سفر رئیسی به چین؛ گره‌گشا یا نمادین؟

طبق برنامه‌ریزی صورت گرفته، ابراهیم رییسی-  رییس‌جمهوری ایران- روز دوشنبه برای سفری سه روزه، تهران را به مقصد پکن ترک کرد. امیرعبداللهیان وزیر خارجه، خاندوزی وزیر اقتصاد، بذرپاش وزیر راه، اوجی وزیر نفت، ساداتی‌نژاد وزیر کشاورزی، فاطمی‌امین وزیر صمت، فرزین رییس‌کل بانک مرکزی و علی باقری مذاکره‌کننده ارشد کشورمان رییسی را در این سفر همراهی می‌کنند.

دیدار خصوصی با شی جین پینگ و انجام مذاکرات هیات‌های عالیرتبه دو کشور، امضای اسناد همکاری در حضور روسای جمهور همچنین شرکت در نشست مشترک تجار و فعالان اقتصادی دو کشور و دیدار با ایرانیان مقیم چین به همراه نشست و گفت‌وگو با اندیشمندان و فرهیختگان برتر چینی از برنامه‌های رییسی در پکن به عنوان نخستین میهمان ارشد رییس‌جمهور چین در سال نو چینی است.

پیش از این دیدار، رییسی روز گذشته با رهبر انقلاب دیدار کرد. رییس‌جمهور در این دیدار گزارشی از برنامه‌های کاری این سفر و جلسات و ملاقات‌های درنظر گرفته شده بیان کرد. حضرت آیت‌الله خامنه‌ای با ابراز خرسندی از برنامه‌ریزی‌های انجام گرفته، برای رییس‌جمهور آرزوی موفقیت کردند.

این سفر در حالی انجام می‌شود که سفر چند هفته قبل رییس‌جمهور چین به منطقه و بیانیه مشترک این کشور با کشورهای عربی، حواشی را در زمینه روابط دو کشور با یکدیگر به وجود آورد و پس از انتقادهای تهران، چین توضیحاتی را در این رابطه ارایه کرد.

در کنار آن، موضوع توافق همکاری‌های 25 ساله و عضویت ایران در شانگهای نیز موضوعات دیگری است که در ماه‌های گذشته لااقل در عمل، به روز رسانی قطعی نداشته‌اند و باید دید سفر رییسی تا چه حد می‌تواند اوضاع را در این حوزه تغییر دهد.

مقامات دولتی فعلا نسبت به این سفر بسیار امیدوارانه صحبت می‌کنند. رضا زبیب، دستیار وزیر و مدیرکل آسیا و اقیانوسیه وزارت خارجه کشورمان در توییتر نوشت: در آداب بین‌المللی تشریفات، ترتیب اهمیت سفرهای خارجی مقامات اینگونه است: 

۱- سفر کاری/Working visit 

2- سفر رسمی/Official visit 

3- سفر دولتی/State visit

سفر رییس‌جمهور محترم اولین State visit به چین در دو دهه گذشته است لذا با آداب کامل تشریفات انجام می‌شود که نشان از توجه میزبان است.

معاون سیاسی دفتر رییس‌جمهور گفت اجرایی کردن توافق جامع ایران و چین از اهداف سفر رییس‌جمهور به پکن است.

جمشیدی گفت: وزرای اقتصاد، امور خارجه، جهاد کشاورزی، راه، صمت و نفت و همچنین رییس کل بانک مرکزی آقای رییسی را در سفر امروز همراهی می‌کنند.

وی با بیان اینکه «این اولین سفری هست که در دو دهه اخیر به دعوت چین انجام می‌شود» خاطرنشان کرد: خود چینی‌ها اعلام کرده‌اند که طی دو دهه گذشته سفری در این حد نداشته‌اند. بنابراین سفر مهمی است.وی با اشاره به اینکه رییس‌جمهور چین این دعوت را در اجلاس سمرقند از رییس‌جمهور ایران انجام داده است، یادآور شد: در حین برگزاری اجلاس شانگهای در شهریورماه سال جاری مقدمات اولیه این سفر برنامه‌ریزی شد.

معاون سیاسی دفتر رییس‌جمهور اهداف اصلی این سفر را به دو بخش اهداف اقتصادی و اهداف سیاسی و راهبردی تقسیم کرد و ادامه داد: در حوزه اقتصادی راهبرد جمهوری اسلامی ایران سیاست همگرایی اقتصادی با تمرکز بر حوزه آسیا است؛ چراکه قدرت و ثروت جهان در حال حرکت از سمت غرب به شرق هست و نقطه تمرکز آن آسیا و به خصوص چین است. و همه کشورهای غربی تمایل به ارتباط با چین دارند و حتی دولت امریکا از زمان اوباما به سمت چین چرخش پیدا کرده است و به دنبال رقابت است.

وی با بیان اینکه ایران به دنبال گسترش روابط اقتصادی به خصوص توافق جامع ایران‌وچین است، افزود: در حال حاضر در مرحله اجرایی هستیم. چین شریک نخست تجاری ایران در سال‌های اخیر بوده است و در ۱۰ ماهه امسال، صادرات ایران به چین به ۱۲.۶ میلیارد دلار و واردات از این کشور هم به ۱۲.۷ میلیارد دلار رسید. اتفاق مهم دیگری که پیش از سفر رییسی رخ داد، یادداشت او در یکی از مهم‌ترین روزنامه‌های چینی بود و از اهمیت شراکت دو کشور در آینده سخن گفت.

متن مقاله سید ابراهیم رییسی به این شرح است:

بسیار خرسندم که در آغازین روزهای سال جدید چینی و عید بهاره، به دعوت رسمی جناب آقای شی جین پینگ رییس محترم جمهوری خلق چین میهمان ملت صاحب تمدن چین هستم و فرصت دیدار با دولتمردان و صاحبان اندیشه و کسب و کار چین فراهم شد.

اینجانب به نمایندگی از ملت صاحب تمدن ایران، ضمن بیان صمیمانه‌ترین تبریکات خود به دولت و مردم چین، آرزوی بهروزی برای آنها دارم و امیدوارم سال جدید شاهد جهش در روابط مستحکم دو ملت باشیم.

ایران و چین به عنوان دو تمدن زنده و پویای بشری در ابتکاری تاریخ‌ساز از طریق جاده ابریشم باستانی به یکدیگر پیوند خوردند و رفاه و سعادت بشری را به عنوان یک خیر عمومی غیرقابل تقسیم (indivisible) که از طریق تعامل و همکاری قابل تحقق است در حافظه تاریخ به ثبت رساندند.

چین از طریق جاده ابریشم باستانی، جهانی شد و این سعادت و رفاه از رهگذر ایران زمین، پایداری یافت. اینک با احیای این ابتکار در جهان جدید، دو ملت بار دیگر در سرنوشت یکدیگر شریکند. دولت‌های ایران و چین که برنامه مشارکت جامع راهبردی را به عنوان الگوی تعاملات پایدار خود انتخاب کرده‌اند دارای اشتراکات و رویکردهای مشابهی به تحولات بین‌المللی هستند.  

دو کشور با سلطه‌طلبی و یکجانبه‌گرایی مخالفند و بر لزوم احترام به حقوق و منافع همه کشورها تأکید دارند. هر دو کشور ایران و چین باور عمیق دارند که از طریق اولویت دادن به ارزش‌های معنوی-  انسانی و احترام به حق توسعه ملت‌ها، می‌توان صلح، انصاف و عدالت جمعی را در جهان گسترش داد.

هر دو کشور یکجانبه‌گرایی و توسل به اقدامات قهرآمیز از جمله تحریم ظالمانه را ریشه اصلی بحران و ایجاد ناامنی دانسته و بر ضرورت مساعی مشترک در جهت دستیابی به چندجانبه‌گرایی واقعی و تحقق عدالت و انصاف بین‌المللی و استقرار حکمرانی عادلانه جهانی تأکید دارند.

ایران و چین که در درازای تاریخ با یکدیگر در ارتباط و تعامل بوده‌اند و آشنایی و مفاهمه مستقیم داشته‌اند اینک نیز شایسته است که در دوران جدید شناخت خود از یکدیگر را به‌صورت مستقیم تجربه کنند، نه آنکه توسط طرف‌های ثالث همدیگر را بشناسیم. شناخت غیرمستقیم منجر به شکل‌گیری درک طرفین براساس چارچوب ذهنی و منافع طرف‌های ثالث می‌شود.

برای رسیدن به این هدف، دولت من روابط مردم با مردم به خصوص تعامل دانشگاهیان و گردشگری بین ایران و چین را مورد حمایت جدی قرار می‌دهد. در همین راستا چند نکته را برای شناخت بهتر اهداف والای ملت و دولت ایران مطرح می‌کنم:  جمهوری اسلامی ایران بر این باور است که پیشرفت، اصالتاً امری درون‌زا و برون‌گرا است. بر این اساس ملت‌ها باید براساس ارزش‌ها و الگوی حکمرانی بومی و فرهنگی داخلی، برنامه توسعه خود را تدوین و اجرا نمایند.

منافع اساسی و حقوق ملت‌ها از جمله حق توسعه قابل مذاکره نیست و هر تلاشی توسط کشورهای قلدر برای سیاسی کردن و نهایتاً سلب حقوق ملت‌ها با سوءاستفاده از مکانیسم‌های بین‌المللی محکوم است. جمهوری اسلامی ایران براساس مبانی اسلامی و احترام به همه ادیان و فرهنگ‌ها با افراط گرایی و تروریسم مخالف بوده و آن را مغایر اسلام ناب و سعادت بشری می‌داند. اسلام ناب مخالف تروریسم و اقدامات افراطی و تکفیری است. ما معتقدیم تنها راه تأمین امنیت، اتکا به بازیگران منطقه‌ای است.

تجربه ما در غرب آسیا نشان داده که مداخله بیگانگان تنها منجر به تشدید ناامنی و گسترش تروریسم می‌شود. تجربه موفق ایران در مبارزه با تروریسم تکفیری داعش و ممانعت از تسری آن به شرق و غرب عالم، دلالت بر آن دارد که قدرت ایران قدرتی امنیت‌ساز است و ظرفیت‌های منطقه‌ای آن، حامی صلح و ثبات در کشورهاست و فقط برای مقابله با تهدید قدرت‌های سلطه‌گر به‌کار گرفته می‌شود.

جمهوری اسلامی به دنبال تعامل حداکثری با همه کشورهای جهان به خصوص قدرت‌های دوست مثل چین است. پکن همواره نشان داده چگونه یک کشور می‌تواند بدون استعمار - که ویژگی قدرت‌های غربی است - پیشرفت نماید و به توسعه دیگران نیز کمک نماید. این رویکرد مورد احترام جمهوری اسلامی ایران است. روابط جمهوری اسلامی ایران و جمهوری خلق چین همواره روابط حسنه و رو به گسترشی بوده است.

همسویی دو کشور در وضعیت جدید نظم بین‌المللی می‌تواند بیش از پیش به تقویت این روابط منجر شود. مایلم بر این مساله تأکید کنم که سیاست جمهوری اسلامی ایران در تقویت روابط دوجانبه فارغ از تحولات منطقه‌ای و بین‌المللی استمرار خواهد یافت.

ما روند رشد اقتصادی و سرمایه‌گذاری خارجی چین را به نفع مردم این کشور و دیگر ملت‌ها می‌دانیم و از ابتکارهای چین در راستای ترویج صلح، امنیت و توسعه در جهان استقبال می‌کنیم. امیدواریم این روند مثبت با مدیریت رییس‌جمهور دوراندیش چین تا دستیابی به اهداف متعالی در چشم‌انداز سال‌های آتی استمرار داشته باشد. ما بر این باور هستیم که ایران و چین در کنار همکاری‌های سیاسی و احترام به حاکمیت ملی و تمامیت ارضی، در مسیر رشد اقتصادی، مکمل‌های راهبردی خوبی برای یکدیگر خواهند بود و می‌توانند خدمات متقابل ارزنده‌ای در زمینه توسعه به یکدیگر ارایه دهند.

استقلال سیاسی، قدرت امنیت‌ساز، نیروی انسانی تحصیل‌کرده، هزینه پایین تولید، ذخایر انرژی، موقعیت ترانزیتی و زیرساخت‌های صنعتی تنها بخش‌هایی از ظرفیت‌های ایران هستند که می‌تواند منجر به تقویت مشارکت راهبردی ایران و چین شود. جمهوری اسلامی ایران از نقش چین در عبور از بحران کرونا، پیوستن ایران به سازمان شانگهای و الحاق به بریکس پلاس قدردانی کرده و در سایه برنامه مشارکت جامع راهبردی 25 ساله آمادگی تقویت روابط دوجانبه با چین به ویژه در زمینه تولیدات صنعتی و فناوری‌های پیشرفته را دارد. اولویت سیاست خارجی دولت من سیاست همسایگی است و در این راستا دست دوستی به تمامی همسایگان دراز کرده و امیدوارم با تلاش‌های جمعی، همگرایی منطقه‌ای محقق شود.

جناب آقای شی نیز با ابتکار کمربند - راه، مسیرهای نوینی برای توسعه جمعی و مشارکت حداکثری کشورها جهت نیل به سرنوشت مشترک بشری معرفی کرده است. جمهوری اسلامی ایران ابتکار کمربند - راه را نه تنها به عنوان یک کریدور بین‌المللی بلکه بستری برای توسعه و ایجاد یک تحول تمدنی و صنعتی در امتداد این مسیر می‌داند.

ملت ایران همزمان با انتشار این یادداشت، چهل و چهارمین سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی خود را جشن می‌گیرد. انقلاب اسلامی برای رهایی ملت ایران از زیر یوغ هزاران سال حکومت‌های استبدادی وابسته به قدرت‌های سلطه‌گر جهانی واقع شد، ملت ایران برای اینکه روی پای خود بایستد هزینه داده است. ایران روز استقلال ندارد چرا که هیچ‌وقت مستعمره نبوده است. علت دشمنی قدرت‌های سلطه‌گر آنست که ملت ایران اراده کرده است که سرنوشت خود را رقم بزند و در این مسیر موفق بوده است. در طول این سال‌ها ملت ایران پیشرفت و مقاومت را همزمان تجربه کرده است.

جمهوری اسلامی ایران توانسته به پیشرفت‌های قابل ملاحظه در حوزه‌های مختلف از جمله علم و فناوری دست یابد. امروزه ایران در دانش‌هایی نظیر سلول‌های بنیادین، صنایع فضایی، زیست فناوری و نانو فناوری، علوم هسته‌ای و بسیاری علوم روز پیشتاز است. ایران سرزمین دانش و هنر است.

به مدد استعداد جوانان و تلاش دانشمندان، ایران در تولید علم رتبه پانزدهم جهانی را داراست. ایران در فناوری فضایی با طراحی و پرتاب ماهواره براساس فناوری بومی در باشگاه محدود قدرت‌های فضایی جهان قرار دارد. در تحقق همه این پیشرفت‌ها بانوان ایرانی همیشه پیشگام بوده و نقش قابل ملاحظه‌ای در توسعه ایران داشته و دارند. این دستاوردها و ظرفیت‌ عظیم علمی می‌تواند زمینه همکاری گسترده دو ملت ایران و چین در علوم پیشرفته قرار گیرد.

فرهنگ دوستی و جوانمردی در ایران به قدمت تمدن آن سابقه دارد. ایران و چین دوستان شرایط سخت یکدیگرند: «دوستان در ضیافت و خنده بسیارند ولی در سختی‌ها معدودند». پیوندهای دوستی دو ملت با اتکاء به اراده مشترک، فرصت‌های فراوانی برای تعمیق اعتماد متقابل راهبردی و آینده‌ای درخشان برای روابط دو کشور ایجاد می‌کند.

صرف نظر از تمام صحبت‌ها، به نظر می‌رسد سفر به پکن فعلا برگ برنده تیم وزارت خارجه دولت سیزدهم است که در ماه‌های گذشته مورد انتقاد قرار گرفته بودند که در برجام به جایی نرسیده و عملا روابط با غربی‌ها را از دست داده است و از سوی دیگر پس از سفر پر حاشیه رییسی به مسکو و سفر جنجالی رییس‌جمهور چین به عربستان سعودی، در زمینه ارتباط با شرق نیز نتوانسته موفق باشد.

در صورتی که رییسی بتواند در این سفر اقدامی عملی برای توسعه روابط با پکن را برقرار کند، لااقل برای مدتی کوتاه فشارها بر دیپلماسی دولتش را کاهش خواهد داد اما اگر صرفا سفری نمادین باقی بماند، احتمالا مشکلات پا برجا می‌مانند.