خطر تبدیل دریاچه ارومیه به تالاب فصلی و بروز توفان‌های نمکی

مدیرکل دفتر حفاظت و احیای تالاب‌های سازمان محیط زیست با بیان اینکه در سال آبی گذشته فقط حدود یک سوم حقابه زیست محیطی دریاچه ارومیه تخصیص پیدا کرد، گفت: با توجه به‌شدت بالای تبخیر سطحی دریاچه ارومیه، اگر حقابه این دریاچه در سال‌های آتی به صورت کامل تامین نشود، بخش‌های زیادی از دریاچه خشک خواهد ماند و سایر بخش‌های آن نیز فقط در مدتی از طول سال آبگیری می‌شود و رفته رفته دریاچه ارومیه به یک تالاب فصلی تبدیل خواهد شد.

این در حالی است که در زمان تشکیل ستاد احیای دریاچه ارومیه، قرار بود این ستاد در یک برنامه ده ساله، دریاچه را به تراز اکولوژیک آن بازگرداند، اما با وجود اینکه به گفته جلال محمودزاده، نایب‌رییس هیات تحقیق و تفحص مجلس از عملکرد ستاد احیای دریاچه ارومیه، از زمان تشکیل ستاد احیا تا امروز در مجموع معادل بیش از 18 هزار میلیارد تومان اعتبار برای احیای دریاچه هزینه شده است، اکنون بسیاری از کارشناسان تاکید دارند که در آینده نزدیک امکان رسیدن دریاچه ارومیه به تراز اکولوژیک آن وجود ندارد؛ اما هنوز هم می‌توان این دریاچه را به تراز هیدرولوژیک آن بازگرداند؛ یعنی وضعیتی که بخش زیادی از مساحت دریاچه ارومیه خیس باشد و امکان بلند شدن ریزگردهای نمکی از سطح آن وجود نداشته باشد.

در این میان در پنج ماه گذشته که مسوولان جدیدی برای ستاد احیا یا همان کارگروه ملی نجات دریاچه ارومیه منصوب شده‌اند، مدیران تازه اولویت برنامه‌های اجرایی خود را بر تکمیل پروژه‌های باقیمانده از دوره قبلی قرار داده‌اند و به عنوان مهم‌ترین برنامه قصد دارند که طرح انتقال آب از رودخانه زاب به دریاچه ارومیه از طریق احداث تونل کانی سیب را در آینده نزدیک به بهره‌برداری برسانند و همچنین پروژه‌های مربوط به انتقال پساب تصفیه شده شهرهای اطراف دریاچه ارومیه به این دریاچه را تکمیل کنند.

این نکته‌ای است که «آرزو اشرفی‌زاده» مدیرکل دفتر حفاظت و احیای تالاب‌های سازمان محیط زیست اشاره کرد و اظهار داشت: با توجه به وعده مسوولان وزارت نیرو و ستاد احیای دریاچه ارومیه، امیدواریم که تا پایان بهمن 1401 طرح انتقال آب از رودخانه زاب به دریاچه ارومیه از طریق تونل کانی سیب به بهره‌برداری برسد. تکمیل این طرح می‌تواند سالانه 630 میلیون متر مکعب آب را به دریاچه ارومیه برساند و بخش قابل توجهی از حقابه تامین‌نشده در سال‌های قبل را جبران کند.

او افزود: احداث تونل کانی سیب، فقط یکی از پروژه‌های سخت افزاری مربوط به احیای دریاچه ارومیه است و در حال حاضر، پروژه‌های انتقال پساب تصفیه شده شهرهای تبریز، ارومیه و مناطق اطراف آنها به دریاچه ارومیه نیز در حال تکمیل است. براساس این طرح‌ها، قرار است در مجموع سالانه 123 میلیون متر مکعب از طریق بازچرخانی آب وارد دریاچه ارومیه شود و تا امروز، پروژه‌های مربوط به انتقال سالانه 70 میلیون متر مکعب آب به دریاچه از طریق تصفیه پساب تکمیل شده است. 

نقش مهم مدیریت آب کشاورزی  در احیای دریاچه ارومیه

اشرفی‌زاده درباره سایر برنامه‌های در دست اجرا برای احیای دریاچه ارومیه توضیح داد: در حال حاضر سازمان محیط زیست با همراهی وزارت نیرو به دنبال انسداد دریچه کانال‌هایی است که روی نهرهای کشاورزی موجود در حوضه آبریز این دریاچه قرار گرفته‌اند. یعنی با توجه به اینکه اکنون فصل کشاورزی نیست، ما می‌خواهیم با مسدود کردن این دریچه‌ها و نظارت بر مسیر آبراهه‌های منتهی به دریاچه ارومیه، کاری کنیم که به محض جاری شدن آب در این کانال‌ها بر اثر بارندگی، بخشی از حقابه دریاچه به جای منحرف شدن به طرف زمین‌های کشاورزی به سمت خود دریاچه هدایت شود.

او با اشاره به برنامه سازمان محیط زیست برای احیای تالاب‌های اقماری دریاچه ارومیه، گفت: تخصیص حقابه تالاب‌های اقماری دریاچه ارومیه از نظر محیط زیستی کمک زیادی به پایداری وضعیت اکولوژیکی دریاچه می‌کند و به همین دلیل سازمان محیط زیست پیگیر تامین کامل حقابه این تالاب‌ها است. در همین راستا، ما اکنون در حال پایش مسیرهای ورودی این تالاب‌ها هستیم و توافقات مناسبی نیز با وزارت نیرو برای تامین حقابه تالاب‌های شورگل و درگه سنگی انجام داده‌ایم و امیدواریم در آینده نزدیک بتوانیم درباره تامین حقابه سایر تالاب‌های اقماری دریاچه نیز به توافق برسیم. 

دریاچه ارومیه در آینده نزدیک به تراز اکولوژیک برنمی‌گردد

اشرفی‌زاده در پاسخ به این سوال که آیا امکان بازگشت دریاچه ارومیه به تراز اکولوژیک آن وجود دارد یا خیر، توضیح داد: رسیدن دریاچه ارومیه به تراز اکولوژیک، مستلزم اجرای برنامه‌هایی بود که در طول سال‌های فعالیت ستاد احیای دریاچه باید انجام می‌شد، اما تا امروز اجرای بخش عمده آنها به تاخیر افتاده است. هرچقدر هم که زمان به جلو می‌رود و برنامه‌های پیش‌بینی‌شده برای احیای دریاچه ارومیه به‌درستی اجرا نمی‌شود، چالش‌های موجود برای احیای دریاچه افزایش می‌یابد. بنابراین وقتی ما در طول بیش از هشت سال فعالیت دوره قبلی ستاد احیای دریاچه ارومیه نتوانستیم این دریاچه را به تراز اکولوژیک آن بازگردانیم، در آینده نزدیک نیز نمی‌توانیم که دریاچه را به تراز اکولوژیک آن برسانیم.