گذر از عصر یخبندان و گرفتار در آتش
جنگل‌های هیرکانی 40 میلیون سال قدمت دارند و حالا رو به نابودی‌اند
گلی ماندگار|
بیش از 5 روز است که آتش در جنگل‌های هیرکانی شعله ور است و تاکنون 40 هکتار از این جنگل‌ها زیر آتش و دود قرار گرفته‌اند. این اولین‌بار نیست که جنگل‌های کشور طعمه آتش و دود می‌شوند و خاموش کردن این آتش روزها و هفته‌ها به طول می‌انجامد و در نهایت هم میزان قابل توجهی از مساحت این جنگل‌ها از بین می‌رود. همانطور که بلوط‌های زاگرس اهمیت ویژه‌ای دارند، جنگل‌های هیرکانی هم از اهمیت ویژه‌ای برخوردارند و باقی مانده از میلیون‌ها سال قبل هستند. اما اینکه اهمیت این پوشش‌های گیاهی در کشور تا چه اندازه مورد توجه مردم و مسوولان است خود مساله دیگری است که باید به آن پرداخته شود. تاکنون هر بار در جنگل‌های کشور آتش سوزی صورت گرفته در نهایت مساله به عوامل انسانی مربوط بوده است. یک سهل انگاری کوچک یا حتی یک بی‌مسوولیتی باعث شده تا بخش عمده‌ای از جنگل‌های کشور با آتش از بین بروند. این در حالی است که همین درختان مهم‌ترین عوامل ادامه حیات ما انسان‌ها به شمار می‌روند. هر چند به دلیل مرطوب بودن هوا بیشتر این لاشبرگ‌های روی زمین هستند که در آتش می‌سوزند اما ادامه پیدا کردن این وضعیت می‌تواند آسیب‌های جدی به درختان وارد کند.
۴۰ هکتار از جنگل‌های هیرکانی زیر دود آتش
مدیرکل منابع طبیعی استان گیلان در رابطه با آتش‌سوزی جنگل‌های هیرکانی اظهار کرد: این حادثه در منطقه رودبار به ویژه شمام، جمشید آباد و سلانگسر رخ داده است. هنوز آمار دقیقی از میزان آتش‌سوزی وجود ندارد با این حال احتمال می‌‌دهیم که در این آتش‌سوزی حدود 30 تا 40 هکتار از جنگل‌های هیرکانی تحت تأثیر این وضعیت قرار گرفته باشند. میرحامد اختری افزود: خوشبختانه درختان جنگلی در این حادثه آسیب چندانی ندیده و عمدتا دود حاصل از آتش‌سوزی لاشبرگ‌ها است که این منطقه را در بر گرفته است. او ادامه داد: حریق چندین بار خاموش شده بود اما دوباره شعله‌ور شده بود و در همان آتش‌سوزی قبلی هم بیشتر لاشبرگ‌ها بودند که دچار حریق شده بودند و درختان آسیب زیادی ندیده بودند. به گفته این مقام مسوول دو بالگرد برای اطفای حریق به منطقه اعزام شده‌اند.
عوامل انسانی در این آتش‌سوزی نقش داشته‌اند
از سوی دیگر مدیرکل مدیریت بحران گیلان، وزش باد را به خودی‌خود موجب ایجاد آتش‌سوزی در جنگل‌ها ندانست و گفت: حتما عامل انسانی در شروع این آتش‌سوزی نقش داشته است، اما با کمک نیروهای اطلاعاتی و امنیتی باید سهوی یا عمدی بودن این حادثه مشخص شود. امیر مرادی با اشاره به سوختن لاشبرگ‌های کف جنگل و کنده‌های پوسیده افتاده، افزود: طی این چهار روز کلیه نیروهای یگان حفاظت منابع طبیعی و محیط زیست و آتش نشان و هلال احمر و شهرداری و فرمانداری و بسیج و همیاران طبیعت و مردم در منطقه هستند. او با بیان اینکه با هدایت مسیر آتش توسط نیروهای حفاظتی از زمان شروع حریق هیچگونه خطری متوجه خانه‌های مسکونی و مزارع و دامداری نشده است، گفت: حداکثر سرعت باد ۱۳۰ کیلومتر بر ساعت بوده و شعله ور شدن آتش به دلیل وزش باد شدید است.
هشدارهایی که نادیده گرفته می‌شوند
پیروز اکبری، زمین‌شناس درباره اهمیت جنگل‌های هیرکانی به «تعادل» می‌گوید: متاسفانه هیچ کدام از منابع طبیعی که در کشور ما وجود دارد، مورد اهمیت و توجه قرار نمی‌گیرند، ما وقتی توانستیم دریاچه ارومیه را با آن قدمت خشک کنیم و به شوره‌زار نمک تبدیل کنیم پس از بین بردن جنگل‌های هیرکانی که تنها 30 سال فرصت برای نجات آنها باقی مانده و البته از این هشدار 30 ساله 5 سال آن هم گذشته است، قطعا با این رویه غیر قابل اجرا خواهد بود. او می‌افزاید: این جنگل‌ها قدمتی چند میلیون ساله دارند، آنها از عصر یخبندان جان سالم به در برده و تا امروز زنده مانده‌اند و حالا بی‌توجهی مردم و مسوولان باعث شده که هر بار آتش‌سوزی‌هایی در این منطقه رخ بدهد و برخی گونه‌های موجود در این جنگل‌ها حیاتشان به خطر بیفتند.
این زمین‌شناس و کارشناس محیط زیست در ادامه می‌گوید: وضعیت محیط زیست در هر روز بیشتر از دیروز وخیم‌تر می‌شود و این حال ناخوش هر از چند گاهی در اظهارنظرهای مسوولان نیز تجلی پیدا می‌کند و آنان معمولا به جای ارایه راهکار برای حل بحران تن به تقدیر می‌دهند. سخنان عیسی کلانتری رییس سابق محیط زیست کشور در مورد هامون که گفته بود: «بهتر است دیگر چشم انتظار زنده شدن هامون نباشیم» مثال روشنی از بی‌توجهی به وخامت اوضاع محیط زیست ایران است. مثال‌هایی از این دست در کشور کم نیست.
پهنه جنگل‌های هیرکانی در ایران مشابه ندارد
پیروز اکبری با اشاره به قدمت جنگل‌های هیرکانی می‌افزاید: جنگل‌های هیرکانی با قدمتی ۴۰ میلیون ساله یکی از ارزشمندترین عرصه‌های جنگلی ایران و جهان به شمار می‌رود و از آن به عنوان موزه طبیعی یاد می‌شود، این جنگل پهن‌برگ هیرکانی به عنوان یک زیست‌بوم منحصر به فرد در جنوب دریای خزر قرار گرفته و بین کشورهای ایران و جمهوری آذربایجان مشترک است. این جنگل‌ها بعد از عصر یخبندان تقریباً از دنیا ناپدید شدند و فقط لکه‌های پراکنده‌ای از آنها باقی مانده است. بخش کوچکی از این جنگل‌ها در اروپاست اما قسمت اصلی آن که حدود دو میلیون هکتار است در ایران قرار دارد، همچنین یک پهنه کوچک حدود ۲۰ هزار هکتار در جمهوری آذربایجان است بنابراین می‌شود گفت پهنه‌ای که از جنگل‌های هیرکانی در ایران است در جهان، مشابه ندارد.
بی‌توجهی به منابع طبیعی عامل نابودی آنهاست
مینا عبداللهی، کارشناس محیط زیست نیز در رابطه به آتش‌سوزی در جنگل‌ها هیرکانی به «تعادل» می‌گوید: جنگل‌های هیرکانی زیست بوم 296 گونه پرنده و 98 گونه پستاندار است، همچنین 150 گیاه بومی درختی و بوته‌ای (مانند شمشاد و انجیلی) نیز در آن یافت می‌شود. این جنگل‌ها بر اساس ارتفاعی که در آن واقع شده‌اند پوشش گیاهی متفاوتی دارند، به همین خاطر است که باید آتش در این جنگل‌ها هر چه زودتر خاموش شود.
او با اشاره به گفته مسوولان محیط‌زیست این منطقه که فقط لاشبرگ‌ها سوخته‌اند می‌افزاید: آتش سوزی تنها به درختان آسیب نمی‌رساند، گیاه‌های کوچک‌تر گونه‌های جانوری و... هم از این آتش سوزی‌ها آسیب می‌بینند و در امان نیستند، پس نمی‌توانیم بگوییم که فقط در این 40 هزار هکتاری که در آتش می‌سوزد فقط لاشبرگ آسیب دیده است. متاسفانه همین نگاه‌های غیر کارشناسی و تخصصی به محیط زیست است که آسیب زدن به آن را راحت‌تر می‌کند.
این کارشناس محیط‌زیست اظهار می‌دارد: این جنگل‌ها چند دهه است که مورد آسیب قرار گرفته‌اند، از جمله برداشت بی‌رویه چوب، چرای دام‌ها بی‌توجهی افراد بومی منطقه و تخریب‌هایی که به دست این افراد انجام می‌شود. به عنوان مثال طی 5 سال گذشته 4 میلیون اصله درخت شمشاد منحصر به فرد ایران در شمال کشور از بین رفته است. چرا که ما مساله حفاظت از محیط زیست را جدی نگرفته‌ایم. همه‌چیز را به دست اما و اگر سپرده‌ایم و هیچ عزم راسخی برای حفاظت از منابع طبیعی کشور از جمله جنگل‌ها، رودخانه‌ها، تالاب‌ها، دریاچه‌ها و ... وجود نداشته است، که اگر این عزم راسخ بود الان دریاچه ارومیه همچنان نفس می‌کشید، تالاب‌های کشور خشک نشده بودند و ایران دچار خشکسالی نمی‌شد و منابع آب زیر زمینی از بین نمی‌رفتند.
حرف آخر
جنگل‌های کشور همیشه قربانی بی‌عملی مسوولانی شده‌اند که محافظت از این منابع طبیعی را در اولویت قرار نداده‌اند، وقتی درخت‌های بلوط زاگرس در آتش بی‌توجهی می‌سوزند، سوختن درختان جنگل‌های هیرکانی هم چندان نباید باعث تعجب شود. سال‌هاست که دست اندازی به این جنگل‌ها از سوی سودجویان یا افراد محلی به عادتی تبدیل شده که هیچ راهکاری برای جلوگیری از آن وجود ندارد. کم نیستند ویلاهای لوکسی که در دل جنگل‌های شمال ساخته شده‌اند و طبیعت این منطقه را دستخوش تغییر و تحول کرده‌اند. سال‌هاست که کارشناسان حوزه محیط زیست در مورد تخریب جنگل‌ها هیرکانی هشدار می‌دهند، اما هیچ گوش شنوایی در این زمینه وجود ندارد، حالا هم که 5 روز از شروع آتش‌سوزی در این منطقه می‌گذرد، مسوولان به جای اینکه مساله را جدی تلقی کرده و برای جلوگیری از افزایش این آتش سوزی تلاش کنند، با گفتن این نکته که تنها لاشبرگ‌ها در حال سوختن هستند و هیچ آسیبی به درختان نرسیده است می‌خواهند از اهمیت اتفاقی که رخ داده کم کنند، در حالی که جنگل‌ها زیستگاه گونه‌های مختلف گیاهی و جانوری است و این تنها لاشبرگ‌ها نیستند که در آتش می‌سوزند. دو ناشی از این آتش می‌تواند گونه‌های حیوانی زیادی را از بین ببرد، این آتش می‌تواند زیستگاه گیاهان دیگری را نابود کند و...
