پکن در دامان ریاض
پس از یک افزایش ناگهانی قیمت نفت، بهای این کالا به دلیل اقتصادی کشورهای ثروتمند کاهش یافت. درگیری‌هایی که در خلیج فارس آغاز شد، عربستان سعودی را نگران حملات به میادین نفتی و مشتاق خرید موشک‌های بالستیک برای ایجاد بازدارندگی در برابر رقبای خود کرد. یک شاهزاده جوان و قدرتمند سعودی که از سوی امریکا طرد شده‌بود، به چین روی آورد و قراردادی محرمانه با پکن امضا کرد تا سلاح‌های مورد نیاز خود را از این کشور تامین کند. اگر این داستان حس «دژاوو» را برمی‌انگیزد، کاملا درست است. این اتفاق چهار دهه پیش رخ داد و منجر به برقراری روابط چین و عربستان در سال ۱۹۹۰ شد. بسیاری از اثرات آن رویداد امروز ملموس شده است، زیرا شی جین پینگ در ۷ دسامبر برای دومین بار وارد عربستان سعودی شد. البته همه‌چیز مثل هم نیست. برخلاف دهه ۱۹۸۰، عربستان سعودی و همسایگان خلیج فارس در حال حاضر روابط تجاری قوی با چین دارند. با این تفاوت که سعودی‌ها اکنون از چین به عنوان کارتی در برابر امریکا استفاده می‌کنند که از نظر آنان در دهه گذشته به شریکی غیرقابل اعتماد برای ریاض تبدیل شده است. به گزارش فردای اقتصاد از اکو نومیست، چالش کشورهای خلیج فارس این است که چگونه بین این دو دیدگاه نسبت به چین توازن برقرار کنند. اولی به طرز فزاینده‌ای فریبنده شده است. چین یک بازار بزرگ صادراتی و منبع اصلی سرمایه‌گذاری در خلیج فارس است. دومی، که در آن چین به عنوان یک محافظ استراتژیک در برابر امریکای متغیر عمل می‌کند، کمتر اغوا‌کننده است: چین جایگزین آسانی نیست. علاوه بر این، رهبران خلیج‌فارس از آن بیم دارند که روند بازی گرفتن آنان از یک قدرت در برابر قدرتی دیگر، روند طرد شدن آنان از سوی واشنگتن را تسریع کند. با روابط اقتصادی کشور خلیج فارس با چین شروع کنید که در حال رشد است. مساله انرژی همچنان موضوع اصلی است. سال گذشته ۵۱ درصد از واردات نفت چین از کشورهای عربی و چهار پنجم آن از سوی پادشاهی‌های شش عضو شورای همکاری خلیج فارس بود. در ماه نوامبر، سینوپک، یک غول انرژی دولتی، قراردادی ۲۷ ساله برای خرید گاز طبیعی مایع از قطر امضا کرد که طولانی‌ترین قرارداد چنین گازی تاکنون است. موسسه امریکن انترپرایز، یک اندیشکده مستقر در واشنگتن، می‌نویسد که از سال ۲۰۰۵، چین قراردادهای سرمایه‌گذاری و قراردادهای ساخت‌وسازهای عظیمی را با کشورهای عربی به ارزش ۲۲۳ میلیارد دلار امضا کرده است. ۵۲ درصد از مجموع کل این قراردادها مربوط به کشورهای شورای همکاری خلیج فارس بوده است. (بقیه در کشورهای الجزایر، مصر و عراق سرمایه‌گذاری شده است.) . سرعت این معاملات در اواخر دهه ۲۰۱۰ افزایش یافت. اگرچه این روند از آن زمان به دلیل بیماری همه‌گیری ویروس کووید و رکود سرمایه‌گذاری چین در سراسر جهان کند شده است، اما چین همچنان خلیج فارس را منطقه‌ای امیدوار‌کننده و مهم می‌داند. در نیمه اول سال ۲۰۲۲، در عربستان سعودی ۵.۵ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری و قرارداد از طریق پروژه کمربند و جاده چین انجام شد که بیش از هر کشور دیگری است. بیشتر این سرمایه‌گذاری‌ها بر محور انرژی استوار است. تجارت نیز بیشتر از جنس نفت است: واردات چین از منطقه تقریباً به‌طور کامل شامل محصولات پتروشیمی و سایر کالاها است. کشورهای حاشیه خلیج فارس مایلند اقتصاد خود را از نفت دور کنند و چین را به عنوان یک شریک کلیدی در این مسیر می‌بینند. پکن سال گذشته به بخش هتل‌ها در عمان و خودروسازی در عربستان سعودی پول تزریق کرد. با این حال، چنین پروژه‌هایی هنوز در ابتدای راه هستند و سرمایه‌گذاری غیرنفتی همچنان کند است. هیچ کدام از این اتفاقات باعث خشم زیاد در امریکا نمی‌شود. این روابط رو به رشد خلیج فارس با چین در بخش‌های استراتژیک است که سیاستمداران مستقر در واشنگتن را نگران می‌کند: مخابرات، امنیت و به‌طور فزاینده‌ای قابلیت دفاعی. کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس، مشتریان مشتاق «هوآوی»، غول مخابراتی چین که تحت تحریم‌های امریکا قرار دارد، هستند و خوشحالند که با شرکت‌هایی مانند SenseTime، که یک شرکت هوش مصنوعی است و به دلیل نقشش در جاسوسی از اویغورها در سین کیانگ در لیست سیاه امریکا قرار گرفته است، تجارت کنند. در سپتامبر، یک شرکت متعلق به صندوق سرمایه‌گذاری دولتی عربستان سعودی، سرمایه‌گذاری مشترک ۲۰۷ میلیون دلاری با SenseTime را برای ساخت یک آزمایشگاه هوایی در این کشور اعلام کرد. چین همچنین پهپادهای مسلح به امارات متحده عربی فروخته است که از آنها در میدان‌های جنگ در سراسر منطقه استفاده می‌کند. در ماه مارس یک شرکت سعودی قراردادی را با یک غول دفاعی دولتی چین برای تولید پهپاد در این کشور امضا کرد. مقامات اطلاعاتی امریکا می‌گویند چین به عربستان سعودی در ساخت موشک‌های بالستیک نیز کمک می‌کند. ماه گذشته در گفت‌وگوی منامه، که یک رویداد امنیتی سالانه در بحرین است، مقامات امریکایی سخنان هشدارآمیزی به زبان آوردند. برت مک‌گورک، مشاور رییس‌جمهور در خاورمیانه، گفت: «همکاری رو به رشد با چین در منطقه، «سقفی» بر روابط با امریکا خواهد گذاشت.»
یک مقام امریکایی دیگر از وجود اختلاف بر سر تنش با ایران خبر داد
استقبال ریاض از شی جین‌پینگ نسبت به جو بایدن، گرم‌تر بود. سفر بایدن به عربستان که اولین سفر او به عنوان رییس‌جمهور به شمار می‌رفت، نتیجه‌ای ناامیدکننده برای بایدن به همراه داشت: قیمت‌های نفت بالا و انتخابات میان‌دوره‌ای امریکا در راه بود و بایدن به کمک نیاز داشت. سعودی‌ها او را دست خالی به خانه فرستادند. پس از گذشت بیش از یک سال از سردی روابط طرفین، سعودی‌های تمایلی برای بخشندگی نداشتند. برخلاف بایدن، «شی» احتمالاً با مجموعه‌ای از قراردادهای سرمایه‌گذاری بزرگ و سایر بیانیه‌هایی که حکایت از موفقیت این سفر دارند، به خانه باز خواهد گشت. او جریان این سفر سه روزه با رهبران عربستان سعودی از جمله محمد بن سلمان، ولیعهد و حاکم حقیقی این کشور دیدار کرد. او همچنین نشستی با سران کشورهای خلیج فارس و دیداری دیگر با شخصیت‌هایی از سراسر جهان عرب داشت. مقامات سعودی اصرار دارند که هیچ یک از اینها به معنای پس زدن امریکا نیست: مقامات ریاض می‌گویند چین کشور مهمی است و باید چنین روابطی با آن برقرار کرد. با این حال، تیم بایدن روابط پیچیده‌ای با عربستان سعودی داشته و چین را رقیب اصلی خود می‌داند. استقبال بی‌نظیر از «شی» - بر خلاف استقبال سرد بایدن - در واشنگتن خوشایند نخواهد بود. در محافل خصوصی، مقامات خلیج فارس می‌گویند از سیاست نامنسجم امریکا در منطقه خشمگین هستند. سه رییس‌جمهور اخیر امریکا درباره کاهش نقش امریکا در خاورمیانه صحبت کرده‌اند، اما در عین حال نمی‌خواهند قدرت‌های دیگر با خروج امریکا نفوذ زیادی پیدا کنند. این سرخوردگی در میان کشورهای خلیج فارس قابل درک است. اما امریکا هم همینطور. شورای همکاری خلیج فارس از اینکه امریکا به اندازه کافی برای محافظت از آن در برابر ایران، رقیب سرسخت اعراب خلیج فارس، که چین سال گذشته یک قرارداد «مشارکت راهبردی» ۲۵ ساله با آن امضا کرد، انجام نداده است، شاکی هستند. «شی» یکی از معدود رهبرانی است که اهرم‌هایی واقعی در برابر ایران دارد. بیشتر نفت صادر شده از بنادر ایران، بدون توجه به تحریم‌های امریکا، به پالایشگاه‌های چین می‌روند. با این حال، او تمایلی به استفاده از آن برای اعمال فشار بر دولت ایران ندارد. حاکمان خلیج فارس که به دلیل افزایش قیمت نفت و اقتصادهای رو به رشد تقویت شده‌اند، احساس اعتماد به نفس می‌کنند: آنها فکر می‌کنند اکنون لحظه‌ای فرارسیده که از زیر سایه امریکا خارج شوند. بایدن باید نقش فزاینده چین در منطقه را بپذیرد. اما هر دو طرف باید بدانند که اکنون مانند دهه ۱۹۸۰، چین نمی‌تواند به‌طور کامل جایگزین امریکا در خلیج فارس شود
بیانیه مشترک عربستان و چین خطاب به ایران
در پایان نشست سران عربستان و چین بیانیه مشترکی صادر شد. در این بیانیه، طرفین توافقات پیرامون توسعه روابط سیاسی، اقتصادی، امنیتی، انرژی، آموزشی و فرهنگی را ذکر کرده‌اند. در زمینه سیاسی، در رابطه با موضوع ایران، دو طرف بر لزوم تقویت همکاری‌های مشترک برای تضمین صلح‌آمیز بودن برنامه هسته‌ای ایران توافق کردند و دو طرف از ایران خواستند با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی همکاری کند و رژیم عدم اشاعه را حفظ کند و بر لزوم احترام به اصل حسن همجواری و عدم مداخله در امور داخلی کشورها تاکید کردند. روز گذشته در پایان نشست سران عربستان و چین بیانیه مشترکی صادر شد. در این بیانیه، طرفین توافقات پیرامون توسعه روابط سیاسی، اقتصادی، امنیتی، انرژی، آموزشی و فرهنگی را ذکر کرده‌اند. در این بیانیه که خبرگزاری رسمی دولت عربستان (واس) متن کامل آن را منتشر کرده، آمده است: دو طرف بر اهمیت تداوم اولویت دادن به روابط عربستان و چین در روابط خارجی خود و ایجاد الگوی همکاری، همبستگی، سود متقابل و رابطه برد-برد برای کشورهای در حال توسعه تاکید کردند. دو طرف مجدداً اعلام کردند که به حمایت مستمر از منافع اصلی یکدیگر و حمایت از یکدیگر در حفاظت از حاکمیت و تمامیت ارضی ادامه می‌دهند. طرف سعودی بار دیگر بر پایبندی به اصل چین واحد تاکید کرد. طرف چینی نیز به نوبه خود حمایت خود را از عربستان در حفظ امنیت و ثبات آن اعلام کرد و مخالفت قاطع خود را با هرگونه اقدامی که در امور داخلی پادشاهی عربستان سعودی مداخله کند، اظهار داشت و با هرگونه حمله‌ای که غیرنظامیان، زیرساخت‌ها، سرزمین و منافع عربستان را هدف قرار دهد اعلام مخالفت کرد. در زمینه سیاسی، در رابطه با موضوع ایران، دو طرف بر لزوم تقویت همکاری‌های مشترک برای تضمین صلح‌آمیز بودن برنامه هسته‌ای ایران توافق کردند و دو طرف از ایران خواستند با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی همکاری کند و رژیم عدم اشاعه را حفظ کند و بر لزوم احترام به اصل حسن همجواری و عدم مداخله در امور داخلی کشورها تاکید کردند. در رابطه با بحران یمن، دو طرف بر حمایت کامل خود از تلاش‌ها برای دستیابی به راه‌حل سیاسی تاکید کردند. طرف چینی از ابتکار عربستان سعودی برای پایان دادن به جنگ در یمن و تلاش‌ها و ابتکارات متعدد این کشور با هدف تشویق گفت‌وگو بین طرف‌های یمنی قدردانی کرد و دو طرف همچنین اهمیت حمایت از شورای رهبری ریاست‌جمهوری در جمهوری یمن را خاطرنشان کردند. آنها همچنین بر اهمیت تعهد حوثی‌ها به آتش بس، همکاری با فرستاده ویژه سازمان ملل در امور یمن و مشارکت جدی با ابتکارات و تلاش‌های صلح برای دستیابی به یک راه‌حل سیاسی دایمی و جامع برای بحران یمن تاکید کردند. طرف چینی از کمک‌های بشردوستانه، امدادی و توسعه‌ای عربستان سعودی به مردم یمن از طریق مرکز امداد و اقدامات بشردوستانه ملک سلمان و برنامه عربستان برای توسعه و بازسازی یمن قدردانی کرد. در حوزه انرژی دو طرف تاکید کردند که تقویت همکاری‌های خود در این زمینه، یک مشارکت راهبردی مهم است. دو طرف با اشاره به حجم مبادلات نفتی فیمابین و پایه‌های خوب همکاری‌ها به دلیل منابع نفتی فراوان عربستان و بازار وسیع چین، توسعه و تحکیم همکاری‌های فی مابین در زمینه نفت را منطبق بر منافع مشترک دانستند. جمهوری خلق چین از نقش عربستان در حمایت از تعادل و ثبات بازارهای جهانی نفت به عنوان صادرکننده قابل اعتماد عمده نفت خام به چین استقبال کرد و دو طرف بر سر فرصت‌های سرمایه‌گذاری مشترک در بخش پتروشیمی، توسعه پروژه‌های مربوط به فناوری‌های تبدیل نفت به پتروشیمی و افزایش همکاری‌های مشترک در تعدادی از زمینه‌ها و پروژه‌ها از جمله برق، انرژی خورشیدی، انرژی بادی و سایر منابع انرژی تجدیدپذیر توافق کردند. همچنین عربستان و چین خواستار ارتقای همکاری در استفاده صلح‌آمیز از انرژی هسته‌ای و همکاری در توسعه فناوری‌های مدرن مانند مصنوعی هوش و نوآوری در بخش انرژی شدند. آنها همچنین بر اهمیت تعمیق همکاری مشترک در طرح‌های «کمربند و جاده» تاکید کردند و از پیوستن نهادهای مرتبط سعودی و سرمایه‌گذاری‌های مختلف در چارچوب این طرح استقبال کردند. همچنین ارتقای موقعیت عربستان به عنوان مرکز منطقه‌ای برای شرکت‌های چینی برای تولید و صادرات محصولات بخش انرژی، علاوه بر سرمایه‌گذاری مشترک در پروژه‌های انرژی در کشورهای منطقه و کشورهای مصرف‌کننده منابع انرژی در اروپا و آفریقا، مورد توافق قرار گرفت.
