تجارت مختل شده ایران
هادی حق‌شناس
اوضاع اقتصادی کشور نامناسب است؛ این وضعیت هم در نزول شاخص‌ها و هم در خصوص وضعیت تجاری کشور قابل ردیابی است. تراز تجاری ایران با کشورهای همسایه در وضعیت نامتعادلی قرار دارد و بسیاری از کشورها از بهبود رابطه اقتصادی با ایران عقب‌نشینی کرده‌اند. واقع آن است که نخستین ابزار برای افزایش میزان صادرات یا افزایش تراز بازرگانی با کشورها، ابزار پولی است. اگر به هر دلیلی یک مبادله تجاری آسان بین کشورها، برقرار نباشد، حتی اگر کشوری عضو کشورهای اوراسیا باشد یا عضو پیمان شانگهای، ولی ابزار بانکی مناسبی نداشته باشد، طبیعی است که اخلال در روند تجاری ایجاد می‌شود. در واقع بهبود مناسبات تجاری با کشورها نیازمند ابزارهایی است که از دل آن بتوان رشد تجاری را محقق کرد. از سوی دیگر اگر هزینه تمام شده تولید کالا در کشوری به هر دلیلی از جمله تورم‌های دورقمی و بلندمدت، تحریم و... بالا برود، این گزاره هم یک مانع بزرگ برای افزایش تراز بازرگانی خارجی کشورها خواهد شد. باید توجه داشت به صورت سنتی، کشورهای همسایه ایران به برخی کالاهای ایران نیاز جدی دارند. مثلا ترکیه به گاز ایران، نیاز دارد. افغانستان و عراق به خدمات فنی و مهندسی، مصالح و محصولات کشاورزی و.... البته این نیاز به این معنا نیست که این کشورها راهکارهای دیگر برای تامین نیازهای خود را معلق نگه داشته و منتظر ایران می‌مانند که هر رفتاری که خواست با آنها داشته باشد. در واقع ترکیه منتظر نمی‌ماند تا مشکلات ایران با سایر کشورهای جهان حل شود و بعد به این کشور انرژی صادر کند. نمونه بعدی خط لوله صلح میان ایران و پاکستان است که این پروژه هم سال‌های سال است معطل مانده تا قطر جایگزین ایران شود. در واقع پاکستان عطای خط لوله صلح را به لقای آن بخشید و قطر را به عنوان شریک بعدی خود انتخاب کرد. چرا که ایران با مشکلات عدیده‌ای روبه‌روست و با جهان پیرامونی ارتباط بانکی و تجاری و سیاسی مطلوبی ندارد. برخی از کشورها و حوزه‌های اقتصادی دیگر همسایه ایران هم همین وضع را دارند. باید بدانیم کشورها مبتنی بر نیاز و منافع خود تصمیم‌گیری می‌کنند. همین کشور عراق و افغانستان که دو کشور همسایه ایران هستند و در گذشته کالاهای زیادی از ایران وارد می‌کردند، به دلیل اخلال در نظام مبادله بانکی ایران، از تجارت با ایران عقب‌نشینی کردند.
این روند به دلیل تحریم‌ها، مشکل اف‌ای‌تی‌اف و.... ایجاد شده است. بنابراین مساله این است که شرط افزایش تجارت چه برای کشورها همسایه و چه کشورها دور دست‌تر این است که ابزارهای بانکی که مهم‌ترین ابزار برای مبادله است، فراهم شود. نمی‌توان کشوری در لیست سیاه اف‌ای‌تی‌اف باشد، بعد تراز تجاری مناسبی با کشورهای مختلف داشته باشد. اظهارات اعضای اتاق بازرگانی کشور به وضوح نشان می‌دهد عدم الحاق ایران به کنوانسیون‌های اف‌ای‌تی‌اف برای اقتصاد ایران مشکلات جدی ایجاد کرده است. این جدا از تحریم‌های هسته‌ای علیه ایران است. بنابراین اقتصادی به بزرگی اقتصاد ایران اگر می‌خواهد از همه ظرفیت‌هایش استفاده کند به اجبار باید از ظریفت‌های مالی و پولی و ارتباطی با جهان هم استفاده کند. امروز در روند تجاری ترکیه علی‌رغم تورم 80درصدی و در حالی که ظاهرا هیچ مشکلی در ارتباط با کشورهای جهان وجود ندارد به دلیل اصرار بر پایین نگه داشتن نرخ بهره اخلال بزرگی ایجاد شده و تورم 85 درصدی را شکل داده است. حالا شما این وضعیت را با اقتصاد ایران مقایسه کنید که تحریم‌ها و مشکل اف‌ای‌تی‌اف هم وجود دارد و در کنار آن سوءمدیریت‌های فراوانی نیز ایجاد شده است. طبیعی است که روند تجاری و ارتباطی کشور با سایر کشورها مختل می‌شود . اقتصاد یک زنجیره به هم پیوسته است؛ وقتی در فروش نفت ایران مشکل وجود دارد، تحریم‌ها نهادینه شده و مراودات بانکی مختل است، رد پای آن همه اقتصاد و تجارت را دربر می‌گیرد. تحریم نفتی باعث می‌شود، در خصوص صادرات فرآورده‌های نفتی مثل پتروشیمی نیز اخلال ایجاد شود. همه این گزاره‌ها ذکر شد تا به این واقعیت اشاره شود که وجود تورم دو رقمی بلندمدت و عدم به‌روزآوری بنگاه‌های اقتصادی، همچنین بهره‌وری پایین منجر به ایجاد مشکل برای اقتصادی ایران شده است. مشکلاتی که اگر به آنها توجه نشود، آسیب‌های فراوانی ایجاد می‌شود.
