زنگ خطر کاهش تولید نفت

نرسی قربان| اخیرا وزیر نفت کشور با خوشحالی اعلام کردند که تولید نفت کشور به 3 میلیون بشکه در هر روز افزایش پیدا کرده. اظهاراتی که هنوز مشخص نیست مبتنی بر چه شرایطی مطرح شده است. واقع آن است که ایران ظرفیت‌های فراوانی برای افزایش تولید دارد و 3 میلیون بشکه تولید روزانه در برابر ظرفیت‌های ایران رقم قابل توجهی نیست.

احتمالا خوشحالی آقای وزیر به این دلیل است که طی ماه‌های اخیر تولید نفت کشور کاهش پیدا کرده بود و بعد از یک دوره کاهشی، دوباره به 3 میلیون بشکه رسیده است. البته بیشترین تولید نفت کشورمان، حدود 6 میلیون بشکه نفت بوده است. در بیشتر مواقع هم تولید نفتی بالای 5 میلیون بشکه‌ای در اقتصاد ایران تجربه شده است. اعداد و ارقامی حول و حوش 5.7 میلیون بشکه و 5.8 میلیون بشکه در سال‌های قبل از انقلاب ثبت شده است. از این اعداد حدود 600 الی 700 هزار بشکه برای مصرف داخلی تخصیص می‌یافت و مابقی برای صادرات استفاده می‌شد.

در حال حاضر مصرف داخلی نفت در ایران بسیار افزایش پیدا کرده و به روزی حدود 1.8 میلیون بشکه رسیده است. بنابراین وقتی وزیر نفت اعلام می‌کند که 3 میلیون بشکه نفت تولید می‌شود با یک حساب سرانگشتی با کسر 1.8 میلیون بشکه مصرف داخلی از 3 میلیون بشکه تولید شده، می‌توان متوجه شد که ایران حدودا 1.2 میلیون بشکه نفت صادرات دارد. البته همه این پیش‌بینی‌ها احتمالات است و ممکن است این اعداد با تغییراتی همراه باشند.

به‌طور کلی و از منظر تاریخی می‌توان گفت که صادرات نفت و گاز ایران طی 30 الی 40 سال گذشته همواره با افت مواجه بوده است. افزایشی که وزیر نفت از آن صحبت می‌کند، احتمالا به نسبت ماه‌های گذشته بوده است. بخشی از این کاهش در تولید نفت ناشی از تحریم‌ها است و بخشی دیگر نیز ناشی از عدم سرمایه‌گذاری و فرسودگی زیرساخت‌ها است. وقتی سرمایه‌گذاری صورت نمی‌گیرد، زیرساخت‌ها فرسوده شده، تولید نفت (و اساس هر محصول دیگری) دچار مشکل می‌شود و صادرات کاهش می‌یابد. وقتی صادرات کاهش یابد سهم شرکت ملی نفت از درآمدهای نفتی کم می‌شود و نمی‌تواند سرمایه‌گذاری مناسبی در صنایع نفت و گاز صورت بدهد.

یکی از خروجی‌های تحریم‌ها هم این است که شرکت‌های خارجی وارد کشورمان نمی‌شوند. بخش قابل توجهی از افزایش تولیدها در سراسر جهان، توسط کارتل‌های خارجی برنامه‌ریزی شده و تداوم می‌یابند. ورود شرکت‌های خارجی در حوزه نفت هیچ ایرادی هم ندارد. در قطر، عربستان، امارات و... هم این کارتل‌های بین‌المللی سرمایه گذاری می‌کنند. هیچ کشوری به تنهایی افزایش تولید ندارد، شرکت‌های بین‌المللی با بهترین متخصص‌ها، فناوری‌ها و با سرمایه مطلوب وارد کشورها می‌شوند و سرمایه‌گذاری انجام می‌دهند. این شرکت‌ها پس از سرمایه‌گذاری و افزایش تولیدها، سهمی را برای خود برمی‌دارند. اما اگر روند تحریم‌ها و فقدان سرمایه‌گذاری‌ها از سوی شرکت‌های بزرگ بر روی صنایع نفت و گاز ایران ادامه داشته باشد، ایران در سال‌های بعد با مشکلات عدیده‌ای مواجه می‌شود.

البته باید دید چه راهبردی برای مقابله با این شرایط تدارک دیده می‌شود. اگر دولت بتواند به جای کارتل‌های بزرگ از شرکت‌های کوچک‌تر برای فناوری، تجهیزات و... استفاده کند و سرمایه‌های مورد نیاز را مثلا از چینی‌ها تامین کند، می‌تواند بخشی از این کمبودها را پوشش بدهد. اما اگر قرار باشد، تحریم‌ها بر صنایع نفت و گار ایران ادامه داشته باشد، هیچ سرمایه‌گذاری درونی و بیرونی هم صورت نگیرد، زیرساخت‌ها به‌روز‌آوری نشوند و اصلاحات لازم صورت نگیرد، در سال‌های بعد با مشکلات عدیده‌ای مواجه خواهیم شد.

نباید فراموش کرد که کشورهای همسایه ایران سبد سرمایه‌گذاری‌های خود را با حضور شرکت‌های امریکایی، اروپایی، چین و... تنوع ساخته‌اند و از این فرصت‌ها برای بهره‌برداری بیشتر به‌خصوص در میادین مشترک استفاده می‌کنند. ایران هم باید بتواند صنایع نفت و گار خود را به‌روز‌آوری کند، به بازارهای صادرات نفت بازگردد و زمینه حضور شرکت‌های بزرگ را در اقتصاد فراهم سازد. تخصص، تجهیزات و فناوری‌ها نزد این شرکت‌ها است و ایران می‌تواند با برنامه‌ریزی مناسب حضور خود را در بازار نفت و گاز بین‌المللی پررنگ کند.