آینده ارز مسافرتی چه می‌شود؟
آیا ارز مسافرتی حذف می‌شود؟ یا سازوکاری جدید پیدا می‌کند؟ این‌ها پرسش‌هایی است که بارها و بارها طی هفته‌های گذشته در ذهن مسافران و فعالان حوزه گردشگری می‌چرخید؛ چرا که دولت در اتفاقات مشابه سال‌های گذشته با نوسان در نرخ ارز سراغ گردشگرها رفته بود. در طول ۳۰ سال گذشته، همزمان با نوسان در نرخ ارز، تخصیص ارز - به عنوان یک مشوق برای گردشگران ایرانی، ارز مسافرتی هم با مخاطره روبرو شده است. در دوره‌ای آن را به‌طور کامل حذف کردند، در مقطعی دیگر میزان ارز را کاهش دادند و حالا هم مبلغ ارز را به کشور مقصد و ارایه سند و مدرک سفر منوط و در طی این سال‌ها به خصوص در ۱۰سال اخیر با تغییر در شیوه‌نامه‌های ارزی، مسافران را سردرگم کرده‌اند.
حالا بانک مرکزی در جدیدترین مصوبه خود که ۱۴ آبان ماه ابلاغ شده است، برای سامان دادن به بازار ارز در قدم نخست باز به سراغ ارز مسافرتی و جامعه نحیف گردشگری رفته است، اقدامی که موجب می‌شود متقاضیان دوباره و دوباره، بخشنامه‌ها را مرور کنند تا از صلاحیت یا عدم صلاحیت خود برای دریافت ارز باخبر شوند. اما این بار در این مصوبه خبری از سختگیری‌های قبلی نیست. بانک مرکزی در این مصوبه از متقاضیان خواسته در سامانه برخط آنلاین اقدام به ثبت‌نام کرده و سپس ارز خود را از صرافی‌ها دریافت کنند. واگذاری ارز مسافرتی به صرافی‌ها اقدامی بود که سال‌ها پیش، بانک مرکزی با مصوبه‌ای دیگر آن را به چند بانک عامل سپرده بود.
کارت ملی در اولویت قرار گرفت
بانک مرکزی با اقدام جدید خود، ارایه ارز مسافرتی را وارد مرحله جدیدی کرد؛ در این اقدام، هر ایرانی بالای ۱۸ سال با داشتن کارت ملی و هزینه ریالی، می‌تواند ۲ هزار ارز (دلار با نرخ بازار توافقی) در سرفصل خدماتی-سایر، ارز مسافرتی دریافت کند. پیش از این برای دریافت ارز مسافرتی مدارکی چون روادید، بلیت هواپیما و پرداخت عوارض خروجی ارایه می‌شد، اما با این مصوبه جدید، خبری از سختگیری‌های گذشته در پرداخت ارز مسافرتی نیست. اگرچه همچنان سرفصل وگزینه‌ای برای انتخاب با نام «ارز مسافرتی» وجود دارد صرافی‌ها برای پرداخت ۵۰۰ دلار یا یورو برای کشورهای دارای ویزا متقاضی را راهنمایی می‌کنند تا مدارک و مستندات سفر ارایه دهد، اما هیچ مسافر عاقلی از ۲ هزار دلار یا یورو منصرف نمی‌شود تا ۵۰۰ یورو یا دلار بگیرد که هیچ برتری خاصی ندارد و باید مدارک هم ارایه بدهد. ارز در سفر نقش بسیار مهمی برای گردشگران دارد. زمانی که هیأت وزیران در سال ۱۳۶۴ آن را به عنوان یک مشوق برای سفر در نظر گرفت، به خوبی هدف غایی سفر گردشگران ایرانی به کشورهای دیگر را که همان صادرات فرهنگ، آداب و رسوم ایرانی است، در نظر گرفته بود.
دیوار کوتاه گردشگری
اگرچه در این روزها از التهابات بازار ارز کاسته شده است و ترس از قطع یارانه، بسیاری از موج‌سواران بازار ارز را به عقب‌نشینی واداشت، اما شکاف نرخ ارز در بازار آزاد و توافقی همچنین فروش ارز با کارت ملی، صف‌های طویلی پشت در صرافی‌ها ایجاد کرد و عاملی برای فعالیت‌های دلالان و سفته‌بازان شد. رفتاری که گردشگری در آن سهمی نداشت؛ چرا که بسیاری از مشتاقان دریافت ارز، مسافر نبودند و می‌خواستند به اسم سفر از این مشوق استفاده کنند تا سودی چند میلیونی به خاطر یک شکاف نصیب خود کنند، سودی که به اسم گردشگری و به نام دیگر رقم می‌خورد، مصداق بارز این ضرب المثل بود: «آش نخورده و دهان سوخته».
وابستگی تمام خدمات گردشگری به ارز
پایه تمامی خدمات گردشگری حتی در سفرهای داخلی، نرخ ارز در ایران است و نوسان آن تأثیر زیادی بر ارایه خدمات به گردشگران، قیمت تور، نرخ بلیت پرواز، هتل‌ها و حتی دستمزد راهنمایان دارد. امیر پویان رفیعی شاد، رییس هیات مدیره انجمن دفاتر خدمات مسافرت هوایی، زیارتی و گردشگری استان تهران ضمن بر شمردن تاثیرات نرخ ارز بر صنعت گردشگری ایران به خبرآنلاین می‌گوید: «در هفته‌های گذشته با نوسات در نرخ ارز، حرف‌های در گوشی درباره تغییر نام، تغییر ساز و کار تا حذف ارز مسافرتی شنیده‌ام. با مصوبه جدید بانک مرکزی اینطور به نظر می‌رسد که همه مسافر هستند و سختگیری‌های پیشین برای ارایه مدرک وجود ندارد و مسافران اگر بخواهند ۲هزار دلار یا یورو را دریافت می‌کنند.» او ادامه می‌دهد: «شرایط ناخوشایندی را هفته پیش مقابل صرافی‌ها دیدیم، از درگیری لفظی و انتظار در صف‌های طولانی تا قطع و وصل شدن سامانه و سردرگمی و ناراحتی مسافر واقعی.» او آژانس‌های مسافرتی را واسطه بین ارایه‌دهندگان محصولات گردشگری به مصرف‌کنندگان معرفی و تاکید می‌کند: « آژانس‌های گردشگری هیچ نقشی در ارایه ارز به مسافران ندارند.» به عقیده او، بازیگران اصلی «ارز مسافرتی»صرافان هستند که طی این ۳۰ سال از تغییرات این مشوق به نفع خود استفاده و ضررهای زیادی به گردشگری وارد کرده‌اند. رفیعی شاد می‌گوید: «کاهش یا افزایش نرخ و رشد ارز به گردشگری آسیب می‌زند؛ چرا که قیمت هتل‌ها، ویزا و خدمات گردشگری وابسته به آن است. وقتی نرخ ارز گران‌تر شود با افزایش آنها، در نهایت بسته سفر گران‌تر می‌شود، اما حذف ارز مسافرتی، قسمت کوچکی از این اتفاقات است. باید ثبات در نرخ ارز کشور باشد تا بتوانیم به قیمت معقول در سفر برسیم.» عضو هیأت مدیره انجمن دفاتر خدمات مسافرتی استان تهران بیان می‌کند: «پایین بودن نرخ واقعی ارز در سال‌های قبل از ۱۳۹۰ باعث شده بود مقاصد گردشگری خارجی برای گردشگران داخلی ارزان تمام شود و مسافرت به خارج در طی این سال‌ها افزایش یابد.» افزایش نرخ ارز در نتیجه افزایش نرخ واقعی آن در سال‌های اخیر، باعث جذب فوق‌العاده گردشگر خارجی شد؛ زیرا ایران مقصد ارزانی برای این گردشگران به شمار می‌رود.
