سود عرضه خودرو در بورس در جیب کیست؟

رقیه ندایی| شاید «تعادل» ده‌بار زیروبم عرضه خودرو در بورس کالا را بررسی کرده‌ باشد اما این‌بار داستان فرق دارد و قرار است با نظرسنجی و آمار دقیق عرضه خودرو در بورس را بررسی کنیم و به این نتیجه برسیم سود اصلی عرضه خودرو در بازار سرمایه به جیب چه کسی یا کسانی می‌رود؟ دقیقا روز 28 اردیبهشت ماه بود که عرضه خودرو در بورس کالا با تمام سختی‌های خود شروع شد و در مرحله اول حجم معاملات به 103 دستگاه خودرو کارا رسید و پس از در اولین روز خرداد ماه نیز 10 کارا و در نهایت روز دوم و سوم خرداد ماه حجم معاملات کارا به 12 عدد خودرو رسید. 

اما پس از عرضه خودروها تا پنجمین ماه متوقف شد؛ علت این توقف به سنگ‌اندازی‌های وزارت صمت باز می‌گردد. این وزارتخانه در وهله اول مخالف صددرصد عرضه خودرو در بورس کالا بود و اکنون قریب به یک ماه است که موافق صددرصد عرضه خودرو در بورس کالا شده است که این موضوع جای تعجب دارد؛ البته تعادل در گزارش «عاقبت عرضه خودرو در بورس کالا چه می‌شود؟» علت تغییر موضع و موافقت وزارت صمت را بررسی کرده اما بازبینی این موضوع بد نیست.

سخنگوی وزارت صمت، امید قالبیاف بارها از مخالفت وزارت صمت از عرضه خودرو در بورس کالا سخن گفته بود که توییت‌ها، گزارش‌ها و ویدیوی‌های منتشر شده از این سخنگو گواه این مساله است. برای نمونه وی در یک نشست خبری گفته بود که «دولت و وزارت صمت موافق عرضه خودرو در این بستر (بورس کالا) نیستند و تنها به‌دلیل شفاف‌سازی قیمت‌ها این اقدام صورت گرفته است. اما باید از حقوق مصرف‌کننده دفاع کرد و پس از تنظیم بازار، عرضه خودرو در این بستر متوقف می‌شود.»

پس از آن زمانی که خبر واردات خودرو به ایران و عرضه در بورس کالا اعلام شد؛ وزارت صمت تغییر موضع داد و موافق عرضه خودرو در بورس کالا شد! موضوع اینجا جالب می‌شود که بخشی از واردکنندگان مجاز در این مرحله عموما از شرکت‌هایی هستند که وابستگی دولتی دارند و این یعنی سود بیشتر برای دولت و شاید هم وزارتخانه!

بدین‌ترتیب به نظر می‌رسد در مقطع کنونی وزارت صمت یا به عبارتی دولت، منفعت خود را در بستر بورس کالا و عرضه خودروهای وارداتی در این بورس با قیمت‌های نجومی دنبال می‌کند. مسیری که ممکن است موجی از افزایش قیمت را برای خودروهای خارج از بورس هم ایجاد کند. این یکی از همان مشکلاتی است که اخیرا عرضه برخی خودروهای داخلی را هم با حاشیه مواجه کرده بود. بر همین اساس بود که طی توافقی میان بورس کالا و وزارت صمت مقرر شد تعداد عرضه‌ها از اندازه مشخصی کمتر نباشد تا شرط کشف قیمت منصفانه رعایت شود.

سخنگوی وزارت صمت هفته اخیر درخصوص قیمت خودورهای وارداتی در بورس کالا سخن گفت که این خودروها در چند رده قیمتی قرار است که وارد شوند. کمترین تعرفه از حقوق ورودی مربوط به خودروهای در رده قیمتی زیر ۱۰ هزار یورو است. حقوق گمرکی برای همه خودروها چهار درصد ثابت است (چه خودروهای زیر ۱۰ هزار یورو و چه خودروهایی که سقف قیمتی ۲۰ هزار یورو را دارد) . اما سود بازرگانی متغیر است؛ کمترین میزان را خودروهای زیر ۱۰ هزار یورو خواهند داشت. به‌طور مثال برای یک خودروی ۸۰۰۰ یورویی، ۱۰ درصد حقوق ورودی است، ۱۰ تا ۱۵ درصد سود بازرگان است که وارد می‌کنند و باقی بسته به این است که چقدر رقابت روی تابلو بخورد تا کشف قیمت شود.

سخنگوی وزارت صنعت، معدن و تجارت در پاسخ به این سوال که با این اعداد و به‌ویژه اینکه می‌گویید «چقدر رقابت روی تابلوی بورس کالا اتفاق بیفتد»، خودروهای وارداتی، قابل دسترس برای عموم مردم خواهد بود؟ تصریح کرد: این سوال سختی است؛ شرایط عموم مردم از چند جهت متفاوت شده است. متأسفانه طی یک دهه اخیر، قدرت خرید مرد به‌واقع آسیب دیده است. این نکته را هم بایستی در نظر گرفت که به مدت چهار سال هیچ خودرویی به کشور وارد نشد، فلذا وجود یک هیجان که بخواهد بر این رقابت تا حدودی دامن بزند و قیمت را بالا ببرد، طبیعی است.

این مقام مسوول در وزارت صمت ادامه داد: اما اگر خودروهای با قیمت ۸۰۰۰ یورویی، قیمت بالایی پیدا کند، قطعاً بر روی کل بازار اثر کاهنده خواهد داشت؛ بدین معنا که ممکن است این خودرو (البته این پیش‌بینی بنده است که ممکن است نادرست هم باشد؛ چراکه عرضه‌ها زیاد است،) خودروی ۸۰۰۰ یورویی را به هر شکلی حساب کنیم، بایستی حدود ۵۰۰ میلیون تومان در بیاید، اما چنانچه بیشتر هم به دلایلی که اشاره شد، شود، این بر روی قیمت سایر خودروها اثر کاهنده خودش را خواهد گذاشت. با فرض وضع موجود؛ بنابراین فضای بازار خودرو خیلی آرام و کاهنده چه برای خودروهای وارداتی و چه برای خودروهای ساخت داخل خواهد شد و بازار را به سمت پایین سوق می‌دهد.

قالیباف تاکید کرد: به هر حال زمانی که چهار سال محصولی عرضه نشود، واکنش متقاضیان را بایستی در انواع حالت‌ها پیش بینی کرد. بخشی این است که رقابت بسیاری شکل گیرد و یک بخش هم این است که در حقیقت این اتفاق نیفتد. به‌طور مثال زمانی که خودرویی داخلی همچون ۲۰۷ وقتی عرضه می‌شود، گاهی تا ۱۲۰ درصد هم دیده می‌شود که رقابت بر سر آن صورت می‌گیرد؛ بالعکس هایما که عرضه می‌شود، ۹ درصد نسبت به قیمت پایه که وارد تابلو می‌شود رقابت می‌خورد. هر دو خودرو هم متعلق به ایران‌خودروست. بنابراین باید شرایط را بررسی کرد تا دقیق‌تر بتوان پیرامون آن صحبت کرد. این موضوع برای خودروهای وارداتی هم صدق می‌کند.

سخنگوی وزارت صمت در ادامه تصریح کرد: خودروساز هیچ نفعی در رقابت، ایجاد هیجان بر روی تابلو و افزایش رقابت و افزایش قیمت ندارد. در مورد عرضه خودرو در بورس کالا بایستی دو مقطع را از هم تفکیک کنیم؛ در مقطع اول وزارت صمت تقریباً هیچ نظارتی نداشت و شرایطی را اعمال نمی‌کرد که نتیجه این شد که خودروی شاسی‌بلندی که قیمت آن یک میلیارد تومان بود، به یک‌باره از دو میلیارد تومان هم فراتر رفت. به دنبال این موضوع، وزارت صمت دستور کاری با هماهنگی بورس کالا ارایه کرد که یک کف عرضه وجود داشته باشد تا همگنی در عرضه وجود داشته باشد؛ به‌طور مثال اگر ۲۰۷ عرضه می‌شود، همگی سفید باشند یا ویژگی فنی همه مشابه باشد که قیمت‌های مختلف کشف نشود.

وزارت صمت به دنبال دخالت در بورس کالا

بررسی این اظهارات نشان می‌دهد که وزارت صمت به دنبال دستکاری در بورس کالا است که بازهم همان روند قیمت‌گذاری دستوری را راه‌بیندازد تا سودی در این میان تقسیم شود. به‌طور کلی بازار سرمایه یک بازار مستقل است که قیمت‌ها توسط سرمایه‌گذار و بر‌اساس معاملات تعیین می‌شود و ارگان یا سازمانی نیز نمی‌تواند در فرآیند آن دخالت کند. 

این بدان معناست که بورس کالا توسط خریدار و فروشنده محصولات را تعیین قیمت می‌کند و در این میان هیچ کس نمی‌تواند رانت یا سودی بیشتر ببرد و بر اساس قوانین تعیین هر گروه سود معینی دارد. 

برای نمونه از فروش خودروی پژو 207، حدود 609 میلیارد تومان سود باقی می‌ماند که این بررسی نشان می‌دهد در عرضه پژو 207، بالغ بر 148 میلیارد تومان سود به جیب خودروسازان رفته است. پس از آن 114 میلیارد و 708 میلیون تومان سود نصیب دولت شده است؛ بیمه‌ها نیز درآمد 8 میلیارد تومانی داشته‌اند.

بورس نیز از این عرضه باید سودی ببرد و بر همین اساس 3 میلیارد و 528 میلیون تومان از این سود سهم کارگزاری‌ها شده است؛ بورس کالا نیز سود 980 میلیون تومانی داشته و در نهایت سازمان بورس 784 میلیارد تومان سود کرده است. این یعنی یک روند کاملا شفاف که مشخص است هر فرد یا گروه چه میزان سود کسب کرده است یعنی هیچ یکی از ذی‌الفعان نمی‌توانند با دستکاری سودی بیشتر به جیب بزنند. اما سازکار قیمت‌گذاری دستوری و بازار آزاد بدین شکل نیست و مشخص نیست هر گروه چه سودی برای خود برمی‌دارد و این بین تنها کارخانجات و مردم زیان می‌کنند.

هفته آینده کدام خودروها در بورس عرضه می‌شود؟

بر اساس اعلام بورس کالا قرار است که 18 دی ماه 2000 دستگاه خودرو 207 اتوماتیک سفید و 4000 پژو 207 دستی سفید در بورس عرضه شود. همچنین 2000 دستگاه خودرو تارا سفید و 4000 دستگاه شاهین نیز در صف عرضه در این روز قرار درند. کارا دوکابین نیز روز 20 دی ماه روی تابلوی معاملات می‌روند و پس از در روز 21 دی ماه فیدلیتی و کامیونت نیز برای عرضه در بورس آماده می‌شوند.