تورم ۸۵ درصدی با مدل اقتصادی اردوغان!

اواخر سال جاری میلادی، ترک‌ها صدمین سالگرد روزی را جشن می‌گیرند که آتاتورک، جمهوری ترکیه را اعلام کرد و اولین رییس‌جمهور این کشور شد. اگر آتاتورک تا الان زنده بود مطمئنا به نصب پرتره‌اش در هر دفتر و کلاس درس افتخار می‌کرد.

در این سال‌ها اقتصاد از هم گسیخته ترکیه که تنها به کشاورزی وابسته بود، بسیار توسعه‌یافته است و این کشور به پرجمعیت‌ترین کشور قاره اروپا (جمعیت ۸۵ میلیونی ترکیه از آلمان پیشی گرفته است) تبدیل شده است. با این وجود آتاتورک از یک موضوع هم تعجب می‌کرد و آن هم در راس قدرت بودن رجب طیب اردوغان برای مدت ۲۰ سال است!

اردوغان ابتدا در سال ۲۰۰۳ نخست‌وزیر ترکیه شد و از سال ۲۰۱۴ به عنوان رییس‌جمهور این کشور در راس قدرت است. اما نقش و قدرت اردوغان حتی از یک نخست وزیر و رییس‌جمهور هم فراتر بوده و در سال‌های اخیر به عنوان چهره ترکیه شناخته شده است. بسیاری از سیاست‌های بنیادین ترکیه که به عنوان دستاوردهای آتاتورک شناخته می‌شدند، در سال‌های اخیر تغییر کرده است.

ترکیه تحت هدایت اردوغان دارای یک ریاست اجرایی است که اردوغان از آن برای ترکیب نقش‌های رییس‌جمهور، نخست وزیر و همچنین رییس بانک مرکزی استفاده کرده است. جالب است که اردوغان به عنوان نخست وزیر، استقلال بانک مرکزی را احیا کرد، اما به عنوان رییس‌جمهور عملا استقلال و قدرت آن را از بین برده است.

به دلیل عدم استقلال بانک مرکزی، اردوغان توانسته است که مدل اقتصادی منحصر به فرد خود را اجرایی کند. بر اساس این مدل، نرخ‌های بهره بالا نه به عنوان روشی برای مهار تورم، بلکه به عنوان عاملی برای نرخ بالای تورم در نظر گرفته می‌شود.

اگرچه کاهش بی‌رویه نرخ بهره سبب پایداری رشد اقتصادی شده، اما هزینه زیادی برای اقتصاد ترکیه داشته است. بر اساس آمارهای رسمی، نرخ تورم در پاییز ۲۰۲۲ به ۸۵ درصد رسید و در دسامبر به ۶۴ درصد کاهش یافت. این درحالی است که آمارهای غیررسمی به وجود نرخ‌های بالاتر تورم در ترکیه اشاره می‌کنند.

علی‌رغم اینکه حمایت‌های اقتصادی گسترده دولت اردوغان مانند افزایش‌های حداقل دستمزدها با هدف جبران کاهش استانداردهای زندگی صورت گرفته، اما فشار افزایشی بیشتری بر قیمت‌ها وارد کرده است. از سوی دیگر، در طول ده سال گذشته قدرت و اختیارات نهادهای دولتی کاهش یافته و در مقابل، قدرت نزدیکان، دوستان و اعضای خانواده رییس‌جمهوری افزایش یافته است.

اردوغان تقریباً در مورد تمام سیاست‌های عمومی حرف آخر را می‌زند. ارتش هم که زمانی یک بازیگر بزرگ سیاسی در ترکیه بود، در برابر قدرت اردوغان به نوعی رام شده است. سیاست خارجی دولت اردوغان نیز بر پایه تاکید بر استقلال هر چه بیشتر این کشور از غرب استوار است. بنابراین به‌نظر می‌رسد اردوغان به دلیل سیاست‌های اقتصادی خود و همچنین خودکامگی و استبدادش با یک کابوس بزرگ مواجه است و آن انتخابات تابستان ترکیه و صندوق‌های رای است.

با این وجود نباید فراموش کرد که اردوغان در ده انتخابات پارلمانی و محلی، دو انتخابات ریاست‌جمهوری و سه رفراندوم پیروز شده است. رییس‌جمهور ترکیه همچنین از تظاهرات‌های گسترده، رسوایی‌های فساد و کودتای خشونت آمیز جان سالم به در برده است. اگرچه سرکوب و سانسور در دوام اردوغان بسیار موثر بوده است، اما نباید عمل‌گرایی بی‌رحمانه و کاریزمای او را فراموش کرد. اخیرا یکی از نمایندگان مجلس ترکیه درحالی که دستمال سفیدی در دست گرفته بود، گفت: «اگر رجب طیب اردوغان بگوید این آبی است، حامیان او هم می‌گویند آبی است.»

از سوی دیگر نباید اهمیت نقش یک ترکیه با ثبات را برای جهان و به ویژه اتحادیه اروپا فراموش کرد. علی‌رغم روابط مبهم ترکیه و روسیه، جنگ در اوکراین بر اهمیت ترکیه برای ناتو و امنیت دریای سیاه افزوده است. برای اتحادیه اروپا، ترکیه نه یک خط دفاعی قابل اعتماد اما اولین خط دفاعی در برابر مهاجرت غیرقانونی و اسلام‌گرایان افراطی است. چنین مسائلی دولت‌های اروپایی را تشویق می‌کند تا سابقه حقوق بشر ترکیه را کم‌اهمیت جلوه دهند و به جای آن بر مسائلی مانند امنیت مرزی و همکاری اطلاعاتی با این کشور تمرکز کنند.