افزایش انتظارات تورمی
طبق گزارش بانک مرکزی، نسبت پول به نقدینگی در شهریور ماه به 22.77 درصد افزایش یافته است. موضوعی که می‌تواند نشان‌دهنده افزایش انتظارات تورمی در بین فعالان اقتصادی باشد. بانک مرکزی آمار و ارقام متغیرهای پولی مربوط به شهریور ماه 1401 را منتشر کرد. بر اساس این گزارش افزایش انتظارات تورمی در میان فعالان اقتصادی، باعث شده که نسبت پول به نقدینگی در اقتصاد ایران بار دیگر رکوردشکنی کند.
نسبت پول به نقدینگی باز هم رکورد زد
بر اساس گزارش شهریور ماه بانک مرکزی، حجم نقدینگی در اقتصاد با افزایش 37.5 درصدی در 12 ماهه اخیر به 5,595 هزار میلیارد تومان رسیده است. همچنین این رقم از ابتدای سال تا پایان شهریور معادل 15.8 درصد رشد کرده است. تفکیک نقدینگی به عوامل تشکیل‌دهنده آن نشان می‌دهد که سهم پول از کل نقدینگی معادل هزار و 274 هزار میلیارد تومان و سهم شبه پول، چهار هزار و 320 هزار میلیارد تومان است. به این ترتیب، نسبت پول به نقدینگی در شهریور ماه به 22.77 درصد رسید. این در حالی است که این رقم در مرداد ماه برابر با 22.51 درصد بود. صعود نسبت پول به نقدینگی باعث شد که این نسبت برای سومین ماه متوالی رکوردشکنی کند و به سطوحی برسد که آخرین بار در سال 91 تجربه کرده بود.
مفهوم پول و شبه‌پول در اقتصاد چیست؟
نقدینگی از دو جزو پول و شبه پول تشکیل شده است. پول آن دسته از نقدینگی است که شامل سپرده‌های دیداری و همچنین اسکناس و مسکوک در دست اشخاص می‌شود. سپرده‌های دیداری نیز آن بخش از سپرده‌ها هستند که سودی به سپرده‌گذار نمی‌دهند اما می‌توان با چک کشیدن از آنها برداشت کرد. از سوی دیگر، شبه‌پول شامل سپرده‌های مدت‌دار، اوراق بدهی، اسناد خزانه و… هستند که نقدشونگی کمتری نسبت به پول دارد و نمی‌توان به راحتی آن را خرج کرد. این نقدشوندگی کمتر باعث می‌شود که شبه پول در کوتاه‌مدت تورم‌زا نباشد. به همین دلیل دولت‌ها سعی می‌کنند که نقدینگی در اقتصاد را از سمت پول به سوی تبدیل شدن به شبه پول هدایت کنند.
با این حال سیاست‌گذاران بانک مرکزی نه تنها در تحقق این هدف موفق نبودند بلکه با تصمیمات خود باعث شده‌اند که سهم پول از نقدینگی افزایش یابد. اصلی‌ترین علت افزایش نسبت پول به نقدینگی را می‌توان در سیاست‌های بانک مرکزی در قبال نرخ بهره و همچنین رشد انتظارات تورمی در میان فعالان اقتصادی جست‌وجو کرد. از آنجا که نگهداری سپرده‌های دیداری و البته پول نقد، سودی را برای دارنده آن به همراه ندارد، صاحبان سرمایه در شرایط عادی سعی می‌کنند تنها به اندازه نیازهای روزمره خود پول نگه دارند و بخش مازاد سرمایه خود را به شبه پول تبدیل کنند
طغیان نقدینگی در اقتصاد بی‌دفاع
اقتصاددانان می‌گویند نقدینگی مهره اصلی اقتصاد سیاسی در ایران است. این جمله یعنی هر وقت مشکلی پیش می‌آید، تصمیم‌گیرندگان به سراغ چاپ پول می‌روند و به نقدینگی دامن می‌زنند. به گزارش تجارت‌نیوز، حجم نقدینگی در اقتصاد ایران در 12 ماهه اخیر به 5595 هزار میلیارد تومان رسید؛ با افزایش 37.5 درصدی. صعود نقدینگی در مهرماه هم ادامه یافت و به 5676 هزار میلیارد تومان رسید. این شاخص از ابتدای امسال تا پایان شهریورماه هم رشد 15.8 درصدی را ثبت کرده است. اقتصاددانان می‌گویند نقدینگی مهره اصلی اقتصاد سیاسی در ایران است. این جمله یعنی هر وقت مشکلی پیش می‌آید، تصمیم‌گیرندگان به سراغ چاپ پول می‌روند و به نقدینگی دامن می‌زنند. بزرگ‌ترین مشکل همان کسری بودجه است که دست‌اندرکاران اقتصاد از ابزار خلق پول بهره برده و باعث رشد پایه پولی می‌شوند. البته، این در حالی است که دولتمردان همواره در سخنانشان بزرگ‌ترین دغدغه خود را جلوگیری از پولی شدن کسری بودجه عنوان می‌کنند اما همیشه ماجرا به سمت و سوی دیگری می‌رود و نتیجه برخلاف ادعاهاست. نقدینگی در 12 ماه اخیر به 5,595 هزار میلیارد تومان رسید. به گزارش تجارت‌نیوز، در شهریور ماه، حجم نقدینگی در اقتصاد ایران با افزایش 37.5 درصدی در 12 ماهه اخیر به 5,595 هزار میلیارد تومان رسید. همچنین این رقم از ابتدای سال تا پایان شهریور معادل 15.8 درصد رشد کرد. بررسی حجم نقدینگی بر حسب اجزای تشکیل‌دهنده آن نشان می‌دهد که 1,274 هزار میلیارد تومان از کل این 5,595 هزار میلیارد تومان مربوط به پول و 4,321 هزار میلیارد تومان مربوط به شبه‌پول است. به علاوه، ضریب فزاینده نقدینگی در پایان شهریور ماه به 8.1 افزایش یافت. ثبت این رقم به این معناست که هر واحد افزایش در پایه پولی باعث افزایش 8.1 واحدی در نقدینگی خواهد شد.
رشد 34.3درصدی نقدینگی طی چهار سال
بررسی‌ها نشان می‌دهد متوسط رشد نقدینگی طی چهار سال یعنی از 93 تا 96 معادل 24.3 درصد بوده است. این رقم در سال‌های 97 تا 1400 به 34.3 درصد رسید که به معنای رشد 10 واحد درصدی نقدینگی است. مسعود نیلی- اقتصاددان- در این زمینه گفته است: «این نرخ در سال‌های اخیر به بالاتر از ۴۰درصد رسیده و در یک اقتصاد بی‌دفاع چنین روندی در افزایش نقدینگی به معنای حذف آرامش از کسب‌وکار و زندگی مردم است؛ چون هیچ حائلی بین شوک رشد بالای نقدینگی و سفره مردم وجود ندارد و رشد نقدینگی هر میزان که باشد به‌طور کامل به تورم در زندگی مردم تبدیل می‌شود.» با توجه به رشد 40 درصدی متوسط رشد نقدینگی، کارشناسان تاکید می‌کنند این نرخ رشد باید طی ماه‌های آینده حداقل ۱۰واحد درصد کاهش یابد. مساله‌ای که باید به اولویت نخست سیاست‌گذار تبدیل شود، چرا که هیچ موضوع اقتصادی و سیاسی دیگری به این اندازه دارای اهمیت نیست. با این حال، سرکوب نرخ بهره توسط بانک مرکزی با وجود تورم‌های افسارگسیخته در سال‌های اخیر، باعث شده که نگهداری سپرده‌های بلندمدت برای پس‌انداز‌کنندگان به صرفه نباشد. به همین دلیل آنها سپرده‌های بلندمدت خود را از بانک‌ها خارج می‌کنند.
مردم، منتظر تورم‌های بیشتر هستند
از طرف دیگر افزایش نسبت پول به نقدینگی در اقتصاد می‌تواند نشان‌دهنده افزایش انتظارات تورمی در میان فعالان اقتصادی باشد. بالا رفتن سطح قیمت‌ها و همچنین رشد انتظارات تورمی باعث شده که مردم برای خرج‌های روزمره خود به پول بیشتری نیاز داشته باشند. به این ترتیب، آنها سپرده‌های بلندمدت خود را به سپرده‌های کوتاه‌مدت یا پول نقد تبدیل کرده‌اند تا بتوانند از پس خرج‌های خود بربیایند. موضوع دیگری که باعث رشد نسبت پول به نقدینگی شده است، افزایش ریسک‌ها و نااطمینانی‌ها در اقتصاد است. به همین دلیل فعالان اقتصادی ترجیح می‌دهند که بخشی از دارایی خود را به نقدشونده‌ترین شکل ممکن نگه دارند تا به اتفاق‌های مختلف، به سرعت واکنش نشان دهند و سرمایه خود را در برابر تورم حفظ کنند.
انتظارات تورمی افزایش می‌یابند؟
روند کنونی سیاست‌گذاری اقتصادی ایران در کنار مسائل سیاسی و در راس آنها، به بن‌بست رسیدن مذاکرات احیای برجام، شرایطی را به وجود آورده که افزایش انتظارات تورمی و در پی آن ادامه روند صعودی نسبت پول به نقدینگی دور از انتظار نیست. بانک مرکزی همچنان به سرکوب نرخ بهره اصرار دارد و از طرف دیگر سیاست‌های دولت برای جبران کسری بودجه از جمله استقراض از شرکت‌های دولتی، می‌تواند به آتش تورم دامن بزند. به‌طوری که در چهار ماه اخیر سرعت رشد پایه پولی یا همان پول تورم‌زا، افزایش یافته و این موضوع می‌تواند سیگنال مهمی در جهت افزایش نرخ تورم به شمار برود.
