارجی پرنده‌نگری بسیار کمک‌کننده است. می‌توان با آموزش، آنها را برای راهنمای تورهای پرنده‌نگری تربیت کرد چراکه به منطقه مسلط هستند و قابلیت انجام این اقدام را دارند. وی افزود: سطح اول اقدامات ارزیابی توان اکولوژیک منطقه بر عده دولت است. سطح دوم آموزش جامعه محلی بخشی بر عهده دولت و بخشی بر عهده فعالان این عرصه است. سطح آخر رعایت نکات اخلاقی توسط گردشگران ابتدا بر عهده خودشان سپس بر عهده فعالان این حوزه به‌ویژه راهنمای تورهای پرنده‌نگری است. به عنوان نمونه گردشگران برای گرفتن عکس بهتر به آشیانه پرنده نزدیک نشوند یا با نزدیک شدن به پرنده‌ای که در حال تغذیه از طعمه است، او را فراری ندهند همچنین سکوت منطقه را برهم نزنند یا در این مناطق آتش روشن نکنند.
تاثیر خشکسالی بر پرنده‌نگری
این کارشناس پرنده‌نگری تاثیر خشکسالی بر پرنده‌نگری را بسیار شدید دانست و توضیح داد: من معتقدم «امروز پرندگان، فردای ما انسان‌هاست.» پرندگان شاخص بسیار خوبی هستند چراکه اگر آنها منطقه‌ای را به علت خشکسالی رها کنند یعنی آن منطقه مانند بسیاری از تالاب‌های ما اعم از ارومیه، گاوخونی و .... در حال از بین رفتن هستند. این راهنمای تخصصی پرنده‌نگری به وضعیت تالاب‌های ایران اشاره کرد و گفت: ایران کشوری تالابی است، به‌طوری که از ۴۲ نوع تالاب موجود در دنیا ۴۱ نوع آن در کشورمان وجود دارد. هر یک از این تالاب‌ها استراحتگاه تعدادی پرنده مهاجر نیز است اما ما در حال از دست دادن تالاب‌ها، جمعیت پرندگان، منابع غذایی آنها و فضای مناسب استراحتشان هستیم. بدین جهت شرایطی نابسامان به وجود می‌آید.
پرنده‌نگری راه نجات از بحران خشکسالی
این مدرس ملی فدراسیون جهانی راهنمای گردشگری درباره راه برون‌رفت از بحران خشکسالی که پرنده‌نگری را تحت تاثیر قرار داده است، توضیح داد: پاسخ به این سوال خود اهمیت پرنده‌نگری را دوباره پررنگ می‌کند. ما در اطراف شهرهای ایران تالاب‌های کوچکی داریم که شاید مورد توجه واقع نشوند اما به علت عدم رعایت حق‌آبه آنها از جانب بخش دولتی یا گاهی خصوصی رو به نابودی هستند. زمانی که در یک تالاب پرنده‌نگری شکل بگیرد به عنوان یک جاذبه معرفی خواهد شد. بدین جهت افراد به آن منطقه می‌روند و گزارش‌های آن نیز در رسانه‌ها منتشر می‌شود. در نهایت ناخودآگاه تالابی که رو به نابودی بوده، سر زبان‌ها می‌افتد.
