کاهش تحریم‌های آمریکا در حوزه خدمات ارتباطی ایران
مجوز عمومی جدید وزارت خزانهداری امریکا نشان‌دهنده کاهش تحریم‌های امریکا در حوزه استفاده از نرم‌افزارها و خدمات ارتباطی خصوصا در حوزه اینترنت است.
نسخه اولیه مجوزهای عمومی در سال ۲۰۱۴ منتشر شد و تا ابتدای پاییز امسال با جدیت دنبال می‌شد که نتیجه آن عدم دسترسی کاربران ایرانی به انبوهی از خدمات و برنامه‌های حوزه فناوری اطلاعات، حذف برنامه‌های ایرانی از فروشگاه‌های نرم‌افزاری، عدم میزبانی سایت‌ها و سرویس‌های ایرانی در خدمات رایانش ابری و غیره بود.
این سختگیری‌ها تا حدودی منجر به حذف نام ایران از جغرافیای اینترنت شد به‌طوری‌که در بسیاری از حوزه‌های خدمات ابری امکان انتخاب کشور ایران وجود نداشت. این تحریم‌ها در ابتدای پاییز لغو شده بود و اکنون توسط وزارت خزانهداری امریکا منتشر شده است.
به گزارش «تعادل»؛ وضعیت ارتباطات و دسترسی به تجهیزات مخابراتی در ایران همواره یکی از مناقشات میان کاربران و دولت‌ها بوده، این موضوع در مواردی به فیلترینگ برخی از پلتفرم‌ها و وب‌سایت‌های خارجی انجامیده، در مواردی پلتفرم‌های داخلی و وب‌سایت‌های ایرانی هدف قرار گرفتند؛ گاهی هم بنیان اینترنت از اساس قطع شده و در عصر فناوری، کاربران در خاموشی کامل فرو رفتند.
با وجود این در ماه‌های گذشته (به‌صورت خاص به‌دنبال ناآرامی‌هایی که از روزهای پایانی شهریور ماه در کشور ایجاد شد)، وزارت ارتباطات که توانسته بود در سال‌های گذشته ارتباطات بین‌الملل را از شبکه داخلی جدا کند، در اقدامی جدید در حالی به قطع اینترنت پرداخت که شبکه داخلی، از پلتفرم‌ها تا شبکه بانکی و وب‌سایت‌های داخلی با مشکل عملکردی مواجه نشدند؛ اتفاقی که مشابه آن کما بیش در آبان ماه ۱۳۹۸ هم رخ داده بود، با این تفاوت که آن روزها شبکه داخلی به پیشرفت امروز نرسیده بود و این موضوع موجب شد نه تنها اینترنت بین‌الملل و در صدر آنها پلتفرم‌های خارجی از جمله اینستاگرام و توییتر به کلی از دسترس خارج شوند، بلکه به دلیل ضعف عملکردی پلتفرم‌های داخلی، ارتباطات کاربران به‌کلی مختل شد، شبکه‌های بانکی که بیشتر روی ارتباطات اینترنتی بودند با اختلالات جدی مواجه شدند و ضررهای جبران‌ناپذیری هم به اقتصاد دیجیتال وارد شد.
اما اتفاقی که در ماه‌های گذشته رخ داده و موضوع را از وقایع سال ۱۳۹۸ متمایز کرده، تجربه مسوولان ارتباطی است؛ اگرچه مرکز ملی فضای مجازی، نمایندگان مجلس و رییس‌جمهوری در مقاطع مختلفی از پیشرفت کند شبکه ملی اطلاعات گلایه کردند و درباره میزان پیشرفت آن هم همواره مناقشاتی وجود داشته و با وجود اعلام عددهای مختلف از ۶۰ تا ۸۰ درصدی پیشرفت، نهایتا هم به صورت دقیقه مشخص نشده پیشرفت آن چند درصد است، اما قطعی اینترنت و روی پا ماندن شبکه داخلی این روزها در ماه‌های گذشته نشان داد که دولت قبل هم در توسعه شبکه ملی اطلاعات، چندان کم‌کاری نکرده است.
شبکه ملی اطلاعات از زمان ریاست‌جمهوری محمود احمدی‌نژاد مطرح شد و آن زمان نگرانی‌های زیادی از قطعی کامل اینترنت ایجاد کرد؛ با وجود این، در سال‌های گذشته تاکید مسوولان همواره این بوده با توسعه شبکه ملی قرار نیست اینترنت قطع شود و شبکه ملی یا اینترانت جایگزین اینترنت بین‌المللی نخواهد بود؛ هرچند که در این مدت به اشتباه از این شبکه ملی تحت عنوان اینترنت ملی هم یاد می‌شود، حال آنکه اینترنت به خودی خود معنای بین‌المللی دارد و شبکه داخلی را نمی‌توان اینترنت نامید.
اما قطع کامل ارتباطات بین‌المللی و مشروط کردن آن به آرام بودن شرایط کشور، فیلترینگ پلتفرم‌های خارجی باقی‌مانده در این مدت نشان داد که نگرانی‌ها از قطع کامل اینترنت چندان هم بیهوده نبوده است. این در حالی است در ماه‌های پیش از شهریور و ناآرامی‌ها هم اتفاق دیگری در جامعه ارتباطی کشور رخ داده بود و آن محدودیت کاربران در دسترسی به گوگل با فعال شدن قابلیت safe search بود؛ قابلیتی که در کشورهای دیگر برای کنترل دسترسی کودکان به محتوای اینترنت و با اختیار والدین فعال می‌شود و اما اینجا، عیسی زارع‌پور، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات، ضمن دفاع از این تصمیم عنوان کرد که این موضوع خواسته والدین بوده است؛ هرچند مشخص نشد که این خواسته کجا مطرح شده بود و مجموعه وزارت ارتباطات چطور تصمیم گرفت قابلیتی که به کودکان اختصاص دارد را به کل جامعه ایران تعمیم دهد.
درخواست برای ارایه اینترنت ماهواره‌ای
با وجود این در ماه‌های گذشته کاربران هم دست روی دست نگذاشتند؛ هم‌زمان با قطع اینترنت در برخی شهرهای ایران از روز دوشنبه ۲۸ شهریور، تعدادی از کاربران شبکه اجتماعی توییتر از ایلان ماسک (مدیرعامل شرکت اسپیس ایکس، استارلینک و تسلا) خواستند که همانند مناطق جنگ‌زده اوکراین، برای ایران نیز خدمات اینترنت ماهواره‌ای را فعال کند.ایلان ماسک در پاسخ به این کاربران، در توییتر اعلام کرده بود که برای ارایه خدمات اینترنت ماهواره‌ای به ایران، درخواست خود برای معافیت از تحریم‌های ایالات متحده امریکا علیه تهران را ثبت خواهد کرد.
این موضوع موجب شد وزارت خزانهداری امریکا در بیانیه‌ای اعلام کند با توجه به این موضوع که دولت ایران اینترنت را قطع کرده، امریکا به منظور «حمایت از آزادی اینترنت در ایران»، مجوز لازم برای خارج کردن خدمات اینترنتی از تحریم‌ها علیه ایران را به‌روز رسانی کرده است؛ و مجوز جدید دولت امریکا سبب می‌شود تا پلتفرم‌های شبکه‌های اجتماعی و ویدیو کنفرانس‌ها را جزو نرم‌افزارها و خدماتی قرار دهد که از شمول تحریم‌ها خارج می‌شوند.
آنتونی بلینکن (وزیر امور خارجه امریکا) اعلام کرده بود که تصمیم وزارت خزانهداری امریکا برای دادن مجوز به ارایه خدمات ارتباطی اینترنتی به ایران، دسترسی آزاد به اینترنت را برای مردم ایران فراهم می‌کند. وزارت خزانهداری امریکا جمعه اول مهر، با وجود تحریم‌های کشور امریکا علیه ایران، دستورالعملی را به‌منظور گسترش دامنه خدمات اینترنتی برای ایرانیان صادر و اعلام کرد که تحریم‌ها شامل این خدمات نمی‌شود.
این موضوع حتی منجر به واکنش وزارت امور خارجه ایران شد که ادعا کرد که ایالات متحده امریکا همواره در پی تضعیف امنیت و ثبات ایران بوده که البته ناکام مانده است. ناصر کنعانی، سخنگوی وزارت امور خارجه در این خصوص اظهار کرده بود: «با کاستن از شدت چند تحریم ارتباطی و در عین حال پابرجا نگه داشتن فشار حداکثری، امریکا در پی پیشبرد اهداف خود علیه ایران است. تلاش‌ها برای نقض حاکمیت ایران بی‌پاسخ نخواهد ماند.»
سخنگوی وزارت امروز خارجه در سخنان خود مشخص نکرد که چرا جمهوری اسلامی ایران دسترسی آزاد به اینترنت را نقض حاکمیت خود می‌داند. از سوی دیگر نحوه پاسخ‌دهی جمهوری اسلامی به این اقدام امریکا نیز توسط سخنگوی وزارت امور خارجه مشخص نشد. پیش از آن نیز، وزارت خزانهداری امریکا در واکنش به توئیت ایلان ماسک که وعده داده بود به دنبال مجوزی برای ارایه اینترنت ماهواره‌ای به ایرانیان است، این وزارت‌خانه نیز از تحریم نبودن برخی خدمات مربوط به اینترنت، خبر داده بود. در بیانیه وزارت خزانهداری امریکا این موضوع نیز اعلام شده که واشنگتن مدت‌هاست برخی موارد استثنای مرتبط با اینترنت را از فهرست تحریم‌های خود علیه ایران خارج کرده است.
اما تحریم‌های آمریکا در حوزه خدمات ارتباطی چه بود؟
تحریم‌های امریکا در حوزه خدمات ارتباطی ایران از نسخه اولیه مجوزهای عمومی در سال 2014 آغاز شد. بنابر این سند، با توجه به سندی که تا ابتدای پاییز امسال خیلی سخت‌گیرانه پیگیری می‌شد؛ بسیاری از کاربران ایرانی به خیل عظیمی از خدمات و برنامه‌های حوزه فناوری اطلاعات دسترسی نداشتند.
از طرفی حذف برنامه‌های ایرانی از فروشگاه‌های نرم‌افزاری، عدم میزبانی سایت‌ها و سرویس‌های ایرانی در خدمات رایانش ابری و غیره از اهداف دیگر این برنامه تحریمی بود. با این قوانین سخت‌گیرانه تحریمی تا حدودی شاهد حذف نام ایران از جغرافیای اینترنت بودیم این مساله به‌گونه‌ای پیش رفت که حتی در بسیاری از حوزه‌های خدمات ابری انتخاب کشور ایران امکان‌ناپذیر شد.
حال شاهد لغو این تحریم‌ها در ابتدای پاییز بودیم و در نهایت به‌تازگی وزارت خزانهداری امریکا با انتشار بیانیه‌ای، معافیت‌های اینترنتی کاربران ایرانی از تحریم‌های ایالات متحده را تشریح کرد. تغییراتی کلیدی در مجوزهای دولتی پیشین، موسوم به مجوز عمومی شماره یک ایران که با هدف کمک به کاربران ایرانی در گردش اطلاعات اعمال شده است با مجوزهای تازه، نه تنها دسترسی کاربران ایرانی به شبکه‌های اجتماعی، ابزارهای ارتباطی، نرم‌افزارهای تماس ویدئویی، خدمات ابری، نقشه‌های آنلاین و مبتنی وب، بازی‌های کامپیوتری، پلتفرم‌های آموزشی، ابزارهای ترجمه و احراز هویت، آنتی ویروس‌ها، تلفن‌های هوشمند و سیستم عامل آنها، تلفن‌های ماهواره‌ای، گجت‌های دیجیتال، سیم‌کارت، روتر، مودم، کامپیوترهای شخصی فراهم شد، بلکه ارایه خدمات شرکت‌های بزرگ، تاثیرگذاری مانند گوگل، متا، اپل و دیگر شرکت‌های مشابه به ایرانیان نیز قانونی خواهد بود.
بخش دیگری از این تغییرات، مربوط به گسترش مجوز ابزارهایی است که به عنوان واسط یا کمکی، شرایط لازم برای ارایه خدمات ارتباطی ابری و غیر ابری و همچنین تبادل اطلاعات دراینترنت را فراهم می‌کنند. یکی از کلیدی‌ترین تغییرات در مجوز‌عمومی شماره دو ایران، حذف شرط «استفاده شخصی» از ابزار و امکانات است. بنابراین از این پس، نه تنها کاربران، بلکه شرکت‌های ایرانی نیز می‌توانند به صورت قانونی از معافیت‌های اینترنتی اعلام شده استفاده کنند.
